De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
De Vrouw in de tegenwoordige Maatschappij.

Wanneer we onzen blik laten gaan over de tegenwoordige maatschappelijke toestanden, dan zien we, in welke richting zich ook het oog mag wenden, de geheele menschenwereld in al haar rangen en lagen in het teeken van den strijd.

Volkeren, ten rechte of ten onrechte zich bekort denkend in hun recht op een hun waardig standpunt tusschen hun medevolkeren, hebben hun zedelijk oordeel het zwijgen opgelegd en zoeken hun rechtsgevoel te bevredigen in een alles vernielenden daad van geweld.

Nu ter zijde latend welke der strijdende partijen stonden aan de zijde van het zedelijk recht, kon men bij een nadere beschouwing der internationale toestanden ten allen tijde verwachten, dat het op den duur tot zulk een strijd moest komen, aangezien toch elke natie, welke kan steunen op voldoende stoffelijke en zedelijke macht, met alle geweldmiddelen gewapend om daaraan kracht bij te zetten, onder de huidige opvattingen over

[p. 674]

het nationaal rechtsidee haar eigen rechter moet zijn bij het beslechten van internationale geschillen, uit gebrek aan een boven haar gestelde zedelijke macht. En dat het tooneel van den strijd zich over de gansche wereld heeft verspreid is wel het gevolg daarvan, dat alle naties betrokken in het internationale verkeer, zich voor dien strijd hadden gereedgemaakt ter verdediging van hun individueele rechten, zich vereenigend tot bonden, waar gemeenschappelijke belangen werden bedreigd.

Deze strijd van den economische zwakkere tegen den economische sterkere kan men tegenwoordig waarnemen in alle lagen en richtingen der maatschappij, tusschen alle heterogene bestanddeelen van dat groote raderwerk van stoffelijke en geestelijke individueele belangen.

Het is de strijd van den arbeid tegen het kapitaal, van de vrijhandel tegen het beschermende stelsel, van de vrije gedachte tegen het dogmatisme, van de maatschappelijke ondergeschiktheid van de vrouw aan den man in het tegenwoordig nog heerschend regeeringsstelsel.

Wanneer we de factoren nagaan welke oorzaak zijn geweest van den strijd tusschen de belangen der vrouw en die van den man, op maatschappelijk gebied, dan moet men tot de gevolgtrekking komen dat juist de algemeen maatschappelijke toestanden zelf, en het hooger peil van ontwikkeling, dat de vrouw in algemeenen zin heeft bereikt, mede ten gevolge van diezelfde toestanden, als feitelijke oorzaken moeten worden beschouwd van het gevoel van sociale verongelijking en terugstelling bij de vrouw ontstaan.

Dat dit gevoel eerst thans algemeen aan de oppervlakte komt zal geen verstandige vrouw aan den man in het algemeen willen wijten en het is in elk geval een bewijs, dat het eeuwen oude regeeringsstelsel van den man, onder welks leiding de beschaafde maatschappij zich heeft ontwikkeld tot het huidige standpunt, gedurende al die eeuwen nog geen oorzaak is geweest van een algemeenen opstand van den vrouwelijken geest.

Veeleer zijn het de sociale verhoudingen welke zich ondanks den man en de vrouw hebben gewijzigd en ontwikkeld, die oorzaak zijn van de noodzakelijkheid voor de vrouw, om ook haar plaats in de maatschappij, naast den man, op te eischen.

Dat de vrouw ten allen tijde invloed heeft uitgeoefend op de wijze waarop het algemeen staatsbestuur werd uitgeoefend, zoowel ten goede als ten kwade, al is het dan ook indirect, zal toch geen ontwikkelde, verstandige man of vrouw willen ontkennen. Er is toch niets, hoe gering ook van belang, en in nauw verband staande met het denken van den man, of het oefent daarop zekeren invloed uit; zooveel te meer nog de vrouw, die ten allen tijde zulk een groote plaats in het hoofd en hart van elken man heeft ingenomen en zal blijven innemen, getuige het: ‘Cherchez la femme!’

De sterkst inwerkende invloeden behouden bij de evolutie der dingen de overhand en beheerschen den menschelijken geest, en dat de man was uitverkoren tot het uitvoeren van datgene, waarop de tegenwoordige maatschappij is opgebouwd, is ook niet anders dan het gevolg van de, door alle tijden heen, heerschende maatschappelijke toestanden, ondanks den man.

De wetten, welke de huishouding van den Staat aan zekere banden leggen en welke voor langeren of korteren tijd de ontwikkeling ervan leiden, zijn een weerspiegeling van den menschelijken geest, ten tijde dat ze weerden ingevoerd; die tijdgeest, zoowel ontstaan onder den invloed van de vrouw als onder die van den man, heeft zich ontwikkeld, de algemeene wereldbeschouwingen hebben zich gewijzigd, doch de wetten, volgens welke deze evolutie in hoofdzaak werd geleid, zijn verouderd en dienen te worden herzien, zoodat zij meer aanpassen aan de hedendaagsche geestelijke stroomingen en sociale opvattingen.

De vooruitgang op het gebied van onderwijs, het gemeengoed maken van de resultaten van wetenschap en kunst ook in de onderste lagen der maatschappij, de ontwikkeling van het verkeerswezen en de techniek, welke mogelijk maakten dat verschillende artikelen, vroeger uitsluitend als weeldegoed beschouwd, tegenwoordig meer onder het bereik komen ook van den gemiddelden werkman, - dit alles veroorzaakte een algemeen geestelijke verheffing van de lagere standen der maatschappij. Dit had echter tevens het gevolg, dat de algemeene behoeften zooveel grooter werden, waardoor de levensstandaard steeg, doch waarmede de verhoogingen der inkomens naar verhouding geen gelijken tred hebben gehouden.

Dit alles had tot gevolg, dat de strijd om het bestaan van den individu zooveel zwaarder werd; de wetenschappelijke eischen aan het opkomend geslacht gesteld tot het verkrijgen van een maatschappelijke positie

[p. 675]

werden bovendien dermate verzwaard, dat de gemiddelde leeftijd, waarop de lust tot een zelfstandige vestiging en tot gezinsvorming aan den dag komt, aanmerkelijk werd verhoogd.

Bovendien doen de zucht naar onafhankelijkheid en de behoefte aan vrijheid van beweging en van handelen, vele jongelui huiveren in het huwelijksbootje te stappen, dit beschouwen als een blok aan het been, dat hen belemmert in hun rusteloos streven naar stoffelijk bezit, tenzij - - - een huwelijk hun doel helpt bereiken in den vorm van een financieelen aanwinst. Tengevolge echter van de meer zelfstandige positie door zoovele jonge meisjes in de maatschappij bekleed, stelden ook de vrouwelijke candidaten voor het aangaan van een huwelijk zooveel hoogere eischen, welke toestanden alle oorzaak zijn geweest, dat vele jonge dochters niet thuis konden en wilden blijven zitten wachten, totdat een trouwlustig jongeling haar, als de uitverkorene van zijn hart, aan haar geestelijke eenzaamheid kwam ontrukken, doch zich gingen voorbereiden op de noodzakelijkheid zich eveneens te wapenen voor den strijd om een zelfstandig bestaan. Ook de ouders werden op hun beurt van dit besef doordrongen, waarmee zij afstand deden van hun overtuiging, dat het voor een meisje niet noodig is een beroep te kiezen, omdat de vrouw bestemd is slechts een huishouden te besturen overeenkomstig haar stand.

En zoo vindt men tegenwoordig wel haast geen werkkring meer, waarin ook de vrouw zich geen bestaan tracht te veroveren of reeds heeft veroverd, waar voorheen uitsluitend mannelijke werkkrachten voor geschikt geacht werden.

Moet het nu worden beschouwd als een achteruitgang op het gebied der menschelijke samenleving, dat het jonge meisje zich onafhankelijk gaat gevoelen tegenover den jongen man, of dat de man in de vrouw een mededingster zal gaan zien in den strijd om het bestaan?

Zeer zeker werd nog tot voor kort elk welopgevoed meisje met een zekere minachting aangezien, waar het zich in een of andere dienstbetrekking begaf, doch ook hiermede zal het gaan als met de invoering van elke nieuwheid, welke in het begin met wantrouwen en weerzin wordt ontvangen en waarvan men het goede, het rationeele inziet, nadat iedereen zich willens noch wetens daaraan heeft aangepast. Slechts menschen, die zich blijven hechten aan het oude, uit sleur, uit bekrompenheid van geest welke voor geen expansie vatbaar is, zullen vijandig gezind blijven tegenover alle nieuwe toestanden en de jonge man, het meisje uit zulk een sleur-omgeving geboren, zullen met dezelfde sleur ten huwelijk gaan, omdat het nu eenmaal zoo hoort.

Is het nu zooveel verheffender voor een meisje, te wachten op en hunkeren naar het huwelijksleven en uit vrees te oud te worden en het huwelijks‘geluk’ voor haar voorbij te zien gaan, het eerste het beste huwelijksaanzoek met vreugde begroet en zich ‘geborgen’ gevoelt, - dan dat het met een eigen bestaansmiddel zich zelfstandig gevoelend, uit vrije keus haar leven verbindt aan dat van hem, die ook haar tot levensgezellin wenscht, om gezamelijk, als twee vrije menschen, uit vrije wil hun gemeenschappelijk bestaan te zoeken?

In het eerste geval zal zich de vrouw, uit stille dankbaarheid, waar de liefde bij haar ontbroken heeft, zich de ondergeschikte voelen van haar man; in zulk een huwelijk zal het echt-vrouwelijke element ontbreken of op den achtergrond worden gedrongen, omdat de zichzelf voelende vrouw ontbreekt.

In het tweede geval echter de geest van twee vrije zich één gevoelende menschen, twee persoonlijkheden, twee karakters eens van zin, toch steeds verschillend van elkaar; - die het bewustzijn in zich voelen, elkaar te moeten, te willen vergoeden hetgeen zij voor elkaar missen; - het gezin, waar de moeder met haar vrouwelijken geest poëzie brengt, waar de man het proza van het leven vergeet; - waar de kinderen zich een moeder en een vader weten.

Het eerste een huwelijk als einddoel van het vrouwelijk leven, het tweede middel, om alle gaven in de zelfstandige vrouw, als moeder en als levensgezellin van den man, tot ontwikkeling te brengen.

Zal de innerlijke kracht, de innerlijke waarde van een huwelijk, waarin man en vrouw als ongelijksoortige, doch gelijkwaardige grootheden naast elkaar werkzaam zijn, elk van hun standpunt als menschen met elk voor zich hun eigenaardige opvattingen omtrent bijzondere en algemeene maatschappelijke toestanden, waaronder beide hun uiteenloopende ervaringen hebben opgedaan, - zal qualitatief zulk een huwelijk niet oneindig veel hooger staan dan het huwelijk, waarin het jonge meisje, pas aan de hoede van het

[p. 676]

ouderlijk huis onttrokken, voor de haar vreemde werkelijkheid wordt geplaatst?

De ervaringen van de jonge vrouw, vóór haar huwelijk in de maatschappij opgedaan, de eigenaardige moeilijkheden en struikelblokken waarvoor zij kwam te staan als alleenstaande vrouw in dienstbetrekking naast den man, elkaar ook in hun dagelijkschen handel en wandel leerende kennen, achten of minachten, - dit alles kan van onschatbare waarde zijn voor de moeder naast den vader, om hun kinderen reeds op jeugdigen leeftijd op de hoogte te brengen en te doordringen van den ernst van den bestaanstrijd, waarvoor zij later, elk naar hun kunne, gesteld worden. Zulk een huwelijk is een eenheid in de maatschappij, terwijl elke andere huwelijksvorm slechts een fractie van een eenheid is.

De algemeene toestanden welke de ongehuwde vrouw voor de noodzakelijkheid hebben gesteld zich een werkkring in de maatschappij te zoeken en die haar dus bestemden om daarin als zelfstandig staats-‘burger’ een plaats in te nemen, leidden er vanzelf toe dat ook haar de algemeene burgerplichten werden opgelegd, als waaraan de man als zoodanig heeft te voldoen.

Dit ging echter niet gepaard met het eveneens toekennen van dezelfde burgerrechten welke de man geniet, aangezien de grondwettelijke bepalingen zich hiertegen verzetten.

Het spreekt vanzelf, dat deze onbillijkheid bij elke vrouw, die door haar werkkring hetzij middellijk of onmiddellijk, stoffelijk of geestelijk bijdroeg tot de instandhouding en ontwikkeling van den staat en daarbij min of meer belang stelde in en roeping gevoelde voor het mede uitoefenen van haar invloed op zaken, verband houdende met het algemeen staatsbestuur, een gevoel van ontevredenheid werd opgewekt, te meer, waar zij zich in haar rechten zag achtergesteld zelfs bij den, wat aangaat geestelijke of stoffelijke productiviteit, haar minderwaardigen man.

Het streven om op zijn minst genomen in beginsel gelijkgesteld te worden met den man, wat betreft de grondwettelijke rechten en plichten, heeft zich verbreid over de gansche beschaafde wereld en is reeds in enkele staten met den gewenschten uitslag bekroond geworden; men behoeft daarbij geen al te diepen kijk te hebben op de maatschappelijke stroomingen om in te zien, dat binnen niet langen tijd het vrouwelijk element officieel zijn intrede zal doen, dáár j waar tot nu toe alleen de man rechtsbevoegdheid bezat.

Dit ligt in den logischen gang der dingen opgesloten; de heerschende maatschappelijke toestanden zijn zelf de oorzaak geweest van dezen, van alle zijden opkomende drang en de staats-huishoudelijke bestuursinstellingen zullen daarmede rekening moeten houden en zich aan deze nieuw geschapen behoeften aan moeten passen.

En zal het maatschappelijk raderwerk minder goed gaan functioneeren wanneer daaraan een nieuwe beweegkracht wordt toegevoegd?

Grootere beweegkracht beteekent in werktuigelijken zin grooter voortbrengend vermogen en ditzelfde zal gelden voor de staatsmachine ook! Ten hoogste zal het noodig blijken enkele in elkaar grijpende raderwerken door andere te vervangen of nieuwe er aan toe te voegen en verder zullen onvoorziene omstandigheden misschien een algeheele omwerking van het mechanisme noodig maken, doch ten slotte zal ook de vrouw als een nieuwe vorm van arbeidsvermogen invloed uit gaan oefenen op de draagkracht van den Staat.

Zal die invloed van negatieven aard zijn? - zoodat het vrouwelijk element, zooals velen vreezen, als een weerstand in rekening gebracht moet worden?

Misschien zullen zich gevallen voordoen, dat dergelijke resultaten verkregen worden, doch dit zal hoogstens van tijdelijken aard zijn en komt voor bij de invoering van elk nieuw beginsel. Waar dit echter door den drang der omstandigheden en de stuwkracht van den menschelijken geest naar de oppervlakte komt, na kunstmatig langen tijd teruggedrongen te zijn geworden, zullen door de aanhoudend opstuwende krachten eindelijk alle beletselen op zijde gezet worden, om met de tot nog toe boven drijvende elementen verband te zoeken en te vinden en tenslotte een medebestanddeel te worden van het staatshuishouden.

‘De vrouw behoort in haar huishouden, moet zich de opvoeding van hare kinderen tot taak stellen!’ - hooren we aanvoeren.

Toegegeven, - doch wanneer beide voor haar ontbreken?

Want het zal niet in de allereerste plaats de echtgenoote, de moeder zijn, die om haar staatsburgerlijke rechten vraagt, of het moesten die vrouwen zijn, die zich niet vóór

[p. 677]

alles moeder en echtgenoote gevoelen; wie in de voorste gelederen staan tot het verkrijgen dezer rechten, zijn de zelfstandige niet-echtgenooten, niet-moeders, welke beide staten hun grootendeels door heerschende toestanden zijn onthouden. Deze vrouwen staan in alle opzichten op dezelfde lijn met den ongehuwden man, zoowel wat aangaat rechten als plichten.

De echtgenoote en moeder, in de ware beteekenis van het woord, zal ongetwijfeld in hare gezinsbemoeiingen volkomen genoegdoening vinden voor haar levenstaak en zal zich daaraan niet onttrekken, om werkzaam te zijn in de eerste plaats op een gebied, geheel buiten haar gezin staande, wanneer het niet is, om in het onderhoud daarvan te voorzien. Want reeds te veel moeders hebben tegenwoordig, ook tengevolge van de bestaande wantoestanden, naast haar huishoudelijke bezigheden voor man en kind, nog mede te voorzien in de allereerste levensbehoeften; geldt ook voor deze vrouw en moeder vooral niet het argument, bij haar soms te vele kinderen te moeten blijven, waarvan er meesttijds zijn, die de allereerste moederzorgen zelfs niet kunnen ontberen? Verheft zich ook hier tegen dezelfde stem, die zich verzet tegen het buiten haar gezin werkzaam zijn van de moeder in het algemeen? - Ja! - gedeeltelijk misschien, - in den vorm van voorschriften voor maximum arbeidsduur of verbod van nachtarbeid, - om haar gezin niet aan algeheele verwildering prijs te geven.

Mocht echter ook de welgestelde echtgenoote - en moeder, - behalve voor haar huiselijke plichten nog tijd overhebben om zich te wijden aan publieke zaken, dan zal ook de invloed van zulk een vrouw van groote waarde kunnen zijn voor de maatschappij, en het recht om daaraan mede te werken, ontleent ze ongetwijfeld alleen reeds aan haar moederschap, als opvoedster van het jonge geslacht, vooral wat aangaat de vorming der zedelijke karaktereigenschappen. Met haar opgedane maatschappelijke ervaringen, vóór haar huwelijk, staat zij dan in alle opzichten in volkomen gelijkheid naast haar man.

En behalve de ongehuwde vrouw en moeder, hoeveel zelfstandige, ongehuwde vrouwen werken niet mee in alle lagen en richtingen der maatschappij, hetzij rechtstreeks of zijdelings aan de instandhouding daarvan?

Toch ook van haar wordt de medevoorziening in de kosten, welke het staatshuishouden medebrengt, geëischt en wel in den vorm van verschillende belastingen, door welker voldoening alleen de man zich reeds het burgerrecht ziet toegewezen. Moet deze vrouw zich blijven beschouwd gevoelen als een bestanddeel van het menschdom, dat alleen bestemd is zichzelf in stand te houden om overigens als betrekkelijk minderwaardig deel der samenleving haar levenseinde te vinden? Hoevele dezer vrouwen maken zich inderdaad nuttiger voor de maatschappij dan zooveel mannen slechts in naam doen?

Waar de staat uit zooveel heterogene bestanddeelen is opgebouwd, in elk van welke samenstellende deelen eigenaardige en bijzondere krachten sluimeren, daar moeten al die krachten, in hun zelfgezochte richting, gelegenheid worden gegeven zich volgens hun karakter te ontplooien en te ontwikkelen, wil die staat den hoogst mogelijken wasdom bereiken. Elke kunstmatige dwang op de ontwikkeling harer organen uitgeoefend zal den groei ervan belemmeren en ten slotte verstikken, tot nadeel van het geheel.

Dat ook van de vrouw alle in haar aanwezige capaciteiten worden opgeëischt, wanneer dit voor het landsbelang wordt noodig geacht, ook al werd zij vóór dien tijd daartoe niet geschikt geacht, ziet men in den tegenwoordigen volkerenstrijd, voor de deelneming waaraan alle krachtige jonge mannen uit hun vreedzamen maatschappelijken arbeid worden weggerukt.

Wordt toch niet allerwegen in de oorlogvoerende landen de vrouw opgeroepen, om den man te vervangen tot het in bedrijf houden van allerlei diensten, waarvoor zoowel lichamelijke als geestelijke inspanning wordt vereischt?

Naarmate ook de vrouw haar, hetzij dan ook in den beginne, nog geringe krachten zal beschikbaar stellen op allerlei gebied, ten dienste van het algemeen, zullen deze zich gaandeweg meer ontwikkelen. De omstandigheden en de invloeden van allerlei aard, waaronder het individu gedwongen wmrdt te leven, zullen zijn organen vormen en ontwikkelen, naar mate hij ze noodig heeft, en zoolang de vrouw zich niet opgeëischt ziet voor haar hoogste bestemming, het moederschap, opvoedster van het jonge geslacht, daar zal zij op den duur in staat zijn, na voldoende opvoeding en opleiding ontvangen te hebben, gelijkwaardig met en naast den man mede te werken tot de ontwikkeling der maatschappij.

M. ROBAARD.