Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 5]

Gaat er een machtsstrijd beginnen?
door A.F. Luyendijk

‘Heeft het kabinet nu eigenlijk de onvoorwaardelijke goedkeuring voor zijn beleid gekregen van de Kamer?’, vroeg ik na afloop van de debatten van de vorige week aan een volksvertegenwoordiger die tot een der regeringsverwante partijen behoort (regeringspartijen bestaan theoretisch niet bij dit extraparlementaire kabinet). De man keek mij wantrouwig onderzoekend aan, alsof ik hem een geheim wilde ontfutselen. Zijn antwoord was geheel in de stijl van de debatten, dubbelzinnig en dus ruimte latend voor gissingen en zeer subjectieve interpretaties. ‘Ach ja’, zei hij, ‘de socialistische moties, die in feite dat toekomstige beleid afkeurden, zijn verworpen. De regering heeft een behoorlijke concessie gedaan die noodzakelijk was, en ik ben op het ogenblik niet ontevreden’.

‘Maar tja’, vervolgde hij, peinzend in de toekomst kijkend, ‘er zijn nog veel goedkeuringen nodig als de onderdelen van het programma tot uitvoering moeten komen. We zullen zien hoe het allemaal loopt. Ik ga nu met vakantie. Tot ziens’. Van een vertegenwoordiger van een partij met een paar belangrijke ministers in het kabinet had men een geestdriftiger antwoord mogen verwachten, zoiets als een ‘overwinning’ of een ‘nederlaag’.

Nu zou het belachelijk zijn bij zo een ernstige zaak als de sociale en economische problemen van ons land het woord overwinning of het woord nederlaag te gebruiken. Dat doen bij voorkeur de scribenten die van de politiek een ‘begrijpelijk’, een ‘lekker’ stukje moeten maken en die men bij wijze van spreken zo van de parlementaire tribune naar de tribune op het voetbalveld zou kunnen overplaatsen zonder dat zij veel in hun terminologie zouden hoeven te wijzigen. De radio heeft daarvan al een voorbeeld gegeven toen zij in december een Kamervergadering liet verslaan door de heer Leo Pagano, wiens normale taak het is ooggetuigeverslagen te geven van belangrijke voetbalgebeurtenissen. Ik wil niet beweren dat de begrippen overwinning en nederlaag nooit mogen worden gebruikt na beslissingen in de Kamer. Er zijn in het verleden, ver en nabij, gevechten geleverd in de volksvertegenwoordiging waarvan de afloop met recht een overwinning voor de een, een nederlaag voor de ander mocht worden genoemd.

Maar deze Kamerdebatten waren niet alleen een politieke strijd van partijen met partijen, er ging een sociale strijd achter schuil die weleens veel heviger kan worden dan men in de regering of in de Kamer vermoedt. Men is in ons land niet meer gewend aan scherpe sociale conflicten sedert werkgevers en werknemers georganiseerd overleg plegen, sedert de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie een vorm van samenwerking biedt die, hoe men ook over de staatsrechtelijke gevolgen denkt, voor een zeer redelijke stabiliteit op dat gevaarlijke sociale terrein zorgt, en vooral sedert de socialisten regeringsverantwoordelijkheid droegen.

In dat laatste is nu verandering gekomen. De socialisten hebben geen vertegenwoordigers meer in het kabinet, zij schenken er geen vertrouwen aan, sterker nog, zij wantrouwen het. Datzelfde wantrouwen leeft krachtig in het NVV, het grote vakverbond, waarvan men bitter weinig medewerking hoeft te verwachten voor een rustige en bescheiden verwezenlijking van het nieuwe vrijere systeem van loonvorming, het grote waagstuk van de regering. En als men beseft hoe onvermijdelijk de invloed is van de oppositionele NVV op de confessionele vakbonden (het gezamelijke adres, drie dagen voor het begin van de debatten, was er een voorproef van) kan men zonder veel moeite voorzien dat de politieke beslissing in de Kamer nog niet is gevallen. Die politieke beslissing in de toekomst zal afhankelijk zijn van de sociale ontwikkeling, van de machtsstrijd die zal worden gevoerd bij het vrijere loonoverleg. Waarom heeft de KVP'er Andriessen, de

[p. 6]

oud-voorzitter van de KAB, die als enige voor zijn partij heeft gesproken, met zo een nadruk en hardnekkigheid aan de regering de verzekering gevraagd dat zij alle gegevens zal verstrekken over de ontwikkeling van de vrijere loonpolitiek voordat het wetsontwerp op de huurverhoging in behandeling komt? Natuurlijk niet uit pure statistische belangstelling. Dan had hij beter tot 1 april kunnen wachten, de nieuwe einddatum voor het herzien van alle c.a.o.'s. Neen, de KVP'er wil die gegevens hebben vóór de definitieve beslissing over de huurverhoging. Met andere woorden: eerst eens kijken hoe groot de welvaartsstijging zal zijn voor de werknemers in de economische verdelingsruimte min het complex maatregelen van de regering, dan pas zullen wij beslissen over huurverhoging enz. Met nog andere woorden: eerst eens zien hoe de machtsstrijd buiten het parlement verloopt en of wij onze eigen arbeiders los kunnen houden van de zuigkracht van het NVV in de komende maanden en dan pas beslissen of wij de huurverhoging kunnen aanvaarden.

Over die machtsstrijd heeft het socialistische Tweede-Kamerlid De Kadt zeer duidelijke dingen gezegd in het juninummer van Socialisme en Democratie. ‘Wat in de PBO en de SER tot stand is gebracht rust uiteindelijk op een vertrouwen dat een overgrote meerderheid van ons volk in de regering had. En dat vertrouwen kan bestaan omdat de grote volksgroepen in de kabinetten hun eigen vertrouwensmannen zagen. Als dat voor een derde van ons volk niet meer het geval is - niet voor een episode maar voor een tijdperk - dan verdwijnen vertrouwen en samenwerking, en de instellingen die daar de uitdrukking van waren. En dan gaat op den duur de ongeremde machtsstrijd overheersen. Dat zal op alle gebieden overslaan, want de machtsstrijd heeft eigen wetten. En als men ons geen andere keus geeft zullen wij die strijd moeten voeren. Die strijd kan alleen in constructieve banen geleid worden als we deel uitmaken van de regering’.

En aan het slot: ‘Doch de vier partijen der antisocialistische coalitie hebben de verscherping gewild. De gevolgen ervan zijn voor hun rekening. En het Nederlandse volk, dat die gevolgen zal hebben te dragen, zal voor de afrekening zorgen. Wat mij betreft: zo snel mogelijk’.

De eigen wetten van die machtsstrijd heeft men reeds kunnen waarnemen in dat gezamenlijke adres van de vakbonden. Die wet der gezamenlijkheid gold in de Kamer niet.

Men kan over die buitenparlementaire machtsstrijd denken zoals men wil. Ik persoonlijk zie in de buitenparlementaire druk een groot gevaar voor het functioneren van de parlementaire democratie, die ondanks haar tekortkomingen een waarborg is voor de vrijheden die ik zeer hoog stel. Maar de veroordeling van die machtsstrijd staat geheel los van het aanvaarden van de strijd als een harde realiteit waarmee men vooral als regering rekening moet houden.

Doet het kabinet dat eigenlijk wel? Er zitten in het kabinet twee ministers en een staatssecretaris die het zeker doen: minister Zijlstra, minister De Pous en staatssecretaris Roolvink, een man uit de christelijke vakbeweging, een antirevolutionair. Zij hebben gedrieën het toekomstige beleid verdedigd, dapper verdedigd; de ministers heel knap met een overvloed van objectieve wetenschappelijke argumenten, de staatssecretaris op een nogal starre stijfhoofdige manier met, wonderlijk genoeg, dirigistische dreigingen, maar toch ook wel moedig. Zij moesten zich verdedigen tegen de alerte socialistische oppositie van Roemers (vice-voorzitter van het NVV) en van Koopman, een buitengewoon intelligente econoom, die qua wetenschappelijkheid voor de twee ministers niet onderdeed. De berekening van minister De Pous, dat er tegen de achtergrond van de ontwikkeling van de produktiviteit, van de betalingsbalans en van de inkomensverhoudingen en bij uitvoering van het regeringsprogramma van huurverhoging, compensaties enz. slechts een zeer kleine ruimte is voor welvaartsstijging via de vrijere loonvorming, was heel rationeel; de nadruk die prof. Zijlstra legde op de norm van de produktiviteit per man, die als enige mag gelden bij de vrijere loonvorming, kon men niet bestrijden; het beroep van de staatssecretaris op de wijsheid van het georganiseerde bedrijfsleven was ook geen onzin. Maar de verdedigingen kunnen wel eens niet bestand zijn tegen de krachten in de maatschappij.

Waar zal die sociale strijd op neerkomen? Het NVV zal zich niet verzetten tegen de uitvoering van de vrijere loonvorming. Men zal niet alleen trachten al het mogelijke eruit te halen, neen, men zal trachten er veel meer uit te halen dan erin zit. De regering zal door middel van de aanwijzingen aan het college van rijksbemiddelaars een grens stellen en, natuurlijk, c.a.o.'s die boven die grens gaan zullen niet worden goedgekeurd. Maar er zal onrust ontstaan, beginnend bij de werknemers-NVV'ers (zelfs is er nog een eerder beginpunt in de schakel: de niet-erkende revolutionaire EVC), overslaand naar de

[p. 7]

confessionele werknemers in vele bedrijfstakken. Stakingen misschien?

Wat wil de regering daartegenover stellen behalve dan de volkomen redelijke theorieën van De Pous en Zijlstra? De steun die zij in de Tweede Kamer heeft gekregen in de afgelopen week, nadat zij concessies had gedaan met de datum van ingang van de huur- en de melkprijsverhoging? Die steun zal voor het huurontwerp slechts moeizaam te krijgen zijn. Een eigen beleid, desnoods harde maatregelen? Zelfs de gaullistische krachtpatsers in Frankrijk zijn daartoe niet in staat geweest, laat staan dus een Nederlands kabinet dat niet zo homogeen is als men denkt en dat bovendien een politieke tweede-rangsfiguur als minister-president heeft.

Zullen de ondernemers zich schrap zetten in de onderhandelingen met de werknemers over de nieuwe c.a.o.'s? Tot een zeker punt, maar zij zullen niets doordrijven. De ondernemers willen geen onrust, zij zijn daarvoor veel te nuchter en te zakelijk. Veel zakelijker dan politici, die van denkbeelden en projecten leven. Zwarte lonen, verkapte prijsstijgingen kunnen het gevolg zijn van de vrijere loonvorming en ten slotte inflatie en weer bestedingsbeperking. En dat zou het einde van het kabinet-De Quay betekenen. De werknemers zouden dan een miniem voordeel hebben behaald, de grote groep van vergetenen zou het aanzienlijkste aantal slachtoffers hebben opgeleverd, maar politiek zou het gevecht geëindigd zijn. En na dat gevecht zou men inderdaad van een nederlaag enerzijds en een overwinning anderzijds kunnen spreken. In termen van macht gesproken, dient men wel te verstaan.

Terecht zullen vele fatsoenlijke, rechtschapen politici, gelijk ons land er velen telt, zich afvragen of zo een ontwikkeling niet funest zal zijn voor de parlementaire democratie. Natuurlijk is zij dat en het is helemaal geen wensdroom die ik ten beste heb gegeven. Daar ben ik te liberaal voor. Als realist - en dat moet men in de politiek nu eenmaal zijn - dient men zich echter niet in de eerste plaats af te vragen wat de oorzaken zijn van zo een mogelijke ontwikkeling. Natuurlijk heeft ons parlementaire stelsel feilen, maar aan die feilen ligt het toch niet.

De oorzaak moet men mijns inziens zoeken in de partijconstellatie in Nederland, die nog in oude negentiende eeuwse tegenstellingen wortelt en geen gelijke tred heeft gehouden met de maatschappelijke ontwikkeling. Men kan erover schuimbekken en schelden in korte hoofdartikeltjes, dat wakkert de strijdlust aan van de groep die zich bedreigd voelt. Maar schuimbekken en schelden zijn geen politieke wapens meer. Verstandiger is het om die maatschappij te accepteren en naar de krachtige middelen te zoeken die de echte waarden van het liberalisme nog kunnen redden. Met de nadruk op het woordje echte die voor een goede verstaander genoeg moge zijn.