De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Alcohol, brood en spreekwoorden.

Het slechtste en het allerbeste. Toch wordt er van brood beweerd:

Bad are all surfeits, but physicians call
That surfeit took by bread the worst of all.

Nu zal overlading van de maag met brood wel zelden voorkomen, maar het moet een rare medicus zijn die dergelijke overlading de ergste van allen vindt. De Fransche uitdrukking: ‘Il est bon comme le pain’ voor ‘hij is de beste man ter wereld’ pleit er wel voor dat brood nooit kan optreden als ‘the worst of all.’

In de volksmond bestaat echter de overtuiging dat versch brood niet gezond is, het zou te obstipeerend werken. Verscheidene spreekwoorden geven van die meening blijk. Zoo is er een Spaansch gezegde waarin goed gekeurd wordt, brood met en kaas zonder oogen, zonder holten. Bullein zegt in The Government of Health: ‘The lighter the bread is and the more full of holes: it is the wholesomer.’ Ook anderen beweren ‘that light bread and solid cheese are the best.’ In verband met die meening is een vreemde meening dat ‘A hollow loaf is a sign of death.’

Hoezeer men brood beschouwt als iets goeds en nuttigs blijkt ook uit de zegswijze: to look after the loaves and fishes, voor op eigen belang bedacht zijn.

Nu is het waar dat de spreekwoorden, waarin de alcohol wordt aangevallen, meestal doelen op misbruik en niet op gebruik. Zoo het bekende ‘Plures crapula quam gladius’ hetgeen zeggen wil dat meer menschen sterven door dronkenschap dan door het zwaard, een spreekwoord dat ten minste voor onzen tijd onwaar is. Ook nu is echter waar: ‘Es trinken tausend sich den Tod, ehe einer stirbt vor Durstes Not.’

Dat echter niet ieder het er over eens is dat het beter is geen alcohol te drinken ziet men uit het spreekwoord: ‘They who drink water, will think water.’ Daarentegen

[p. 719]

kunnen wij het: ‘Where the wine goes in there the wit goes out, voor ons: “Als de wijn is in den man, dan is de wijsheid in de kan” Een dergelijke gedachte vinden wij terug in: “Deep drinkers have ever shallow memory.” Tegenover de meening, dat hij die water drinkt ook water denkt, zegt Longfellow in zijn Hyperion: “He who drinks beer thinks beer, and he who drinks wine thinks wine.” Sommigen schrijven in verband met die meening de verschillende soorten dronkenschap voor een deel toe aan de soort drank, die er de oorzaak van was. Het moge waar zijn dat slechte alcohol een meer nadeeligen invloed uitoefent dan zuivere, maar het is niet aan te nemen dat als het ware iedere drank een bijzonder soort dronkenschap veroorzaakt. Wel is bekend dat Champagne de menschen vroolijk maakt. Hij die een Champagneroes heeft, heeft inderdaad “le vin gai.” Maar waardoor, door welke drank namelijk, veroorzaakt zouden worden “le vin de lion,” “le vin de cerf,” “le vin mauvais,” “le vin d'agneau” of “le vin d'âne” is niet te zeggen. Wel weet men dat iedere drank in staat is te veroorzaken “le vin de pourceau,” beestachtig dronken worden, als men er maar genoeg van drinkt. Ook “le vin de pie” het leuteren door dronkenschap wordt veroorzaakt door allerlei drank, en niet het minst door de vroolijk makende Champagne.

Door liefhebbers van wijn, die evenwel wijn niet het allerhoogste vinden, is zeker het spreekwoord gemaakt: “Où l'hôtesse est belle, le vin est bon.” “Après bon vin, bon cheval,” gaat van een andere gedachte uit. Als men goed gedronken heeft is men gauw tevreden, het onderscheidingsvermogen, het oordeel is minder scherp geworden.

Dat drank gevaarlijk is voor de gezondheid vindt men terug in: Drink wine and have the gout, drink no wine and have it too.’ Het aardige van dit spreekwoord is dat beide deelen waar zijn. Drinken is een der oorzaken van jìcht, maar zij die niet drinken zijn niet zeker er vrij van te blijven. Een variatie hierop: ‘If you will drink wine you will have the gout, and if you not drink wine the gout will have you’ is daarentegen in beide deelen onwaar. Volkomen waar is daarentegen ook wat de jicht betreft: ‘He is a fool will take more than will do him good.’ Oude menschen zouden zooveel kunnen drinken als zij wilden zonder gek te zijn volgens het spreekwoord: ‘Wine is old men's milk.’

Maar voor oude menschen geldt nog meer dan voor jongeren: ‘Often drunk and seldom sober, falls like the leaves in October.’

In Herefordshire Words and Phrases vinden wij de zoo juiste woorden:

Bread when you 're hungry, drink when you 're dry,
Rest when you 're weary, and Heaven when you die.

Toch zouden ook deze wijze woorden niet altijd opgaan. Men behoort bijv. 's avonds niet hongerig te zijn want: ‘Nachtbroot is een letsel groot’, overeenkomende met het Fransche: ‘Le pain de nuit grandement nuit’.

In deze spreekwoorden zit echter ook de gedachte dat versch brood slecht zou zijn. De Franschen zeggen daarom: ‘Pain d'un jour, vin d'un an, farine d'un mois’ en ook Oeuf d'une heure, pain d'un jour, chair d'un an.’

In Don Quichote lezen wij: ‘Todes les duelos con pan son menes’, hetgeen zeggen wil dat alle zorgen minder zijn als men (zijn) brood heeft. Heeft men het niet dan is alcohol een goed surrogaat want:

Qui bene bibit, bene dormit;
Qui dormit non peccat;
Qui non peccat salvanus erit.

hetgeen beteekent, dat hij die goed drinkt, goed slaapt; hij die slaapt doet geen kwaad en hij die geen kwaad doet is een goed mensch. Bij zorgen is slaap de beste vriend, onverschillig of daarbij de slapende geen kwaad doet en dus een goed mensch zou zijn.

Als bewijs dat drinken buitendien niet nadeelig zou zijn, zeggen de Duitschers: ‘Es giebt mehr alte Weintrinker als alte Aerzte’. Daartegenover zou men kunnen zeggen dat er meer doode wijndrinkers dan doode artsen zijn, terwijl buitendien het vak van arts wel zoo vermoeiend en afmattend is als dat van den drinkebroer. De vergelijking gaat echter ook daarom niet op, omdat er toch al minder artsen zijn dan dronkaards.

Sommige spreekwoorden bevelen zelfs het drinken aan als gezond. Hieraan zijn de artsen voor een deel zelf schuld door o.a. ei met cognac aan te raden als zoo bijzonder versterkend. ‘Wine makes good blood’ is een dier spreekwoorden. Dikwijls hoort men van patiënten de domme vraag of ze niet voor versterking een flesch wijn zouden koopen. De Italianen zeggen: ‘Chi beve vino beve sangue e chi beve acqua cotta flemma’

[p. 720]

waarin beweerd wordt, dat hij die wijn drinkt bloed verorbert. Dit is natuurlijk ook in figuurlijken zin onjuist. Juister is het Latijnsche ‘Nunc vino pellite curas’ waarop wij reeds doelden toen wij zeiden dat alcohol, wijn de zorgen wegspoelt.

Anderen beweren in ernst dat ook zonder zorgen men wel eens dronken moet zijn. Men kent het lied: ‘Wer niemals einen Rausch hatte ist kein braver Mann.’ Maar er is ook een spreekwoord: ‘Ou'il faut à chaque mois, du moins s'enivrer une fois.’ Misschien zegt men daarom ook wel: ‘Dieu aide à trois sortes de personnes, aux fous, aux enfants et aux ivrognes.’

Het malste spreekwoord is wel het ‘in vino veritas.’ Alsof dronken menschen de waarheid spreken! En toch zit er iets waars in. Dronken menschen missen de contrôle van hun verstand, zeggen dus domheden, die zij beter verzwegen en die domheden zijn dan de waarheden van den beschonkene. Dit zelfde wordt ook gezegd in het Latijnsche spreekwoord: ‘Quod in corde sobrii, id in lingua ebrii.’ Wat de nuchtere man als geheim in zijn hart bewaart, ligt op de tong van den dronken man.

Al is drinken zeer slecht voor de gezondheid, gaat toch op: ‘They that drink longest live longest.’

Dat drinken ons onvast op de beenen maakt wordt heel aardig door Plautus gezegd, die de wijn vergelijkt met een worstelaar, die ons omgooit.

‘Magnum hoc vitium vino est, pedes, captat primum, luctator dolosus est.’

Juist daarom is het ook al weer beter niet te drinken, tenzij volgens het Italiaansche spreekwoord: ‘A fame pane, a sete acqua, a sonno planca.’ Tegen den honger brood, tegen de dorst water en een bank om op te slapen. Een Fransch spreekwoord zegt ook: ‘Pain le meilleur mets à qui a faim.’ Hetzelfde zegt het Engelsche: ‘Bread at pleasure, drink bij measure.’

Zeer eigenaardig is de Engelsche uitdrukking voor een bakvischje: She is a mere bread and butter miss.’ Van iemand die men knap acht zegt men: ‘Il sait mieux que son pain manger,’ terwijl wat brood zelf vermag aardig verteld wordt in het Engelsch: ‘New beer, new bread and green wood will make a man's hair grow through his hood.’ Als dit middel tegen kaalheid algemeen bekend wordt zullen de broodprijzen nog wel wat hooger worden.

Wel eigenaardig is dat de Hollander spreekt van hij: ‘laat zich de kaas niet van zijn brood eten’, terwijl de Duitscher dezelfde gedachte vertolkt met ‘Er lässt sich die Butter nicht vom Brote nehmen.’ Die uitdrukking stamt zeker uit den tijd toen Duitschland nog met een niet belegde boterham tevreden was. Boter op het brood wordt trouwens ook als een blijk van welstand in spreekwoorden beschouwd, zooals blijkt uit de uitdrukking: ‘He knows on what side his bread is buttered.’ Het maximum van welstand wordt in dit opzicht voorgesteld door ‘bread buttered on both sides.’ Van iemand die vreest dat zijn belangen geschaad worden kan men zeggen: ‘It takes no butter of your bread’ indien dit niet het geval is.

Uit alles blijkt dat in de spreekwoorden de hooge waarde van brood algemeen erkend wordt, terwijl men van den alcohol zeggen kan, dat men er evenzeer over eens is dat ‘Qui est maître de sa soif est maître de sa santè,’ m.a.w. dat ieder weet dat drinken van alcoholische dranken slecht is wanneer die gedronken worden in kleine hoeveelheden, maar zeer nadeelig zoodra de gebruikte hoeveelheid ook in strijd komt met de beginselen der matigheid. Maar terwijl men zich wel wachten zal voor onmatigheid, inziende de waarheid van het: ‘Nil similius insano quam ebrius’ (niets lijkt meer op een krankzinnige dan een dronkaard) schrikken de meeste menschen voor zoogenaamd matig gebruik niet terug.

In Shakespeare's Othello lezen wij hoe Cassio uitroept: ‘O God, that men should put an enemy in their mouths to steal away their brains’ en hoe Jago daarop antwoordt: ‘Come, come, good wine is a good familiar creature if it is well used.’

Tegen die opvatting moet ten strijde getrokken worden. Alcohol is altijd slecht en nadeelig, ‘well used’ bestaat niet voor dit vergif.

De bestrijders van den alcohol hebben echter voorloopig een even wanhopige taak te vervullen als de voorstanders van wereldvrede en antimilitairisme. Er moet echter ook iets te verbeteren overblijven voor het nageslacht.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.