De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Evviva Mobilia!
door Martinia.

Ik bezit een neef, die zoo gelukkig is, in de termen te vallen, om onder de wapenen te mogen komen. Diploma eindexamen H.B.S. in den zak, en reeds enkele maanden de lessen aan de Hoogeschool in Delft volgend - waarheen de heele familie mee verhuisd is, omdat Mama haar oudsten jongen niet te kort wilde doen, wat huiselijke verzorging betreft, bij haar tweede, - heeft hij nu zijn fantasiepakje, versierd met een Schillerkraag, mogen verwisselen voor 's Konings rok met koperen knoopen. Zijn blonde haardos, altijd netjes gescheiden, met bepaald een elegante ‘Schwung’ er in, die vanaf Mei tot October geen hoofddeksel duldde, en alleen door den plagerigen wind in wanorde werd gebracht, gaat nu schuil onder een nuchter ‘kepi’. - En zijn grijs linnen werkpak, thans zijn door-de-weeksche dracht, tenminste als hij om en in de kazerne vertoeft, zal hem nog wel eens een weemoedige terugblik doen werpen op zijn licht flannellen tennis-costuum, dat nu in kamfer en naftaline zorgvuldig opgeborgen is. Althans héét te zijn, want hem bekruipt nog wel eens een angstig vermoeden, dat zijn twee jaar jongere broer, even groot als hij zelf, als pas benoemd lid, in de club er de Mijnheer mee zal spelen.

Ik spreek van ‘neef’, doch feitelijk is de familieband niet zóó nauw. Zijn moeder,

[p. 685]

eene weduwe met twee zoons, trouwde met een neef van mijn man. Dat huwelijk werd niet meer met kinderen gezegend. Reken dus zelf maar uit, lezer!

Ik keek dan ook dood-verbaasd, toen op een goeden avond een jeugdig landsverdediger bij mij aangediend werd, die mij dadelijk met ongedwongenheid de hand toestak: ‘Dag tante!’

In gedachten ging ik de rij van broers en zusterskinderen eens na, doch geen enkele, van wien het mogelijk kon zijn, plotseling opgekommandeerd te worden, tot heil van Patria. Toen hij mijn aarzeling en onderzoekenden blik bemerkte, vervolgde hij: ‘Kent u me niet meer? Adriaan, Adriaan Versloten!’

In het eerste oogenblik bracht me dat nòg niet veel dichter bij de wetenschap, wie hij was; doch tegelijk met zijn bijvoeging: ‘Uit Delft, de zoon van Mevrouw Hansen!’ ging mij een licht op, bij de gedachte, dat hij natuurlijk den naam van zijn vader droeg, en dien van Hansen alleen zijn moeder het recht had te voeren.

Nu, dat ik hem niet direct herkende, is niet zoo bar te verwonderen. Den laatsten en eenigen keer dat ik hem gezien had, was, toen hij, als achtjarige jongen, eens met zijn moeder bij mij had koffie gedronken. En van dat bezoek herinner ik me, wat hem betreft, niet veel meer dan een stevigen, door de zon verbranden bengel, die de kanarie een doodschrik op het gevederde lijf joeg, door telkens met den nagel van zijn duim langs de koperen tralies der kooi te schuren, - rrrring! -, en die tegen mijn, toen een half jaar oud zijnden stamhouder, heimelijk achter mijn rug groote ronde oogen opzette, waarvan uit de resultaten bleek, dat dit ook alweer meer tot zijn eigen amusement diende, dan tot dat van het ‘lijdend voorwerp’!

Enfin, voor het opnieuw nauwer aanhalen van den familieband schijnt de mobilisatie uitnemend geschikt: vooral als zoo'n pas ge-uniformde toevallig in de stad komt te liggen, (of te staan, wat is het eigenlijk? m.i. was loopen nog het best uitgedrukt!) waar men woont. Dat schijnt ineens uitstekend de herinnering te doen opleven aan een grooten graad van bloedverwantschap.

Trouwens, ikzelf heb niet het minste recht verwijten uit te deelen, waar het een momenteele verkoeling betreft. Dan zou het me niet gebeurd zijn, toen ik onlangs op de bank voor het huis zat, dat er eene dame, reeds eenigszins op leeftijd, die blijkbaar iets of iemand zocht, bij het hekje van den tuin staan bleef, en met een tikje Amsterdamsch accent, vroeg: ‘Mevrouw, zoudt u me ook kunnen zeggen, waar Mevrouw de weduwe Hansen woont?’

Ik tikte tegen de strik op mijn blouse: ‘Hier!’

Ze kwam een paar stappen nader. ‘Ach ja, nu zie ik het ook wel; maar u zult mij niet meer herkennen, denk ik.’

Ik keek haar met aandacht aan en zag toen ineens in mijn verbeelding, - die ook wel een jaar of vijftien terug moest gaan, - mezelf als bakvisch weer in het groote huis van ‘nicht Willemien’ aan de Heerengracht; nicht Willemien, die altijd open hof hield, en als ze logéetjes had geen onderscheid maakte tusschen hen en haar eigen kinderen; niet wat verdiende bestraffingen aangaat, maar ook niet wat moederlijke hartelijkheid en zorgen betreft.

Een uur afstands reizen van elkaar, - en toch zóó vervreemd! Maar de oude vertrouwelijkheid was weer spoedig terug, al was ik wèl even huiverig, om naar mijn vroegere speelgenootjes te vragen; ik wist werkelijk niet meer, of er zes of acht waren geweest.

Nicht bleef koffie-drinken, en we hebben afgesproken, elkaar wederzijds wat meer te bezoeken. Aan goede voornemens ontbreekt het in den regel nooit. Ik voel me ook nog niet zoo héél schuldig, want als nicht geen oude vriendin hier in de stad had wonen, die ze per sé eens had willen opzoeken, dan had ze zich aan mij ook stellig niet in levenden lijve vertoond.

Nu, om op Adriaan terug te komen: mijn zoon, die het volgend jaar de H.B.S. hoopt te bezoeken, was bijzonder ingenomen met de kennismaking. Eerst maakte hij zich meester van de pet, toen van de handschoenen, en tenslotte van den heelen soldaat. En dat blijft hij nu geregeld doen, want één avond per week hebben we hem vast op bezoek, en dan mag Frans tot 10 uur opblijven, net zoolang als de avondpermissie duurt van Adriaan.

En 't is een aardige jongen, dat moet ik ook zelf zeggen; soms wou ik zelfs wel, dat hij dat ‘tanteschap’ niet zoo accentueerde! Ik zou warempel nog in de verleiding komen, met hem te gaan coquetteeren. Naar ik echter vrees, met niet veel succes. - Met de kermis fuifde ik hem op een portie beignets, maar

[p. 686]

inplaats van mij, in het gedrang, den arm aan te bieden, hing aan den rechter kant Frans, en stak hij aan den linkerkant al gauw zijn arm door den mijnen, zoodat het er veel op leek, alsof ik als een schip door twee stoombarkassen door de branding werd gesleept. - Dat was anders, dan, steunend op een sterken arm, met mijn knappe neef te kunnen pronken.

Den Maandagavond houden we nu voor hem vrij; natuurlijk is hij altijd welkom, - doch dien avond weet hij zeker, dat we thuis zijn, en op hem rekenen; ook in den vorm van iets extra's, want zijn eetlust is altijd puik in orde; en 't is niet Moeders pot, waar hij hier zoo langzamerhand aan moet wennen. Toch moet ik eerlijk zeggen, hem niet vaak te hooren klagen; het eten is goed, en 't zijn volgens hem, juist jongens, die niets gewend zijn, die het hardst mopperen. Vleesch krijgen ze beslist ook voldoende; in dezen tijd is het thuis ook niet: eet maar zooveel biefstuk, als je lust.

In de kazerne, waar hij ingedeeld is, is nog een àparte zaal, die gebruikt mag worden, door jongelui, die rustig willen studeeren.

Veel animo schijnt daar niet voor te zijn, zoodat hij er, zonder afgeleid te worden, kan zitten werken; zijn studie behoeft hij dus niet gehéél te verwaarloozen, en hij kan zijn hersens nog met iets anders vullen dan met de bestudeering van geweer constructie, of repeteeren van commando's en signalen.

De supérieuren zijn bij zijn compagnie heel geschikt, en met de lui op de zaal kan hij het ook nogal goed vinden, - al zou hij ze, in de gewone maatschappij, nu niet tot vrienden zoeken. Pleizier wordt er soms genoeg gemaakt; hij heeft er nogal aardig slag van, om een caricatuur van iemand te teekenen, (wee mij, als hij die gave eens op mij toepast!) - en zoo gaat, onder groote hilariteit van de andere ‘jongens’, nog wel eens een kapitein, of minder wapenbroeder, op papier, door verschillende handen. Natuurlijk echter onder ingewijden, want je moet voorzichtig zijn: een verrader slaapt nooit!

Een week of wat geleden verscheen hij met een lang gezicht: ‘We gaan hier vandaan, tante, we worden verplaatst!’

Mijn zoon hief een gekreun aan, of hem het verlies meegedeeld werd van het liefste, dat hij bezit.

‘Dat is jammer; waar moet je heen?’

‘Waarschijnlijk naar Wijkzand!’

Het gekreun verstomde. Wijkzand is hier dichtbij, met de stoomtram in een half uurtje te bereiken, en de snelle gedachtengang van Frans had misschien al een paar uitstapjes daarheen in het vooruitzicht gezien.

‘'t Is niet zoo héél ver’, zei Adriaan. ‘Ik heb een fiets, je doet het makkelijk in een goed half uur, en als het mag, blijf ik dan evengoed Maandagavond komen!’

Natuurlijk mocht het, en Frans riep uitbundig: hoera! Die begreep al dat hij bij de verandering beslist zou winnen. Zondags is hij ook wel eens onze gast, en als je dan van buiten de stad komt, blijf je in elk geval éérder eens een heelen dag.

Adriaan vertrok, vol illusies: om zes uur 's avonds vrij, mooie omgeving, echt landelijk, de zee ook dichtbij, uitstapjes op de fiets, en dan, ook wel een beetje romantisch, slechts met een paar intiemen in de linnen tent.

Die ‘intiemen’ vielen niet mee. - Een jongen, die in het gewone leven den kost verdiende met het venten van sinaasappelen, of kool, of bokking, al naar gelang de tijd van het jaar meebracht. - Eén, die tot nog toe, ná de lagere school, niet veel anders uitgevoerd had dan aan station of boot hengelen om een vrachtje weg te brengen, en die er op pochte, tabak even goed te kunnen rooken als eten. - Dan nog een barbierszoon, die echter geen zin had in het edele vak van haarknipper of baardschrapper, en schoenmaker was geworden.

Met den laatsten kon Adriaan het wel vinden, maar de beide anderen werden hem zoo langzamerhand tot een nachtmerrie. En toen ze dit merkten, werd ‘meneer de student’ een waar mikpunt voor hun, niet altijd even kiesche, plagerijen. Bast, de schoenmaker, stond hem echter trouw ter zij; en zoo kreeg ik bij de eerstvolgende bezoeken nogal eens andere, en minder opgewekte verhalen te hooren, dan in het begin.

‘Ben je in den slag geweest?’ vroeg Frans, toen hij op een goeden avond verscheen met over den neus, en boven het linkeroog een vurige schram; en bij nader bekijken, waarvoor hij de kraag van zijn jas een eind terugsloeg, ontdekten we er ook nog een in zijn hals.

‘Ja, juist gezegd, in den slag! Maar nu zal het gesar ook wel uit zijn! De twee heeren in de tent vinden het ongepermitteerd, dat ik er een fiets op nahoud; ze noemen het altijd: de motor van den baron. Telkens stooten ze er “bij ongeluk” tegen aan; dat gebeurde gisterenavond drie keer, en toen ik zag, dat de een den ander voor de vierde maal er tegen aanduwde, ben ik op hem afgevlogen: ik was razend. Nu, hij is niet grooter, maar veel robuster dan ik. We worstelden, en hoé hij te werk ging, ziet U aan mijn gezicht, - en hij kreeg mij op den grond. En toen, Tante,’ - Frans zat roerloos, met open mond - ‘wou hij me waarachtig een trap geven op mijn gezicht. Maar ik wist hem net langs zijn been te schoppen, en dat kwam goed aan ook; hij is er tenminste

[p. 687]

mee naar het hospitaal gegaan, om te laten verbinden!’ - Frans juichte!

‘Maar Adriaan, kunnen ze je daar niet voor straffen?’

‘Wel neen, tante, dan kunnen ze wel aan den gang blijven. Dat noemen ze daar elkaar eventjes afdrogen. Ik denk vast, dat ik nu wel niet zooveel last meer zal hebben van die vrienden!’

‘Wat zou je Moeder zeggen, als ze je daar zoo als een koelie zag vechten?’

Hij werd rood tot in zijn haarwortels.

‘Dat weet ik niet! Maar een half jaar soldaat maakt je tot een heel ander mensch.

Het lijkt me een eeuwigheid toe, sinds ik van huis gegaan ben.’

‘Hielp Bast je niet?’ vroeg Frans.

‘Neen, zooiets moet je zelf uitmaken, anders word je nog uitgejouwd, en denken ze, dat je niet durft. Den ander heb ik ook al te pakken gehad!’

Frans, gretig: ‘hè, vertel op!’

‘Nou, ik had van plaggen zoo'n soort van bank in de tent gemaakt, dat is makkelijk, om nog eens het een en ander op te leggen, maar dat mispunt schopte er aldoor tegen, dat het zand er af stoof. Op 't laatst zei ik: als je niet uitscheid, geef ik je een slag op je gezicht! - Hij kwam met een grijnzende lach vlak voor me: Doe het eens, meneer de student, als je durft! - Pats! hij had er al een, vlak voor zijn neus! Dat had hij zeker niet gedacht: als een branie zijn vuisten vooruit, ging hij voor me staan: Doe dat nòg eens, als je durft! - Pats, ik gaf hem er weer een, die hem vast sterretjes heeft doen zien, en toen, zonder uitnoodiging van zijn kant, zei ik: en dáár heb je de derde! - En wat in den grond een laffe kerel, hij keerde zich om, en zei een paar leelijke vloeken. Ja, schelden en razen, dàt kunnen ze, maar als het er op aankomt....’

Mijn zoon was zóó enthousiast, alsof Adriaan, minstens heel alleen, een veldslag gewonnen had. En ik begin mezelf af te vragen, of het wel paedagogisch is, hem al die verhalen aan te doen hooren.

Als de bel Maandags, zoo tegen zeven uur, overgaat, holt Frans al naar de voordeur: de eerste begroeting moet altijd voor hèm zijn. Maar verleden week stond hij toch wel even beteuterd, toen er wèl een soldaat met een fiets, maar niet de onze, in de deuropening verscheen. Daar het blijde: Dàg Adriaan! uitbleef, ging ik eens kijken. Het was een net milicientje die de boodschap bracht, dat Versloten velddienst had vanavond, en dus niet kon komen. Of 't morgenavond dan ook gelegen kwam? - Frans trok me aan mijn mouw: ‘Vraagt U hem even binnen!’ - 't Was koud aan de voordeur, een sterke wind, en echt September-achtig huiverig. ‘Is U soms Bast?’ vroeg ik. Ja, hij was Bast. - Ik monsterde hem nauwkeuriger: ik was toch ook eigenlijk zedelijk verplicht, de vriend en tent-genoot van mijn neef wat nader te leeren kennen.

‘Wel, komt U dan even binnen, en drink een kop thee.’

‘Neen, dank U wel.’ Maar hij maakte toch ook niet veel aanstalten om heen te gaan, en keek onmiskenbaar verlangend de helder verlichte gang in, zoodat ik aandrong: ‘Kom, ga maar even mee. De thee is eigenlijk al op, maar een warm kop chocola zal ook zijn weg wel vinden!’ Dat lokaas was zeker te verleidelijk, en daar zat een poosje later Bast bij ons aan tafel, de buiten-model pet stijf in de oogen gedrukt, en vertelde zijn ondervindingen van het soldatenleven. - De twee tentgenooten waren thans heelemaal ‘koescht’, Versloten had er den schrik in gekregen! - Hij had bepaald Adriaan tot voorbeeld gekozen, want uitdrukkingen en bewegingen, die ik van mijn neef gewend was, kwamen ook bij hèm telkens voor den dag. Nu, het was in elk geval geen slecht voorbeeld, dat hij volgde; en de ras-echte Amsterdammer straalde tòch door alles heen.

‘De sersjant is zoo kwaad niet; hij gaat wel eens te keer, maar dan is 't maar een chijntje’, verzekerde hij. En over een kiek van hun compagnie in de Prins sprekend, deelde hij mee, dat bij hèm thuis, bij de Courant, altijd een prente-krantje bijgegeven werd.

Echter, alles bij elkaar, viel de kennismaking met Bast me niet tegen; en, volgens Frans later, was hij tenminste geen ‘opschepper’, want hij vertelde al heel gauw, dat hij schoenmaker was, doch dat hij niet veel pleizier in zijn vak had. Als hij alles tevoren geweten had!! Een vriend van hem was onderwijzer, - dat leek hem veel mooier. De onderwijzer kwam wel een paar maal op de proppen, naar Bast zijn idee gaf dat zeker een soort van cachet. Dan speelt je toch altijd geen werkplaats, maar een dicht huis voor oogen. Een ‘toe huns met een belle!’

Ik had, als tractatie, gevulde koeken in huis, en een stuk tulband bewaard, en maakte hiervan een pakje, met de bijvoeging, dat Bast dat maar samen met Versloten moest opsmullen. De tijd van heengaan was gekomen, en na een minzaam: Dag Broer! vertrok hij. Van den afscheidsgroet aan mij zelf verstond ik niet anders dan den slotuitgang: - ouw!

‘Broer’ zei: ‘Ook wel een aardige jongen, vindt U niet?’ En even later: ‘Jammer, dat U juist gisteren uw oude schoenen aan Sientje meegegeven hebt; wie weet, hoe netjes of Bast ze nog voor U in orde gemaakt had, al liep U op die eene al bijna op uw tandvleesch.’

[p. 688]

Pracht-uitdrukkingen leeren onze jongens in de school en op straat! -

Adriaan haalde den volgenden avond zijn schade in, en bedankte voor de toezending van de versnapering: méér kon hij ook al niet doen. Want toen hij van dienst kwam, en Bast hem het pakje wilde geven, bleek de zak van zijn kapotjas, die hij aan een spijker opgehangen had, leeg. En de twee tentgenooten sliepen zóó vast, dat het bepaald onrustbarend was, en snorkten zóó luid en natuurlijk, dat het bijna on-natuurlijk klonk. 's Morgens wisten ze nergens van, dat spreekt vanzelf, ook al werd het leege doosje, waar alles ingezeten had, onder het stroo in de tent gevonden. En als laatste opflikkering van zijn verontwaardiging smaalde Adriaan nog: zulke gapperds! - en Frans echode, met een nóg sterker woord, hem na. -

Een deel van mijn boekenschat is ook zoo langzamerhand al naar het kamp verhuisd, tot mijn Engelsche dictionaire toe. ‘Ga je je Engelsch weer eens ophalen?’ heb ik al gevraagd. ‘Neen, dat niet, maar ziet U, sommigen denken daar, dat ik alles maar weet. Eén heeft nu een paar Graphics, en wil mij dan laten vertalen. Maar zoo precies weet ik dat alles niet meer; 't zijn soms zulke eigenaardige uitdrukkingen. En als U soms wat nieuwe pennen voor me hebt, kunt U me ook een groot pleizier doen. Als ik naar huis ga, zal ik mijn vulpen eens meenemen.’

‘Houd-je er zoo'n drukke correspondentie op na?’

Hij lacht: ‘Ja, voor de anderen, als geheimschrijver. De meeste minnebrieven worden door mij geschreven. Een pootje als sommige jongens ook hebben, bar. Dan beantwoord ik de brieven, die ze van hun meisje krijgen, en inwendig lach ik me dan half ziek om die epistels. Natuurlijk schrijf ik de grootste onzin terug, van “aanbiddelijke Neeltje”, of zoo, en dan allemaal verheven beelden er in. Maar zij vinden het prachtig!’

‘Als je eens een briefsteller voor minnende harten kocht?’

Hij schatert. ‘Dank u, 't gaat heusch al aardig zoo, en ik leer er meteen bij.’

Maar de zomer is ten einde gespoed, voor verwarming en kunstlicht zijn de tenten niet ingericht, ze zullen dus moeten worden opgebroken, en Adriaan vliegt met zijn compagnie weer verder de wijde wereld in. Frans is bijna ontroostbaar, 't werd nu net zoo éénig. Maar Adriaan zweert een heilige eed, dat hij zijn verlofdagen nu verdeelen zal tusschen Delft en ons huishoudentje. En als hij weer militair-af is, komen we in de vacantie in Delft logeeren, dat staat als een paal boven water. -

Een paar maal hebben we een uitstapje gemaakt naar Wijkzand, en dan kwam Adriaan, zoodra hij vrij was, in den tuin van de uitspanning bij ons. Maar op zijn dringend verzoek hebben wij hem ook een afscheidsvisite aan het Kamp gebracht. 't Was een kort, maar interessant bezoek, en ik geloof dat het verblijf daar, vooral voor moederszoontjes en brave Hendrikken, bepaald een opvoedende kracht heeft. We hebben zijn tent van binnen bezichtigd, en zijn langs de andere linnen woningen gewandeld, doch mijn speciale bevindingen durf ik niet openbaar te maken. Ik weet niet hoever men mag gaan, met het publiceeren van militaire zaken, ook al zou men er niet anders dan voortreffelijks van kunnen zeggen. Alleen kan ik nog wel even vertellen, dat een korporaal, die juist langs kwam, toen Adriaan ons de tent binnenloodste, op luiden toon informeerde: ‘of Versloten zijn meissie op visite had?’ Adriaan kreeg een kleur als vuur; of hij zich schaamde over de indiscretie van den landsverdediger, of dat hij zich beleedigd voelde in de veronderstelling, een dergelijken smaak te hebben, laat ik in het midden. Ik keek den man zoo vernietigend mogelijk na; doch eigenlijk had ik juist een vriendelijk en dankbaar gezicht mogen zetten. Hij zei het werkelijk met een ernstig gezicht, en als je al een zoon hebt, die naar de H.B.S. zal gaan, - en de bascule stond, toen ik me den laatsten keer liet wegen, bij vier-en-zeventig Kilo precies in evenwicht, - dan is het toch vleiend, dat iemand nog een flirtation kan veronderstellen met een jongmensch, die nog niet eens de twee kruisjes bereikt heeft! Ik geloof trouwens, dat de man, toen hij zijn vraag deed, van mij niet veel méér zag dan de roode roos op mijn hoed, en dat geeft ook wel een beetje wereldsch idee, dat moet ik bekennen.

Werkelijk, ik vond het kamp heel, héél aardig! Maar toch ben ik zelden met zooveel voldoening 's avonds in mijn makkelijke crapaud gaan zitten, onder de schemerlamp, met het vooruitzicht straks van een ruim ledikant, staaldraad- met kapokmatras, en een paar dikke Leidsche wollen dekens erop. - Deze opmerking zal de neutraliteit van ons land toch wel niet in gevaar brengen, naar ik hoop!

October 1915.