Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 14]

Bezoek aan Parijs
door J.J. Peereboom

Het eerste wat mij bij terugkeer in Parijs iedere keer opvalt, is het grote aantal zielige mensen. Een bedelaar zit op de grond in een gang van het métro-station Châtelet, met een pet tussen zijn gestrekte benen; zijn ogen zijn gesloten, misschien is hij blind, en zijn blik (de meeste expressie die wij uit gewoonte aan ogen toeschrijven, komt van elders op het gezicht, dus waarom geen blik van gesloten ogen) doet weten dat hij genoeg heeft van alle levensvormen, bedelen inbegrepen. Een jongen met kromme zwaaiende benen loopt over de boulevard St.-Germain, lachend tegen de voorbijgangers alsof hij zijn mismaaktheid opvoerde voor hun ontspanning. Buiten de glazen kas van een caféterras staat een oud bedelvrouwtje in vele sjaals; zij houdt haar bakje op naar een gezelschap aan de andere kant van de ruit, en dan aan een volgend en een volgend. Sommigen brullen van het lachen, Hahaha, hahaha, denkt zij dat je geld door het glas heen kan steken? Anderen weten niet hoe zij kijken moeten, zij vinden het pijnlijk.

Zulke tafrelen vertegenwoordigen dan de ware aard van Parijs. In Londen of Amsterdam komen ze minder voor, en is het moeilijker om erop te reageren, bij de gedachte dat instituten, tehuizen en verenigingen zich over iedereen ontfermen. Ik ben de eerste niet om te beweren dat de generositeit geen Franse deugd is, en zoals Camus zei, aan de Middellandse Zee wordt de wreedheid van het leven door de zon verzacht, maar niet in Parijs.

Misschien overdrijf ik mijn onderscheid een beetje, doordat ik in Parijs meer let op het leven aan de straat dan ergens waar ik thuis ben en waar ik de stad alleen opvat als het terrein tussen het ene haardvuur en het andere. Daar blijft het toch niet bij, en bovendien, hetzelfde gold voor de voorgangers die de roep verspreid hebben van een stad van vreugde en schoonheid. Hoe zijn zij aan die indruk gekomen? Ik weet mensen die nu nog, als zij langs de Seine lopen, aan grootheid, feesten en levenslust moeten denken; intussen kan ik mijn ogen niet afhouden van verkopers van warenhuizen die de hele dag moeten schreeuwen achter stalletjes aan het trottoir en van de stroeve gezichten op de achterbalkons van de autobussen, en mijn neus niet van de droge bedorven lucht. De rue Lepic op een regenmiddag blijft in mijn herinnering: een gebogen straat tegen de helling van Montmartre, en nergens iemand te zien. Millioenen mensen achter de gesloten vensters en elders in de stad, verdeeld in kleine onverzoenlijke groepen, bezield door de wens om elkaar in te maken. Dan zie ik er een, en nog een, sjokkend langs de huizen, beiden kennelijk sinds lang ingemaakt.

Om het anders te zien, zou ik mijn aandeel moeten nemen in het dagelijkse werk, en gewoon leven van wat er te krijgen is, soms wel eens beter dan ergens anders. Nu valt het allemaal slecht. Vraag: hoe moet het leven zijn om er wel aardig uit te zien van buiten? Antwoord: gebruik nog maar een de drie woorden van E.M. Forster, sensitive, considerate and plucky. Het tekort van Parijs is dat de middelste term er nooit op toegepast kan worden.

De tweelingzoons van L. zijn nu in de tijd voor hun eindexamen, en spreken energiek over de waarheid en de toekomst. Wat is de tendance fondamentale de l'homme vraagt de een en geeft er het antwoord dat hij bezig is in zijn opstel te verwerken: la tendance vers le plaisir. Ook de monnik die van alle plezier afziet ziet er voor zijn plezier van af, beweert hij, en voorzichtige tegenwerpingen bevestigen hem in zijn opvatting. Er worden aan Franse jongens van het lycée denkoefeningen opgegeven die bij ons op het gymnasium alleen de klassevertegenwoordiger in

[p. 15]

beweging gebracht zouden hebben, op hoge poten naar de rector. Voorzover zij intelligent zijn, zal het ze goed doen; voorzover zij het niet zijn, leren zij in ieder geval te redeneren zonder zich aan de praktijk te storen. Wat zou er gebeuren als zij schreven dat het hun pure willekeur leek om een tendance fondamentale aan te wijzen? ‘... Baba, lorsqu'il passa son bachot, voulut mettre des idées dans sa copie; son examinateur considéra cela comme une injure, et lui flanqua un deux’ (Dutourd). Misschien gaat het ook wel eens anders.

De oefeningen kweken op zichzelf nog geen liefde voor de litteratuur en de wijsbegeerte. ‘Mijn vader zegt, als je aan idealen doet raak je je centen kwijt’, hoorde Ter Braak van leerlingen; op de school van de tweelingbroers wenken idealen en centen naar dezelfde richting. Hun ideaal is niet anders dan het in 1890 geweest zou zijn: ‘het ontraadselen van de geheimen der natuur opdat de mens meester zal worden over de wereld’. Dat geloof, niet aangetast door het vermoeden dat wij voortleven dank zij de gebreken aan ons meesterschap, wordt gesterkt door de overweging dat er in de techniek goed geld te verdienen valt. Hoeveel verdien je in Holland als ingenieur, in Engeland als dokter? Zulke kwesties hebben intense belangstelling, en de broers raken in verontwaardiging als zij spreken over de successiebelasting in Engeland, waar zij zich een gruwelvoorstelling van maken zoals anderen van China. Vinden zij het dan rechtvaardig als iemand die nergens goed voor is zomaar vijftig millioen francs krijgt? Nee, d'accord niet bepaald; maar het is toch geen manier om het hem af te nemen, en wat gebeurt er eigenlijk met dat verdwenen geld? De staat geeft het uit? Dan hoef je al niets meer te zeggen.

De tweelingbroers met hun onverholen geldzucht zijn overigens alleraardigste jongens. Volgens L. praten hun medescholieren zonder uitzondering in dezelfde termen, en verlangen zij inlichtingen over de salarissen van elkaars vaders. Zij zijn geheel vrij van de onbezorgde onnozelheid die ik mij van mijn schooltijd herinner. Mooie vrouwen, mooie

dingen, een bewoonbaar huis, dat is allemaal duur. Alleen een onverantwoordelijke dwaas zal zich op slechtbetaald werk toeleggen, dat toch ook nergens voor dient; en hij hoeft niet te denken dat iemand zich voor hem zal interesseren.

De hoekjes van Parijs die ik gezien heb, en de mensen die ik gesproken heb, dat waren er niet veel. Mijn laatste indruk van het leven der welgestelden heb ik tegelijkertijd ontleend aan het boek waar Claude Mauriac de Prix Médicis voor heeft gekregen, de prijs voor romans van de avant-garde: Le Dîner en Ville. Het is geen geschikt boek om iemand voor de conversatie te animeren. Acht mensen aan het eten om een ronde tafel, honderden pagina's lang, af en toe sprekend en nog meer denkend-bij-zichzelf. Mauriac wil laten zien dat zij anders zijn dan zij zich voordoen, maar hij heeft de middelen niet, met het gevolg dat zij van binnen nog erger zichzelf zijn dan van buiten, gemaniereerd en ontoegankelijk. Hoe zou hij gekomen zijn tot zo'n schoolse poging om de innerlijke radeloosheid van de bourgeoisie te onthullen? Het boek klinkt alsof het gemaakt is naar beginselen die hem in de gedachten gekomen zijn bij het schrijven van kritieken. Ik merkte aan niets dat hij zich interesseert voor zijn gegeven en zijn personages; het is het werk van een kritikus die ontevreden is met zijn lot en die zijn waarneming geforceerd heeft. Niet dom genoeg, kan er misschien van gezegd worden, maar briljant ziet deze zorgvuldige intellektuelen-intelligentie er ook niet uit.

De Prix Fémina is dit jaar veel beter terechtgekomen, bij Bernard Privat voor Au Pied du Mur. Het onderwerp is herinneringen aan de krijgsgevangenschap in Duitsland, maar gemengd met andere, en gerangschikt in navolging van de verstrooide manier waarop herinneringen van nature in de gedachte komen. Het motief waarop zij geselecteerd zijn is twijfel over de waarde of onwaarde van de bedrijvigheid van mensen binnen en buiten gevangenkampen. Privat,

[wordt vervolgd]