De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Huwelijk en liefde.

Huwelijken worden voortdurend gesloten en menigmaal door twee menschen, die meenen of vertrouwen elkaar lief te hebben. Maar dikwijls blijkt dit vertrouwen valsch, de twee kenden elkaar niet, de liefde vervliegt met den korten waan der hartstocht, en er is een mésalliance gesloten, in den waren zin van 't woord. Maar de echtelieden weten raad. 't Geen zij niet in en bij elkaar vinden, zoeken zij elders. Zoo is 't huwelijk een dragelijk juk geworden en de schijn is gered: voor de wereld leven man en vrouw als echtgenooten.

Niet ieder evenwel kan zich met deze zede vereenigen. Er zijn en zullen steeds zijn ernstige menschen, die meenen dat zij 't huwelijk heilig moeten houden, die zich dus voegen en schikken naar elkaar en naar de omstandigheden en van een mésalliance trachten te maken wat er nog goeds en dragelijks uit voortvloeien kan. Men moge dit ouderwetsch noemen, 't is echter van alle tijden. Maar met zulke helden en heldinnen worden geen romans en tooneelspelen gestof-

[p. 818]

feerd. Deze ontleenen hun stof aan ontrouw, echtbreuk, echtscheiding. Ware de zonde er niet, de meeste hedendaagsche romans en drama's waren en werden niet geschreven. Die kunstwerken verheerlijken de ontrouw en de echtbreuk, want deze komen immers voort uit de ‘ware’ liefde. En als 't op een echtscheiding uitloopt, is de roman geslaagd en trekt het tooneelstuk een vol huis. Vreemd springen de artisten om met den huwelijksband. Dien schijnen zij te beschouwen als een boei door anderen dan de echtgenooten zelve gesmeed.

Sommige dames vinden in de huwelijksverbintenis een vrijbrief om aan haar lusten bot te vieren. Gedekt door den naam ‘gehuwde vrouw’ veroorloven zij zich de grootst mogelijke vrijheid in den omgang met het andere geslacht. Hoe onder de heeren velen het huwelijk slechts beschouwen als een vorm en gehuwd hun vroegeren omgang met verschillende ‘dames’ voortzetten, is zoo bekend, dat niemand er zich aan schijnt te ergeren of er aanmerking op maakt.

Voor geld is alles te koop, zoo ook de mooiste vrouwen. En waarom zou men ze dan niet koopen?

Dat er zoo iets is als zedelijkheid, schijnt onbekend. In den handel is dit artikel ook meestal een quantité négligeable. Als de uiterlijke vormen bewaard blijven, is alles in orde.

De maatschappij biedt geen verheven schilderij aan den beschouwer. Overal ziet het oog averechtsche verhoudingen. De macht van 't geld, het Protzentum, viert hoogtij.

Dit alles is een natuurlijk gevolg van het leven en streven der hedendaagsche menschen. Allen sloven en zwoegen. Velen om in 't leven te blijven, anderen om geld op te stapelen, steeds meer geld, veel meer dan zij noodig hebben, om geld voor genot, voor macht, voor aanzien. En deze bezigheid neemt hun lichaam en ziel, hun geest en gemoed geheel in Wat is de mensch? Een loon- of geldslaaf. De arme moet sloven en zwoegen, de rijke wil. En hoe rusteloozer hij zich inspant, hoe meer kapitaal hij samentast, des te meer wordt hij ontzien, geëerd, gevreesd, geprezen. Zijn ondernemingsgeest - zoo heet het - heeft groote dingen gewrocht. Hij geeft duizenden brood - die duizenden namelijk die er hard voor werken. Werken is het evangelie, werken is het eenige dat bestaat. Het denken, het voelen, het zijn, het leven, 't staat alles in dienst van het werken. Een werkdier is de mensch!

Spreek hem van liefde! Is 't woord niet een wanklank in 't oor van de werkdieren? Liefde? O, vrouwen meent U. Lekker eten, lekker drinken en lekkere ‘meiden’, en in kalme oogenblikken de krant voor de zaken, ziedaar het leven van menig werkmensch in den vrijen tijd na zijn werk.

Lang, lang zal de vrouw nog moeten wachten, voor de man dit leven vaarwel zegt. Lang zal ze moeten streven naar verbetering van maatschappelijke toestanden, vooral naar verheffing van de vrouw, voor we zóó ver zijn, dat de vrouw niet meer is koopwaar voor den meestbiedende. Veel moeten de sociale toestanden verbeterd zijn, als de tijd zal komen, dat ‘liefde’ niet meer te koop is.

Ik weet niet of de wereld vroeger minder onzedelijk was thans. Maar 't is zeker, dat de weg naar moraliteit voert over de gelijkwaardigheid der beide geslachten in verstandelijk en zedelijk opzicht. De onzedelijkheid ligt juist in het misbruik dat de man van de vrouw maakt. De vrouw wordt beschouwd als een zaak, als wijn, als sigaren, als genotmateriaal; de vrouw is nog steeds de minderwaardige van den laagstaanden, materialistisch levenden man!

Op vrouwen! schudt die schande van U! Wordt wijs, ontwikkelt U! wordt zelfstandig en fier!

* _* *

En verheerlijkt den man niet! Laat U niet misleiden door leuterromans voor jonge en oude dames over het ‘ware wezen der liefde’. Houdt uw oogen open en uw hoofd koel. Als vrouwen romans schrijven, blijkt telkens de verheerlijking van den man. Veelgeprezen romans, door vrouwen geschreven, toonen duidelijk, dat de man wordt verheerlijkt, niet zoozeer om 't geen hij doet, zegt of is, maar veeleer om 't geen hij niet doet, niet zegt, niet is, om zijn uiterlijk, zijn zwijgen vaak. Voorzeker zijn het niet de beste mannen, die door de vrouwen 't meest worden vereerd, aangebeden, bemind. Een Don Juan is voor vele vrouwen onweerstaanbaar.

Ik neem als type van zoo'n liefdesroman door een vrouw geschreven, een van de gunstigst bekende: Band II, 22e jaargang van Engelhorns Allgemeine Roman-Bibliothek, eine Auswahl der besten modernen Romane aller Völker, getiteld der heilige Ehestand von

[p. 819]

Ingeborg Maria Sick, uit het Deensch vertaald in 't Duitsch.

De schrijfster heeft een goeden naam; de stijl is keurig, hoewel 't werk vertaald is; maar van de vijf personen, die er de hoofdrol in vervullen, zijn alleen de twee vrouwen goed of althans voldoende gekarakteriseerd, de drie mannenfiguren zijn zeer gebrekkig geteekend. De eerste is een model echtgenoot, maar waarom en waardoor hij dit is, blijkt niet; men zou hem een onbeteekenend en laatdunkend mensch noemen naar 't geen men van hem verneemt; zijn echtgenoote is een hoogstaande vrouw die in hem haar ideaal heeft gevonden. Hoe zoo'n vrouw zulk een man kan liefhebben en eeren, ja vereeren, is een raadsel; 't beste wat er van hem te zeggen valt, is dat hij geen kwaad doet en nu en dan een gemeenplaats laat hooren vol bezonken wijsheid, juist op tijd, precies als een klok het uur slaat. Als hij een grap waagt, is 't een zeer flauwe. Wanneer zijn vrouw tot hem zegt: ‘Wie herrlich der See den Sonnenuntergang widerspiegelt!’ antwoordt de ideaal echtgenoot: ‘Ja, siehst du nicht, er sieht aus wie eine grosse Apfelsinenschale’; maar de aanbiddende vrouw merkt op: ‘Du hast stets geschmackvolle Vergleiche, geliebter Holger’, want al de flauwe en geestelooze praat van haar echtvriend schijnt haar liefde zelfs nog aan te wakkeren. En 't ergerlijkste is dat deze man zich inbeeldt en het zelfs uitspreekt, dat hij zijn vrouw vervormd, verbeterd heeft in de zeven jaren van het huwelijk. Zij is 't daarmee volkomen eens en zegt: ‘In der Ehe, Holger, darin ist mir die Tür aufgegangen’.

Is deze aanbidding belachelijk, dwazer is het nog met de hartstochtelijke liefde, die de zuster van deze Maja, Gudrun, eveneens gehuwd uit eigen vrije keuze met een rijken, besten baron, die haar uit den gewonen middenstand in een leven van weelde heeft overgebracht op een rijk en groot landgoed, de zondige passie, die deze schwärmerische gekkin gevoelt voor een soort van halven dwaas, een geheimzinnigen, somberen artist met den zachten, zoeten naam van Lindblad. In de oogen van elk gezond denkend man is deze Lindblad een nietswaardige kerel, een slappe zwakkeling, maar naar de opvatting van deze vrouw-auteur is hij een musterhaft Tugendbild, een man om voor te knielen, juist de persoon die de vrouwelijke belangstelling wekt en opvoert tot de waanzinnigste dweperij en waardig om door eene Gudrun, het ideaal-meisje of vrouw van Ingeborg Maria Sick, te worden bemind, aangebeden, verafgood.

Waarom de baron, Gudrun's echtvriend, en dus met haar in den heiligen Ehestand verbonden, niet waard is door haar bemind te worden, blijkt nergens. Integendeel, hij schijnt een juweel te zijn, laat Gudrun alle mogelijke vrijheid, heeft haar zeer lief, zoodat zij hem in oogenblikken van hartstocht om haar pink kan winden, en tot loon van deze verregaande goedheid en grootheid knoopt dit ideaalwezen in haar eigen huis en in haar tuin aan het geheimzinnige meer een innige betrekking aan met Lindblad, die op een mooien zomeravond over het meer komt aanwaaien, men weet niet van waar, en maar, alsof 't vanzelf spreekt, blijft op het gastvrije landgoed van den baron, den vriend uit zijn jeugd, wien hij tot dank zijn vrouw ontsteelt. Maar dit Musterbild aller Tugenden is niet slecht. O neen! Eindelijk immers doet hij afstand van Gudrun, hij zendt haar een brief, - o dwaasheid, terwijl hij haar elken dag spreekt! - waarin hij haar meedeelt dat hij den avond van dien dag haar vaarwel zal zeggen aan het romantische meer, dat hij weer heengaat, een lindeblad heeft geen vaste plaats op aarde, 't is een prooi der winden, en zij zendt hem tot antwoord ook een brief en 's avonds aan 't meer in hun Eden heeft de afscheidsscène plaats, zoo roerend, dat Romeo en Julia er nog van leeren kunnen hoe ze zoo'n tooneel moeten opvoeren. Daar spreekt deze lafaard, die de hartstocht van de vrouw tot laaiende passie heeft ontstoken, woorden van wijsheid, hij verlaat haar uit plichtsbesef, de schelm, die de laagheid gehad heeft haar te stelen en haar nu aan haar lot overlaat. Want: zij behoort aan haar man.

Dat bedenkt hij nu! Zij smacht naar hem, zijn heengaan zal haar hart breken, maar de ‘deugdzame’ man gaat. En dit alles, deze onmenschelijkheid vindt de auteur-vrouw verheven. En Gudrun ook! Hoe hoog staat die edele man, die heengaat alleen in de wijde wereld, de liefde voor haar als een brandend vuur in zijn borst, als balling, vrijwillig, uit plicht!

Zoo is het samenstel van dezen ‘mooien!’ roman. Mooien, want ik verzeker u, lezers, dat negen van de tien hem zullen lezen met bewondering en aan 't eind zullen zeggen: wat een heerlijk werk is dat! En toch: welk een onzin! En wat een held! Waarom ging

[p. 820]

de man niet dadelijk heen, toen hij bemerkte dat hij zijn gastheer 't liefste, 't kostbaarste zou ontstelen? Diefstal met inbraak is nog geringer misdaad dan deze eerroof! Maar hij is een ideaal-man voor de hoogstaande vrouw!

De baron wordt van dit alles niets gewaar. Wat een prachtige verhouding van de vrouw tegenover haar man, van den gast tegenover zijn gastheer en vriend! Past bij zoo'n verheven liefdestableau niet de schoone titel: der heilige Ehestand?

Ik zie in deze en dergelijke romans het bewijs dat de vrouw den man niet kent, niet wil kennen. De degelijke tagtägliche Alltagsmensch, de rijke baron, wordt versmaad; maar een lindeblad, een ding zonder substantie, een spel der speelzieke winden, een wezen zonder houvast, is 't ideaal der vrouw.

En welk een moraal leert deze Ingeborg! De ‘heilige Ehestand’ wordt niet verbroken. Immers Adam gaat in ballingschap, er heeft geen echtbreuk plaats, geen lichamelijke, geslachtelijke ontrouw immers. Als 't zoover zou moeten komen, gaat de verzoeker heen.

Maar ik vraag u: is dan de daad alleen ontrouw? De ontrouw, de echtbreuk bestond weken, weken lang.

En hoe 't nu verder gaat? Of Gudrun sterft van hartzeer of dat zij in leven blijft, hoe zij 't verder plooit met haar Alltagsmensch, den goeden baron, al die vragen laat mej. Sick onbeantwoord: de roman is uit, het lindeblad is weer weggewaaid.

Zulke echt onzedelijke boeken vergiftigen den geest der vrouwen, en vooral van de jonge meisjes; zij doen veel meer kwaad dan al de realistische werken van Zola, die het kind bij den naam noemt en de natuur recht laat wedervaren. Voor wie van waarheid houdt, ook in de liefde, is b.v. Vruchtbaarheid (Fertilité) een epos. Hierin vindt men de verheerlijking van 't geslachtelijk verkeer tusschen man en vrouw, van de reëelste liefdebetrekking. Maar dit, hoe waar en schoon het moge zijn, heet onzedelijk. En Lindblad, die zijn liefje laat versmachten, nadat hij haar eerst tot de hoogste passie heeft opgezweept, is de ideaal-man der vrouw, althans in de lectuur.

Hoe onnatuurlijk is dit alles!

C. GROUSTRA.