De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Jena en Sedan.
door P.J. de Bruïne Ploos van Amstel.
(Vervolg en slot van No. 46.)

De fout van Bazaine is zoo groot, dat men terecht daarvoor het woord ‘misdaad’ gebruikt. ‘Le crime, inconscient ou non, commis par Bazaine, en donnant, à la stupéfaction de tous, dans la soirée du 16 août, l'ordre de se replier sur Metz, sous prétexte de la nécessité des réapprovisionnements en vivres et en munitions, est le premier acte du drame, dont le dénouement devait être la capitulation totale de l'armée.’

Napoleon de Eerste had reeds voorspeld, dat het Fransche leger in 1870 geslagen moest worden. Hij zeide toch: ‘Même les institutions les mieux réglées ne suffisent pas à assurer la victoire. Quelque chose qu'on fasse, quelque énergique que montre le gouvernement, quelque rigoureuse que soit la législation, une armée de lions commandée par un cerf ne sera jamais une armée de lions.’

En nu moge generaal Derrécagaix gelijk hebben met de woorden: ‘Au début de la campagne de 1870, l'idée de la défensive n'existait pas,’ maar dan is dit slechts omdat men eigenlijk in het geheel niet wist wat men wilde.

De Keizer van wien Ollivier te recht zeide: ‘Ce n'est pas au lendemain du jour où on est obligé de se faire sonder par un chirurgien venu de Paris, qu'on peut se lancer dans

[p. 742]

une offensive vigoureuse,’ wenschte den oorlog niet.

Het Fransche volk zoo mogelijk nog minder. Taine zegt ons: ‘La nation ne voulait pas la guerre, elle s'y resignait.’ En Prof. Salverda de Grave wijst er zoo juist op, dat het Fransche volk er geen Marengo-Austerlitz-of Jena-feesten op na houdt, zooals het Duitsche volk voortgaat zijn Sedan-dag te vieren.

Men weet, dat de vervalsching van het Emstelegram door Bismarck den oorlog onvermijdelijk maakte. Napoleon verklaarde die, Bismarck was de agent provocateur. Dezelfde fout van 1806 herhaalde zich. Frankrijk had Oostenrijk laten verslaan om daarna alleen te worden aangevallen, zooals het Pruisen ging na Austerlitz.

En nu in 1914 was Frankrijk vredelievender dan ooit. Het is waar, het had buiten den oorlog kunnen blijven als het zijn bondgenoot Rusland alleen had laten opkomen voor Servië, als het Rusland alleen had laten vernietigen. De geschiedenis van 1866 heeft ons geleerd, dat er een 1870 op gevolgd is niettegenstaande de welwillende neutraliteit van Frankrijk.

Ondanks ook de woorden van Bismarck tot Vilbort, correspondent van de Siècle, die hem vroeg: ‘Est-ce la paix ou la guerre que j'emporte à Paris?

Het antwoord van Bismarck, die het toen reeds toelegde op een oorlog met Frankrijk, luidde: ‘L'amitié durable avec la France! J'ai le ferme espoir que la France et la Prusse formeront désormais le dualisme de l'intelligence et du progrès.’

Ook nu zou op een 1914 met een nederlaag van Rusland gevolgd zijn een 1918 met een nederlaag van het dan geïsoleerd zijnde Frankrijk. Engeland en Frankrijk wenschten vrede, maar als het oorlog zijn moest, dan liever te samen met Rusland dan beurt voor beurt met de militaire mogendheid van Europa.

Clausewitz zeide van de wijze van oorlogvoeren van Napoleon: ‘Commencer par de grands coups, placer toujours et sans cesse tout son avoir sur une même carte jusqu'à ce que la banque saute.’ De nederlagen van 1870 worden door Ollivier en andere toegeschreven aan het feit dat de Franschen dit principe verzaakten, een verdedigende positie-oorlog voerden, terwijl de Pruisen optraden als werden zij door Napoleon zelf aangevoerd.

In dezen oorlog zijn de Duitschers weder op dezelfde Napoleontische wijze den oorlog begonnen. Zonder de tegenstand van België zou aan het Westelijke front inderdaad de overwinning reeds door hen behaald zijn. Heeft in den tegenwoordigen tijd echter een leger den tijd zich voor te bereiden voor den positie-oorlog, dan is het zoo goed als niet meer te verslaan. Het aanvankelijk succes der Duitschers dwong de Franschen tot een overhaaste terugtocht. De geniale Joffre wist zijn tijd te kiezen om den vijand een nederlaag toe te brengen tengevolge waarvan ook de Duitschers gedwongen waren een positie-oorlog te voeren in plaats van de zooveel sneller en schitterender beslissende methode van Napoleon.

Bij de tegenwoordige wijze van gevechten in loopgraven aan een lang front zijn veldslagen als Jena en Sedan een onmogelijkheid geworden, hetgeen te betreuren is, omdat juist dergelijke beslissende overwinningen het snelst een einde maken aan den kanker der beschaving, den oorlog.

Ook in 1870 scheen het alsof Italië deel wenschte te nemen aan den oorlog en wel aan de zijde van Frankrijk. Dat was ook de wensch van Victor Emanuel in 1870. Zijn ministers en speciaal Sella waren daar toen tegen. De Koning zeide toen verontwaardigd tot dien minister: ‘Je comprends que, pour faire la guerre, il faut du courage.’ Het antwoord van Sella luidde: ‘Pour résister à Votre Majesté il faut plus de courage que pour faire la guerre.’ Het gezegde was Victor Emanuel niet naar den zin, zoodat hij kwaad zeide: ‘On voit bien que vous descendez d'un marchand de drap,’ waarop het allerminst eerbiedige antwoord van Sella was: Oui, certes, de marchands de drap qui ont toujours fait honneur à leur signature, tandis que Votre Majesté signerait une lettre de change qu'elle n'est pas sûre de payer.’

Diezelfde onzekerheid bestond nu voor Italië ook, en daarom duurde het ‘Italië aan den vooravond der beslissing’ zoo bijzonder lang.

Italië koos ten slotte partij tegen de oude bondgenooten. Deze verregaande trouweloosheid is in de geschiedenis niet nieuw. Wij behoeven slechts te herinneren aan het overloopen der Pruisen van hun Franschen Bondgenoot naar Rusland na den ongelukkigen oorlog van 1812. Eerst het corps van Generaal York en daarna het geheele volk. Pruisen had toen echter tot verontschuldiging dat het door Napoleon onderdrukt was, maar dat

[p. 743]

hadden de Saksers niet, die in den slag van Leipzig, gedurende den slag op hunne vroegere krijgskameraden begonnen te schieten en zoo Napoleon hielpen verslaan. Evenmin hadden de Beieren, die reden voor verontschuldiging, toen zij onder hun Generaal Wrede het geslagen Napoleontische leger na Leipzig bij Hanau wilden vernietigen, maar zelf verslagen werden. Staatsbelang moge ook nu voor Italië den doorslag gegeven hebben, een zielverheffend schouwspel is een dergelijke trouweloosheid zeker niet.

Italië meende dus dat het juiste oogenblik gekomen was om aan den oorlog deel te nemen.

Maar dan doet zich onmiddellijk de vraag voor, of er ooit voor een volk voldoende grond bestaan kan om een aggressieve oorlog te beginnen.

Het pleit werkelijk niet voor de beschaving dat de zoo gestelde vraag slechts het vraagstuk beziet van sociaal-democratisch standpunt.

Maar dat daargelaten. Bestond er voor Duitschland, Oostenrijk, Engeland kortom voor al de oorlogvoerende mogendheden zulk een groote noodzakelijkheid om oorlog te voeren, dat die inderdaad onvermijdelijk was?

Het antwoord kan niet anders luiden, als dat er nog nooit voor een enkel volk oorlog-noodzakelijkheid bestaan heeft.

Onwaar is het ook, dat ooit een volk oorlog maakte. Dat deed ook nu het Italiaansche volk niet.

De militaire kaste wil oorlog en gebruikt de diplomaten om het edele doel te bereiken. En een der middelen waarover de diplomaten in een beschaafd land beschikken kunnen, is een gedeelte van de pers, en wel meestal de invloedrijke bladen. Die bewerken dan het volk, zoodat dit werkelijk gelooven gaat dat er oorlogsnoodzakelijkheid bestaat. Mocht er echter geen oorlog verklaard worden tenzij bij een volkstemming daarvoor een meerderheid verkregen was, dan was de oorlog voorgoed afgeschaft. De militaire kaste wenscht oorlog, de regeering die het met haar eens is evenzoo. De pers schrijft op hoog bevel in dien geest en nu ontstaat de oorlog zoogenaamd, omdat het volk het wenscht. Het volk bestaat dan slechts uit een aantal opgestookte, om niet te zeggen omgekochte, journalisten.

Volksbetoogingen voor een oorlog zijn gemakkelijk klaar te spelen. Dat zagen wij in Italië.

Maar wil men een voorbeeld uit eigen geschiedenis over de waarde van de volksmeening? In 1811 bezocht Napoleon ons land. Over dat bezoek lezen wij in het leerboek der Vaderlandsche Geschiedenis van Geerling: ‘Ook in ons land kwamen velen onder den machtigen invloed van den genialen organisator en wetgever. Overal werd hij schitterend ontvangen en vereenigde zich de bloem der jongelingschap tot een eerewacht. De gemeenteraad van Amsterdam besloot, de namen Dam en IJgracht in Napoleonsplein en Maria Louisagracht te veranderen, om tot zelfs in de laatste eeuwen de heugenis van dit bezoek te bewaren.’ Napoleon was dus zulk een geniale organisator, dat hij de geheele vaderlandsliefde hier te land weg-georganiseerd had.

Twee jaar later zegt Geerling dat ‘met het verschijnen der Kozakken in Groningen en der Pruisen onder von Bulow aan den IJsel de omwenteling begint.’

Let wel, de omwenteling van dat ‘eerewachten vormende volk,’ dat onder den machtigen invloed van den genialen wetgever verkeerde. Dat is de beroemde Kozakken-omwenteling van 1813. Boven al die Kozakken steekt G.K. van Hogendorp uit, de man van de bevrijding van 1813 en daarnaast ook de man van de grondwet van 1814.

De geheele geschiedenis leert ons, dat iedere oorlog een ramp was voor het levende geslacht en ook dat die oorlog altijd geprovoceerd werd door het militairisme, en tevens dat steeds het volk vreemd was aan het ontstaan van den oorlog.

Hoe moet nu in verband met die lessen der Geschiedenis de houding zijn der sociaal-democratie tegenover het militairisme?

Een zeer eigenaardig feit is, dat hoe beestachtiger en gemeener een oorlog gevoerd wordt, hoe krachtiger het militairisme overal optreedt na den oorlog. Men meent zich zoo sterk mogelijk te maken om de pas beleefde rampen verre te houden in de toekomst. De aanstaande uitbreiding van het Nederlandsche leger is daarvan een uiting. Men hoort beweren, dat het zoo jammer is dat het Belgische leger niet dubbel zoo sterk was. Gelooft iemand in ernst, dat Duitschland dan België niet aangedurfd had? België had iets krachtdadiger weerstand kunnen bieden, het aantal gesneuvelde Belgen en Duitschers zou iets grooter geweest zijn en overigens ware alles toch precies zoo gegaan als nu.

Toch is het moeilijk de oude leus ‘geen

[p. 744]

man en geen cent’ vol te houden. Men voelt toch dat het meest vredelievende volk ongewapend geheel en al een speelbal is van zijn machtige gewapende huren.

Maar wat gaf het Transvaal en Oranje-Vrijstaat dat zij duizenden menschen opofferden om hun vrijheid tegen Engeland te verdedigen?

Absoluut zeker wist men vooruit wat het einde van dien oorlog zou zijn. En wat blijkt nu? Dat het grootste aantal van die menschen, die slechts enkele jaren geleden streden voor hun vaderland, zoo met hun nieuwe vaderland zijn ingenomen, dat zij nu daarvoor even dapper vechten. De gesneuvelde Boeren uit den oorlog met Engeland zouden mal opzien, als zij nu zien konden, hoe volkomen nutteloos en noodeloos zij hun leven wegwierpen voor niets.

Doch hier raken wij aan den kern der zaak, het verouderde, en toch nog zoo machtige begrip ‘vaderlandsliefde.’ Alleen door dat af-te-schaffen kan men in het vervolg oorlogvoeren voorkomen. Zoolang ieder volk zich tot aan de tanden gaat wapenen, om zijn grenslijntje te verdedigen, moeten oorlogen aan de orde van den dag zijn.

In 1814 sprak Napoleon tot een Commissie uit den Senaat en erkende daarbij zijne fouten. Hij zeide toen o.a. ook: ‘Ik had de geheele natie te wapen moeten roepen, en ik erken, dat de hedendaagsche maatschappelijke begrippen, de verzachting der zeden, niet gedoogen, EEN GEHEEL VOLK TOT KRIJGSVOLK TE MAKEN.’

De maatschappelijke begrippen en de zeden zijn er dus in die honderd jaar niet op vooruit gegaan. Tegenwoordig moet wel een geheel volk soldaat worden. Indien men werkelijk aanneemt, dat het begrip vaderlandsliefde niet verkeerd is, dat het werkelijk ingeburgerd is, waarom laat men dan het dienen als soldaat niet geheel en al vrij? Men zou kunnen beweren, dat dan door de mannen die wel soldaat worden, het vaderland ook van de vaderlandsloozen verdedigd wordt, en dat dit onwettig en niet eerlijk zou zijn. Eenerzijds is het niets minder dan de vroegere loting, maar buitendien waarom moet aan den anderen kant iemand gedwongen worden zijn leven te wagen voor iets waaraan hij geen waarde hecht.

Juist het feit, dat in alle landen de mannen gedwongen worden om soldaat te worden, is een bewijs, dat er geen vrijwilligers genoeg zouden zijn om de militaire kaste in stand te houden. Le combat cesserait faute de combattants en dat zou jammer zijn!

Maar even jammer is het, dat de Sociaal-Democratie niet aangedurft heeft de konsekwensies van haar beginselen. Overal had ze moeten stemmen tegen de oorlogsbegrootingen, maar ‘chassez le natural, il revient au galop.’ Ook de sociaal-democraten zijn chauvinisten in hun hart.

Van een sociaal-democratisch standpunt bezien is het dus volkomen juist front te maken tegen iedere legeruitbreiding, en tegen iedere opdrijving van de uitgaven voor de vloot.

Slechts dan mochten ook de Sociaal-Democraten hun stem aan dergelijke ontwerpen geven, indien werkelijk een sterk leger een waarborg was voor den vrede. De Geschiedenis heeft geleerd, dat juist het tegendeel waar was. Niemand had beter leger dan Napoleon, en een nu erkend historisch feit is, dat Napoleon zelf steeds vrede wenschte. Toch moest hij oorlog voeren niet ondanks, maar wegens zijn sterk leger.

En het tegenwoordige machtige Duitschland, het is tot den oorlog gedwongen, ook al weer niet niettegenstaande zijn machtig leger, maar juist daarom. Het militairisme eischt een krachtig leger. Het militairisme van een andere staat eischt de vernietiging van dat machtige leger, omdat zulk een leger een bedreiging is voor den vrede. Het oude liedje dus, men voert oorlog om vrede te krijgen, zonder te bedenken, dat men zonder dien oorlog te voeren, vrede had en behield. En evenzeer zonder er bij te bedenken dat steeds iedere oorlog andere oorlogen als gevolg na zich sleept.

Dat leert ons ook de geschiedenis van Jena en Sedan en dat zal de toekomst ons ook omtrent dezen oorlog van 1914 tot 19.. doen zien.

Geraadpleegde Litteratuur.
1.	Thiers, Le Consulat et l'Empire.
2.	Henry Houssaye, La journée d'Iéna.
3.	Müffling, Darstellung der Schlacht bei Jena und des Treffens bei Auerstadt.
4.	v. Lettow Borbeck, Der Krieg von 1806 und 1807.
5.	Foucart, Campagne de Prusse, 1906.
6.	v.d. Goltz, Rosbach und Jena, kriegsgeschichtliche Studie.
7.	KIopfleisch, Die Schlacht bei Jena.
8.	Leydolph, Die Schlacht bei Jena.
9.	Montégut, Le Maréchal Davout.
10.	Souvenirs de Bourgogne. Auxerre et le Maréchal Davout.
11.	Mémoires de Philippe de Ségur. Un aide de camp de Napoléon.

[p. 745]

12.	Correspondance de Napoléon.
13.	Mémoires du Marèchal Davout.
14.	Mad. de Blocqueville, Correspondance du Maréchal Davout.
15.	Horn, Das Buch von der Königin Luise.
16.	Jomini, Vie politique et militaire de Napoléon.
17.	Peyrusse, Mémorial de 1807 à 1815.
18.	Napoléon, Notes sur l'art de la guerre.
19.	Thibaudeau, Le Consulat et l'Empire.
20.	Lorédan Larchey, Les cahiers du capitaine Coignet.
21.	Mémoires de Marmont.
22.	v.d. Goltz, La nation armée.
23.	Zurlinden, Le haut commandement des armées.
24.	Langlois, Le haut commandement.
25.	E. Ollivier, Sadowa.
	E. Ollivier, La politique française aprés Sadowa.
	E. Ollivier, La guerre de 1870.
	E. Ollivier, Les préliminaires de la guerre.
	E. Ollivier, La retraite de la candidature Hohenzollern.
26.	Histoire de la guerre de 1870-71 par la section historique de l'Etat-major de l'armée française.
27.	Souvenirs inédits du Maréchal Mac Mahon.
28.	Niel, L'Empire libéral.
29.	Welschinger, La captivité de Napoléon III à Wilhelmshöhe.
30.	Gabriel Hanotaux, Histoire de la France contemporaine.
31.	Général Delange, Les armées françaises et allemandes en 1870.
32.	Mémoires du Roi Charles de Roumanie.
33.	Général de Négrier, Le moral des troupes.
34.	Germain Bapst, Le Maréchal Canrobert; Souvenirs d'un siècle.
35.	Scherr, 1870-1871.
36.	Jules Simon, Origine et chute du second Empire.
37.	Taxile Debord, Histoire du second Empire.
38.	Souvenirs de Bismarck.
39.	Blum, Bismarck und seine Zeit.
40.	v. Moltke, Geschichte des deutsch-französischen Kriegs 1870-71.
44.	La vie militaire du général Ducrot d'après sa correspondance.
42.	Ducrot, La journée de Sédan.
43.	Nienstadt, Die Schlacht bei Sedan.
44.	Der deutsch-französische Krieg 1870-71, redigiert von der kriegsgeschichtlichen Abteilung des Grossen Generalstabs.
45.	v.d. Goltz, Die Operationen der zweiten Armee bis zur Kapitulation von Metz.
46.	Bazaine, L'armée du Rhin.
47.	Duc de Gramont, La France et la Prusse avant la guerre.
48.	René Pinon, France et Allemagne.
49.	Napoléon. Extraits des récits de la captivité.
50.	Général Déligny, L'armée de Metz.
51.	Darimon, Notes pouvant servir à l'histoire de la guerre de 1870.
52.	André Tardieu, La France et les alliances. La lutte pour l'équilibre.
53.	Jules Favre, Défense nationale.
	Jules Favre, Rome et la République française.
54.	Colonel Maistre, Spicheren.