De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Le devoir professionnel.

Baron Narcisse le Pasquier liet zijn geheele vermogen na aan zijn huishoudster, mej Guitbout. Zijn testament luidde:

Redoutant que toute ma famille, qui ne m'aime point et veut de mal à une femme aussi délicate que dévouée, qui n'a cessé de me témoigner une affection touchante, et craignant leurs menées, je déclare léguer mon bien et mes terres à Mèlanie Guitbout, à la condition qu'elle reste à mon service. Je déclare être, en tracant les présentes, non pas poussé par une dernière animosité contre les miens, mais agir uniquement pour témoigner que je possède toute ma raison en déshéritant Jules le Pasquier.

Narcisse le Pasquier.

Nimes, 25 fevrier 1895.

De onterfde Jules beweerde, dat dit testament niet de wil van den overledene uitdrukte. Deze stond geheel en al onder een angstinvloed voor zijn huishoudster, zoodat hij vermeende, dat dit testament hem afgedwongen moest zijn en in een later zijn eigenlijke laatste wil zou blijken. Hij had daartoe als getuige

[p. 754]

een vriend van zijn oom, mijnheer Queval. De laatste maal dat deze zijn vriend zag, zeide Narcisse: ‘Dites à ce pauvre Jules qu'après moi il lise tout attentivement. Il y en aura un autre....’ Toen kwam de huishoudster binnen en dorst de oude man zijn zin niet te vervolgen.

Voor het gerecht vroeg nu Jules niet nietigverklaring van dit testament, maar uitstel van verdeeling, om hem gelegenheid te geven een ander testament te zoeken.

De advocaat van Mej. Guitbout verklaarde, dat dit niet ging, daar Jules na het tweede wel weer een derde testament kon gaan zoeken als het tweede niet naar zijn zin was. Jules echter antwoordde, dat hij met een tweede testament voldaan zou zijn: ‘Quoi qu'il y ait dans ce document.’

Onmiddellijk na die woorden overhandigde de advokaat hem een later testament, waarin Narcisse verklaarde niets aan zijn vroegere beschikkingen te veranderen.

Dit nieuwe testament bevatte wel hetzelfde, maar wemelde van fouten.

Je souvigné ridoutanc que ma famiile qui ne m'aimme pas et veeut ddu mal à uunne feemme osi ddélicate qui der vouéee....

Op die wijze was het geheele stuk geschreven, terwijl de onderteekening nu luidde:

Narcisse le Pasquirer,

ex-archéoloque, ex-académicien libre = ex.cry-t.

De bediende van den advocaat van Mej. Guitbout bestudeerde dit vreemde stuk en vond eerst in zijn Encyclopaedie dat cry-t wel beteekenen zou cryptographie, zoodat ex. cry-t moest zijn: ‘examinez ceci cryptographiquement.’ Een maal zoo ver schreef hij achter elkander op de letters die in de verschillende woorden de fouten vormden en vond nu:

Victime d'une odieuse séquestration, je déclare annuler mon testament de l'anneé derniére, et leguer tout ce que je possède à Jules le Pasquier, mon neveu.

Nimes le 26 Mars 1896. Narcisse le Pasquier.

De advocaat, Mr. Estienne, laat Juffrouw Guitbout zien wat gevonden is en stelt haar voor de erfenis te deelen met Jules, doch zij weigert en wil ondanks deze mededeeling alles hebben.

En nu komt het ongeloovelijke. De advocaat deelt in een gesprek met zijn bediende mede dat een advocaat zich slechts van de stukken bedienen mag ‘pour la défense du client.’

Hij mag dus niet de rechtbank in kennis stellen met de feiten, tengevolge waarvan Jules le Pasquier het hem toekomende ontstolen wordt door mej. Guitbout. Hij moet dus haar het tweede testament in handen stellen, waarna zij het vernietigt en het haar niet-toekomende ontvangt.

Volgens die opvatting moet de rechter dus ‘recht spreken’ niet slechts zonder de juiste toedracht van zaken te kennen, maar na moedwillig op een dwaalspoor gebracht te zijn door ‘une mesure d'ordre public établie par la jurisprudence, en faveur du droit sacré de la défense, qui prédomine tous les autres’, zooals het Hof van Cassatie 23 Juli 1830 dat recht, die plicht om te zwijgen, noemde.

Dat recht-van-zwijgen van den advocaat moest vervallen. Dat moet niet genoemd worden een plicht, maar integendeel moest de advocaat strafbaar zijn, die door zijn verwijgen van misdadige feiten zich medeplichtige maakt.

Daarmede wordt niemand geschaad. De fatsoenlijke cliënt, hij die werkelijk recht heeft, behoeft niet bang te zijn, dat zijn advocaat de waarheid spreekt. De waarheid is toch dienstig voor zijn zaak. Maar de bedrieger, de misdadiger, vreest de waarheid, onverschillig wie hem uitspreekt.

Terecht zegt Bentham in zijn ‘Oeuvres’, dat de advocaat die den misdadiger helpt door te liegen en door de waarheid te verzwijgen ‘doit être considéré comme un homme qui se rend complice du délit après le fait, avec cette difference que, du côté des complices proprement dits, il y a aveuglement des passions et le danger, du côte de l'homme de loi, il y a une profonde indifférence au bien et au mal, de la dextérité à manier les instruments de l'attaque et de la défense, et une impunité complête dans le cas où il en fait l'usage le plus nuisible à la communauté.’

Volkomen juist. Hij die op uitkijk staat gedurende een inbraak, wordt zwaar gestraft als medeplichtige, evenals de heler na de inbraak. Maar de advocaat, die willens en wetens liegt om den inbreker vrij te krijgen, die de hem bekende feiten verzwijgt, is niet slechts straffeloos maar wordt geeerd als een knap! advocaat. Zoo verdedigde de advocaat Lejeune de heeren Bernay, die den Heer Pelzer vermoord zouden hebben. Maar zonder resultaat; zij werden veroordeeld. Later werd dezelfde Lejeune, Minister van Justitie. Maar de schijnbaar onschuldig veroordeelden werden door hun vroegere advocaat niet voorgedragen voor amnestie; zij waren nu geen betalende cliënten meer,

[p. 755]

voor wie het mooi is te liegen. Voor den Minister van Justitie waren het veroordeelde misdadigers, terecht veroordeeld, al had de Minister van Justitie van de zeer rijke cliënten vroeger een zeer hoog honorarium genoten voor zijn welsprekende verdediging.

Mag zoo iets al niet te verhinderen zijn, in elk geval moest de wet het niet sanctionneeren. Legraverend zegt in zijn: ‘Législation criminelle:’ La loi, défend elle de faire des actes contraires aux moeurs et les frappe de nullité, à plus forte raison défend elle de faire des actes criminels. Il ne peut donc être permis à qui ce soit, avocat, avoué de prêter son ministère à de pareils actes; il ne peut lui être permis de se taire, lorsqu'il est interrogé par la justice sur des actes de cette espèce, ou sur des actes licites qui ont eu pour objet de couvrir d'un voile des faits criminels aux yeux de la loi.’

Best wijst er in zijn ‘Principles of the law of evidence’ nog op dat, ‘It would be very dangerous to allow a party who knows that important, perhaps the only important evidence against him will be given by an advocate, to shut that persons mouth by retaining him as his counsel.’ Op de tegenwerping, dat geen advocaat in zulke omstandigheden als raadsman zou willen optreden, antwoordt Best zeer juist: ‘That the question is not what the honour of the bar exacts, but what the law will allow.’

Het verschooningsrecht om de waarheid te zeggen, moest dus voor den advocaat vervallen. Maar of het ooit zoo ver komen zal? Men vindt toch mannen van reputatie in grooten getale, die zelfs den advocaat verbieden te spreken als de cliënt die het geheim vertelde, hem recht van spreken geeft.

Zoo besliste het Hof van Cassatie in 1844: ‘Que l'avocat a toujours été tenu de garder un secret inviolable sur tout ce qu'il apprend à ce titre, que cette obligation absolue est d'ordre public et qu'il ne saurait dès lors appartenir à personne de l'en affranchir.’

Ook André Hallays zegt: ‘Personne ne peut affranchir le confident nécessaire de l'obligation du secret.’

Morin beweerde zelfs in het Journal de droit criminel dat ‘les confidences faites à un avocat dans son cabinet sont une sorte de confession et la loi du secret est un point de religion pour l'avocat.’ Een rare godsdienst. Dan moet de schuldige die confidenties, waardoor de advocaat volgens de wet zijn wettige medeplichtige wordt, maar niet doen.

Mr. Estienne eindigt zijn gesprek met zijn bediende met de woorden: ‘Croyez qu'il est désolant que je me sente rivé au devoir professionnel comme un forçat à sa chaîne; seulement, si je parlais, je serais un misérable.’

Het al of niet op feiten berustende verhaal van Masson-Forestier eindigt met de mededeeling dat Mr. Estienne en zijn bediende den beroofden Jules, beroofd door hunne stilzwijgende medeplichtigheid met Juffrouw Guitbout, nu finantieel gaan steunen. ‘Je lui aiderai!’ zegt Mr. Estienne.

Dit onlogische slot toont ten volle aan hoezeer deze advocaat ontevreden is, dat hij zijn plicht deed; hoezeer ook hij meende dat ‘le devoir professionnel’ een gedwongen fraaiïgheid is, maar geen plicht in den edelen zin van het woord.

Deze vreemde plicht staat in verband met het beroepsgeheim.

Simon van Leeuwen zegt in zijn in 1744 te Amsterdam uitgegeven: Het Roomsch Hollandsch Regt: ‘Advocaten en procureurs mogen geen getuigenis afleggen in saken daar zij zelf in gediend hebben.’

Als dit later niet mag, gaat het natuurlijk in het geheel niet gedurende de behandeling van de door hen behandelde zaak van hun cliënt, zooals in het geval le Pasquier.

In 1742 verscheen ook te Amsterdam van Huber ‘Hedendaagsche regtsgeleerdheid, soo elders als in Friesland gebruikelijk.’ Hierin zegt Huber: ‘Advocaten behooren ook niet gedwongen te worden te getuigen tegen hare cliënten, wanneer de waarheyt op eenige andere wijze kan gevonden worden.’ Ook vervolgt hij: ‘Edoch in sware saken, en daar men de waarheyt anders niet kan hebben, konnen de advocaten wel gedwongen worden, omdat het anders in de macht van eene partye soude sijn, den eischer van bewijs te berooven met een advocaat te kiesen, die ook nevens een ander kennisse van de sake mochte hebben.’

Het blijkt hieruit dat Huber in hoofdzaak de waarheid wenscht en alleen in gevallen waarbij die toch uitkomt, de advocaat wil vrijstellen van te getuigen.

In de verdediging van T. Kuiper zeide Mr. Lipman: ‘De advocaat, die het hem toevertrouwde geheim in het geregt zou openbaren, zoude zich door ontrouw en verraad hebben gebrandmerkt, rem facit perfidiam nefariam sceleratam’ (doende een gemeene goddelooze misdadige handeling).

Op dezelfde wijze besliste Paillet in het

[p. 756]

Hof van Cassatie in 1826 daar een advocaat: ‘ayant reçu, sous le scéau du secret, des révélations à raison de sa profession, il ne pourrait, sans violer les devoirs de sa profession et la foi due à ses clients, déposer ce qu'il aurait appris de cette manière lorsqu'il est appelé comme témoin.’

Deze uitingen zijn geen uitzondering, maar regel. Indien men het verhaal van Masson-Forestier vertelt aan advocaten, dan maken zij aanmerkingen op onderdeelen, maar de hoofdzaak is juist. Mr. Estienne kon niet anders handelen. De plicht, de devoir professionnel van een advocaat is in zulk een geval mede-stelen, maar niet mede-deelen. Het laatste dan in beide beteekenissen van het woord.

Zoo zegt André Hallays in zijn ‘Le secret professionnel’: ‘L'inviolabilité du secret n'est pas seulement pour les avocats un principe d'honneur, elle est l'essence de leur ministère. Sans l'inviolabilité du secret point de confiance, l'avocat ne peut ni conseiller ni plaider en connaissance de cause.’

Op dezelfde wijze toont Faustin Hélie zich in zijn Traité de l'instruction criminelle, voorstander van deze opvatting van le devoir professionnel. Hij meent dat ‘La société serait profondément troublée si elles (die opvattingen) étaient ébranlées.’

Dalloz gaat zelfs zoo ver, dat hij eischt, dat de rechter de getuigenis van iemand, die als advocaat in zulke omstandigheden de waarheid zou zeggen, zoude wraken.

Maar wil men den advocaat het verschooningsrecht niet geheel ontnemen, dan toch minstens moet dit geschieden voor het burgerlijk geding. Daarmede, zegt J. Bruyn zoo juist: ‘versterkt ge in niet geringe mate de positie van de te goeder trouw zijnde partij.’

Maar dat in een geval, als het door Masson Forestier beschrevene, Mr. Estienne ‘serait un misérable’ wanneer hij voor de rechters verklaard had, wat te lezen viel in het hem ter hand gestelde testament, wil er bij mij niet in. En ik geloof dat niet slechts leeken maar ook andere advocaten zijn houding dan goed zouden keuren, al was het dan ook maar voor dit uitzonderingsgeval.

Te 27 September 1907 werd een arts, die ‘Die ärzliche Schweigepflicht’ geschonden had, door het Ehrengerichtshof vrijgesproken. Toch stond vast dat hij artikel 3 van de wet van 25 November 1899 overtreden had.

In dat vrijsprekende vonnis werd o.a overwogen:

Indem der Ehrengerichtshof auch für die vorbezeichneten Fällen an der Notwendigkeit der unverbrüchlichen Beobachtung der ärzliche Schweigepflicht als Regel festhält, muss er doch andererseits anerkennen, dass der Arzt in die Lage kommen kann, unter genauer Abwägung kollidierender Pflichten und unter schwerer Verantwortung im Einzelfalle darüber entscheiden zu müssen ob die Beobachtung der Pflicht strenger Wahrung des Berufsgeheimnisse der einzelnen Patienten ihn nicht etwa der Verletzung einer anderen von ihm nach der ganzen Sachlage vielleicht höher bewerteten Plicht der Allgemeinheit oder auch einzelnen Dritten gegenüber schuldig machen würde.

(Ministerialblatt für Medizinal- und medizinische Unterrichtsangelegenheiten 1908 No. 6).

Zoo zou het Mr. Estienne ook wel gegaan zijn, maar men heeft recht te eischen, dat men ook zonder proces, zonder vervolging, wete dat men niet strafbaar is, als men een goede daad verricht, als men weigert medeplichtige te zijn van misdadigers en oplichters.

En juist daarom moet in de wet opgenomen worden een artikel, waarin de advocaten het verschooningsrecht ontnomen wordt, minstgenomen voor alle civiele processen.

En dit op dezelfde gronden waarom in Brauer's Beiträge zur Klinik der Tuberkulose de stelling verdedigd werd:

‘Das Gesetz müsste derartig abgeändert werden, dass es jedem Arzte deutlich ist, dass er die Berechtigung hat Abortus zu erzeugen im medizinischen Interesse des Patienten.’

De wet laat zulks oogluikend toe; welnu, laat dan ieder weten dat het geoorloofd is, zoodat ook de angstigen weten, dat zij recht hebben in het belang hunner patiënten datgene te doen wat nuttig en noodig is.

Datzelfde geldt ook voor den advocaat voor wien de hoofdcliënte moet zijn: het Recht, de Waarheid.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.