De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

[p. 530]

Hoofdartikel
‘Duitsche gebieden’ en Elzas-Lotharingen.

Geschiedenis is een raar vak. Om er iets van te weten moet men er studie van gemaakt hebben. Een overeenkomst dus met de medische wetenschap. Een andere overeenkomst is, dat de leek op medisch en historisch gebied vermeent, dat hij er zonder eenige studie alles van weet, en dus brutaalweg zijne meening geeft als de waarheid.

In de toekomst No. 39 zegt Prof. S.R. Steinmetz, dat Frankrijk oorlog voert, ‘om wederverovering van de eens zoo brutaal geroofde Duitsche gebieden: Elzas en Lotharingen.’

Daar deze leekenmeening betrekkelijk algemeen verbreid is, is het wel der moeite waard eens na te gaan, in hoeverre deze beide provincies zouden zijn Duitsche gebieden. Ware dit zoo, dan zou indirect Frankrijk oorzaak zijn, zoowel van den oorlog van 1870, als van dien van 1914.

Praktisch zal men zeggen doet het er niets toe, welke mogendheid recht heeft, uit een historisch oogpunt, op Elzas en Lotharingen. Recht toch is macht, m.a.w. onrecht. En het Rijksland zal na dezen oorlog Fransch of Duitsch zijn, al naargelang ten langen leste of Frankrijk, of Duitschland het sterkste was.

Elzas en Lotharingen hebben een tijdlang aan Duitschland behoort en Lodewijk de Veertiende voegde dit gebied bij Frankrijk. Dit is niet tegen te spreken. Een deel van Lotharingen behoorde reeds aan Frankrijk onder Hendrik de Tweede. Nu zijn alle historici, ook de Duitsche het er over eens, dat de bevolking van Elzas Lotharingen zich bijzonder goed schikte in de verandering van nationaliteit. Men was zeer tevreden Franschen te zijn. Sommige Duitschers schreven dit toe aan de bevoordeeling van het Katholicisme, doch waardoor dan ook: men was tevreden. Verzet tegen Frankrijk bestond nergens, zoodat men met op één pro-Duitsch-Zabern uit dien tijd kan wijzen. De verhouding met Frankrijk werd integendeel voortdurend hartelijker. Dit leest men niet slechts in Fransche geschiedboeken, maar ook de Duitschers geven dat toe. Im Meyer lezen wij hoe innig die verhouding werd gedurende de Fransche Revolutie. ‘Als nach dem Sturze Robespierres Ruhe und Ordnung eintraten, volzog sich die Verschmelzung des Elsass, das in zwei Departements, Oberrhein (Südgau) und Niederrhein (Nordgau) geteilt worden war, mit Frankreich ausserordentlich rasch. Teils die Errungenschaften der Revolution, teils die militärische Schule unter Napoleon I veranlassten, dass das Elsass mit seiner deutschen Vergangenheit völlig brach.’

Daarmede geven dus de Duitschers zelf toe, dat onverschillig van welke afkomst de Elzassers en Lotharingers ook zijn mochten, er in 1871 volstrekt niet de minste reden kon zijn, de Fransche bewoners, die reeds sedert de Fransche Revolutie ‘völlig mit ihrer deutschen Vergangenheit gebrochen hatten’, met geweld aan het Duitsche Rijk toe te voegen.

Kleber, door de Duitschers genoemd ‘einer der ausgezeichnetsten Generäle der französischen Republik’, de man die bij Fleurus streed, Maastricht nam, evenals Frankfort a. Main na den slag bij Altenkirchen, die Caïro bezette en het Turksche leger sloeg bij Heliopolis, was een Straatsburger. In die stad werd in 1840 een standbeeld voor dezen voortreffelijken Franschman opgericht.

Een der generaals van Napoleon was de in Kolmar geboren Rapp, de dappere verdediger van Danzig in 1813. Hij onderscheidde zich bij Austerlitz, bij Aspern in Egypte, kortom overal waar hij streed. Ook van dezen Franschman staat in zijn vaderstad Kolmar een standbeeld. De annalen van het Fransche Keizerlijke leger zouden boekdeelen kunnen vullen met heldendaden van hoogere en lagere militairen uit Elzas en Lotharingen. Napoleon behoefde niet zijn Elzassers naar het Spaansche front te sturen, omdat zij niet te vertrouwen waren tegen Duitsche troepen. Integendeel. Hij nam ze mede tot in het hart van Duitschland en niet één deserteerde.

De krijgskans keerde en na de tocht naar Rusland haakten de Pruisen naar bevrijding van het Fransche juk. Zij vermeenden, dat in het Duitsche Elzas en Lotharingen hetzelfde verlangen bestaan zou.

Toen na den slag bij Leipzig de inval in Frankrijk begon, was de Elzas het eerst aan de beurt. Het kleine corps van Victor was onmachtig, de opdracht: verdediging van den Elzas, te vervullen en week dus achteruit. In de ‘Mémoires de Philippe de Ségur’ lezen wij, hoe de Elzassers dachten, nu de tegenspoed voor de Fransche legers gekomen was.

Wij lezen daar: ‘Ce que je me plais, à

[p. 531]

consigner içi avec ma vive gratitude, c'est le dévouement de ces bons et braves Alsaciens, dont nous traversâmes les villages; ce sont, malgré leur désespoir de se voir en proie à l'invasion et à la ruïne qui allait en resulter, les soins généreux dont ils nous comblèrent. En route et dans nos haltes, ils accouraient, ils nous apportaient leur vin, leurs vivres et en refusaient le prix. Le soir, à notre arrivée dans les cantonnements choisis, ils s'emparaient des hommes et les chevaux, ils se les disputaient. D'autres les aidaient à barricader les avenues du côté de l'ennemi et à les garder; d'autres encore, des vieillards, leurs bourgmestres en tête, s'offraient à pied et à cheval, à mes instructions; et toute la nuit ils allaient aux nouvelles, ils poussaient loin des reconnaissances. Leurs courses étaient rapides, leurs investigations audacieuses, leurs rapports exacts.’

‘Duitsche gebieden’!

Ondervinden de Duitschers nu in hun Rijkstand na 45 jaar dezelfde vriendschap en toewijding?

Maar, zal men zeggen, die Mémoires de Ségur zijn Fransche mededeelingen, dus niet onpartijdig.

Welnu, wegens de vijandige stemming in Straatsburg gaf de Koning van Wurtemberg bevel aan zijn officieren, die stad te mijden. Duitsche soldaten dorsten zich niet alleen te vertoonen, de boeren uit deze Duitsche gebieden wisten wel raad met de Duitsche soldaten. In Chiquet, ‘L'Alsace en 1814’, kan men lezen hoe de Duitsche dichter Rückert zijn verontwaardiging over de vaderlandsliefde van deze Franschen, die toch Duitschers moesten zijn, uitte in zijn: ‘Chant de honte du soldat, qui retourne au foyer’. Daarin lezen wij: ‘O honte! Par les villages il faut défiler en rangs serrés, et s'il manque un de nous, c'est qu'un paysan l'a tué. Notre marche victorieuse serait elle une fuite? Toute la France nous arille, et toi, Alsace, race dégermanisée, tu nous railles aussi, o, dernière des hontes.’

Dit ‘Schmachlied’ van Rückert geeft wel een eigenaardige kijk op deze ‘Duitsche gebieden’.

Toen de Fransche legers retireerden waren de Pruisen meester in den Elzas, maar geen der vestingen kon door hen genomen worden, niettegenstaande de garnizoenen klein waren, en de vestingen niet in voldoenden staat van tegenweer gesteld werden, aangezien wel de Weichsellinie, maar niet de Fransche grenzen van weleer als de verdedigingslinie van het Rijk kon gelden.

Na het offensief optreden van Napoleon aan de Aube met het gevolg den slag bij Arcissur-Aube besloot Napoleon terug te trekken naar Metz, zich te vereenigen met de garnizoenen en de verbindingswegen van het vijandelijke leger te bezetten. Nauwelijks was iets van dit plan bekend of Generaal Durutte doet een uitval uit Metz met 4000 man, bevrijdt Thionville, dat ook belegerd werd, valt, gesteund door een deel van het garnizoen van Thionville, den Prins van Hessen aan en rukt daarna verder met zijn legertje langs den Moezel. Generaal Broussier is gereed om met 5000 man Straatsburg te verlaten, om zich met de garnizoenen van Schlestadt, Phalsbourg en Neuf-Brisach te vereenigen. Ook de garnizoenen van Sarrelouis, Landau, Longwy, enz. zijn vastbesloten de belegeraars te verjagen. En niet alleen dat, maar overal zijn de boeren bereid het leger te helpen. ‘Les réquisitions, le pillage, les mauvais traitements, n'ont pas tardé à exaspérer villes et campagnes. Un grand cri de vengeance retentit de l'Yonne aux Vosges.’

Generaal Oudinot schreef 28 Maart 1814 aan Berthier; ‘Il est incompréhensible, qu'on ne profite pas de l'élan des paysans de la Lorraine.’ Hetzelfde schreef Piré van ‘L'Alsace, la Lorraine, la Bourgogne, la Franche Comté. Les paysans veulent reprendre leurs bestiaux, leurs effets; ils veulent se venger des coups qu'ils ont reçus, des outrages faits à leurs femmes et leurs filles.’ Men weet hoe Napoleon ten slotte niet naar Metz trok, de vijanden bij Saint Dizier sloeg en door het verraad van Marmont aan de Essonne genoodzaakt was te abdiceeren. Zijn staf was tegen het plan naar Lotharingen te gaan. Ney, Lefebvre, enz. oordeelen: ‘que manoeuvrer en Lorraine c'est éterniser la guerre.’

De Geallieerden zagen niet slechts in dat de beweging van Napoleon naar den Elzas en Lotharingen den oorlog langer zou doen duren, maar zij gaven toe dat daardoor Napoleon opnieuw overwinnaar zou worden. Clausewitz erkent in zijn ‘Der Feldzug von 1814,’ dat de Geallieerden over den Rijn gejaagd zouden zijn, indien zij Napoleon hadden durven volgen in Lotharingen.

In de Mémoires de Langeron lezen wij: ‘Il eût été difficile en Lorraine de vaincre Napoléon au milieu de ses places.’

Het is zeker zeer eigenaardig dat vriend en vijand erkennen dat Napoleon in Elzas

[p. 532]

en Lotharingen, deze Duitsche gebieden, niet te verslaan was, doch dat die terugtocht beteekende de nederlaag der Geallieerden.

Het verraad van Marmont, van de Maarschalken in het algemeen, van mannen als Talleyrand, Fouché, La Fayette, e.a. dwong Napoleon uit politieke overwegingen zijn aanvankelijk plan niet te volgen, maar naar Parijs op te rukken. Het resultaat was, dank zei dit verraad, de eerste abdicatie.

Bij het vredestraktaat van 30 Mei verloor Frankrijk slechts de veroveringen, behield de grenzen van 1789, met een kleine aanwinst van 170 vierkante Kilometers, waartegenover het enkele koloniën aan Engeland afstond.

Bij de terugkomst van Napoleon uit Elba dacht deze er aanvankelijk sterk over slechts defensief op te treden en aldus de campagne van 1814 te herhalen, maar nu met een beter leger, met een versterkt Parijs, met een bezetting, niet aangevoerd, door een Joseph Bonaparte, maar door den kranigen verdediger van Hamburg, Davout. Een der overwegingen waarom hij dit zoo goede plan verving door zijn bekenden inval in België was, dat men daarbij verscheidene provinciën onverdedigd overgaf aan den vijand. En die provincies, waaronder Elzas en Lotharingen waren ‘précisément des provinces les plus patriotes, les plus dévouées à la cause impériale.’ Daarom zou nu integendeel Rapp aan het hoofd van het Rijnleger den Elzas verdedigen. Men weet het resultaat der Waterloo campagne, waarna Straatsburg en Metz zich tot het sluiten der vrede bleven verdedigen. De bijzonder dappere verdediging van Huningue door Barbanègre tegen de Oostenrijkers is een bijzonder mooi feit uit de Fransche geschiedenis van deze Duitsche gebieden. Barbanégre, de verdediger van Stettin in 1813, antwoordde op de sommatie der Oostenrijkers: ‘J'ai de la poudre et de l'honneur, je ne me rendrai point.’ De Oostenrijkers moesten dus een beleg en règle beginnen. ‘Pour passer le temps (tot hun belegeringsgeschut gekomen was) ils brulèrent quelques villages aux environs.’

Bij den nu volgenden vrede waren de eischen hooger gesteld. De Koning van Pruisen zeide dat men geen vrede kon sluiten ‘avec une nation si corrompue sans prendre des garanties, qui devaient être l'Alsace, la Lorraine et la frontière des Flandres.’ Gneisenau en de andere Pruisen eischten nog veel meer. Van deze opinie was ook Knesebeck, die meende dat men Frankrijk nu mooi kon afmaken. De Russische Czaar verzette zich tegen die roofpolitiek, en zelfs zoo, dat een der Pruisen, die tegen hem zeide als steun van de gestelde eischen: ‘Nous avons nos baïonnettes’ ten antwoord kreeg: ‘Moi aussi, j'ai des baïonnettes.’ Oostenrijk en Engeland ondersteunden Rusland, omdat zij tegen den afstand van Elzas en Lotharingen waren, hetzij aan Pruisen, Wurtemberg of Beieren. Het gevolg was dat deze provincies aan Frankrijk bleven en slechts Sarrelouis, Philippeville, Landau en Marienbourg afgestaan werden, terwijl de vestingwerken van het zoo kranig verdedigde Huningue geslecht moesten worden.

Men eischte echter niet van Frankrijk de Duitsche gebieden, men wenschte wraak en verzwakking van Frankrijk. Daarom vroegen de Pruisen ook het Département du Nord, en gedeelten van de departementen de la Meuse, des Ardennes, du Doubs, du Jura. Het sprookje der Duitsche gebieden, Elzas Lotharingen, kwam pas later, na 1870 en wordt nu voortverteld o.a. door mannen als Prof. Steinmetz.

Hoe de Elzassers en Lotharingers als de trouwste Franschen in 1870 medestreden en niemand de bevrijding door Duitschland prettig vond is bekend. En even bekend is dat in 1914 de Elzasser- en Lotharinger soldaten naar het Russische front gezonden werden, omdat zij tegen de Franschen zeker niet te vertrouwen waren. En dat ondanks het schitterende stelsel van ‘germanisieren’ gedurende 45 jaar. ‘Germanisieren, soviel wie Deutsch machen, bezeichnet jede Tätigkeit, wodurch Menschen oder Gegenden von dem Deutschtum gewonnen werden.’ Men heeft daartoe in Duitschland een Ansiedelungskommission, die voor de Innere Kolonisation zorg draagt. Men weet hoe weinig het gelukt is op die wijze Polen en Elzas Lotharingen Duitsch te maken.

Nu zou men kunnen beweren dat het Elzas Lotharingen gegaan is als een gestolen hond, die het bij zijn nieuwe baas zeer goed heeft en daarom dus zeer tevreden is, maar uit een rechtskundig oogpunt toch nog toebehoorde aan den vorigen eigenaar. Elzas Lotharingen behoorden toch aan Duitschland toen Lodewijk de Veertiende er bezit van nam. Doch als men de geschiedenis kent, dan weet men dat die provincies steeds Fransch waren en wederrechtelijk eenigen tijd aan Duitschland werden toegevoegd. De bevolking bleef Fransch in haar hart, en werd daarom zoo uiterst gemakkelijk en zoo trouw

[p. 533]

opnieuw Fransch, terwijl ook daarom het den Duitschers na 1870 nooit gelukte het Rijksland werkelijk Duitsch te maken.

En wil men nog een bewijs voor het Fransch voelen van de bewoners dezer zoogenaamde Duitsche gebieden. Gedurende het beruchte proces van Maarschalk Ney begreep zijn advocaat, Dupin, dat de Senaat Ney gerechtelijk zou laten vermoorden en beriep zich daarom op het vredesverdrag van 20 November, waarbij Sarrelouis, de geboorteplaats van Ney, aan de vijanden was afgestaan. Ney zou dus geen Franschman meer zijn en de Senaat niet gerechtigd zijn over dezen niet-Franschman recht te spreken. Nauwelijks had Dupin die woorden gesproken of Ney riep luid uit: ‘Je suis Français, je mourrai Français!’ Liever sterven als Franschman, dan leven als Duitscher, was het oordeel van ‘le brave des braves’.

Doch gaan wij eens de oudere geschiedenis van Elzas en Lotharingen na, dan zien wij dat deze streken behoorden tot het Rijk der Franken en door Franken bewoond werden. Dit was reeds het geval na den val van het Romeinsche Rijk, zoodat bijv. van 375-630 Elzas-Lotharingen Frankisch gebied was. Dit was evenzoo het geval gedurende de regeering van Karel de Groote.

Bij het verdeelingsverdrag van Verdun in 1843 werd het Rijk van Karel de Groote verdeeld in drie deelen, ‘trois Francies’.

Het verdeelingsplan was reeds bij Karel de Groote opgekomen, maar eerst in 1843 kwam het tot het beroemde verdeelingsverdrag tusschen Lotharius, Lodewijk de Duitscher en Karel de Kale. Bij dit verdrag kwam Lotharingen aan Lotharius. Nu is zeer eigenaardig dat de Duitsche geschiedboeken mededeelen, dat dus het Frankische Rijk verdeeld werd in drie deelen; ‘das mittlere Reich Lothars, das ost- und westfränkische Reich aus welch letzteren Deutschland und Frankreich entstanden.’ Niets van het recht der Duitschers, ook op het middelste deel van het Frankische Rijk. En als het Lotharingsche Rijk Duitsch gebied zou zijn, waarom is België en Holland, toen ook deel van het Lotharingsche Rijk, geen Duitsch gebied? Na den dood van Lotharius de Tweede werd Karel de Kale, 9 September 869, in de Kathedraal Saint Etienne te Metz gekroond als Koning van Lotharingen, waarop ook Elzas hem als zoodanig erkende. Doch reeds het volgende jaar moet hij door een inval van Lodewijk de Duitscher bij het verdrag van Mersen de Rijnoever met Metz, Trier en Straatsburg afstaan, terwijl Toul en Cambrai aan Frankrijk bleven.

Een tijd lang werden de drie ‘Francies’ weder vereenigd, doch daarna koos het Duitsche deel Arnulf tot Koning, terwijl Lotharingen zoowel als Elzas Rudolf tot Koning kozen. Dit was niet naar den zin van Arnulf, die wenschte dat zijn natuurlijke zoon Zwentibold dit werd. Door de macht van Arnulf gelukte dit en werd Zwentibold in 895 Koning van Lotharingen. Doch al was Zwentibold een zoon van Arnulf, zoo bleef toch Lotharingen geheel onafhankelijk van Duitschland.

Na den dood van Zwentibold werd Lodewijk het Kind gekozen, en toen die in 911 zeer jong stierf, werd opnieuw de Koning van Frankrijk door Lotharingen als gebieder gehuldigd. Toen later Regnier zich als Koning opwierp, bleven de Lotharingers trouw aan het Karolingische Huis en zochten daartoe steun bij Hendrik de Vogelaar. Die maakte daarvan gebruik om Lotharingen te veroveren, maar het gelukte hem slechts de voortdurende opstanden van de vrijheid-lievende Lotharingers te overwinnen door zijn dochter Gerberga te laten huwen met den Lotharingsche Vorst Giselbert. Deze Giselbert kwam niet in opstand tegen zijn schoonvader, maar wel tegen diens opvolger, Otto de Eerste. Men erkende Louis d'Outremer als Koning en opnieuw was de Duitsche overheersching voorbij. Kort daarna echter sneuvelde Giselbert bij Andernach, waarop de Fransche Koning onmiddellijk met de weduwe van Giselbert huwde. Nieuwe aanvallen der Lotharingers op de Duitsche overheerschers, met een nieuwe niets zeggende vrede te Visé sur Meuse.

Doch waartoe de geschiedenis van Elzas en Lotharingen in bijzonderheden te bespreken. Het zij genoeg hier herinnerd te hebben dat beide landen van Fransche afkomst zijn, dat ze met geweld veroverd werden en gevoegd bij het Duitsche Rijk, dat gedurende die samenvoeging er voortdurend en voortdurend opstanden waren tegen het Duitsche gezag, en dat die opstanden evenzeer voortdurend waren ten gunste van een vereeniging met Frankrijk, waarbij de inwoners gevoelden te behooren. Daarom ook stonden de zoo dappere en vrijheidslievende Elzassers en Lotharingers niet op tegen de Fransche overheersching onder Lodewijk de Veertiende. Dat was voor hen geen overheersching, zij herwonnen slechts hun nationaliteit, en daar-

[p. 534]

om ook was het verband met Frankrijk vanaf den eersten dag zoo innig.

Het zou interessant zijn eens te hooren waarom mannen als Prof. Steinmetz spreken van Duitsche gebieden. Waarvan gaan zij uit? Van het kleine Fransche Koninkrijk onder Hugo Capet? Waarom is het door Lodewijk de Veertiende ook veroverde Franche Comt dan geen Duitsch gebied?

En als men niet het recht van Frankrijk op Elzas en Lotharingen erkennen wil, omdat de bewoners van ouder tot ouder Franken, Franschen, waren, maar ze Duitsche gebieden noemt, omdat een Lodewijk de Duitscher en een Hendrik de Vogelaar ze verwierven par droit de conquête, dan moet men zich afvragen, waarom men maar niet het Rijk van Karel de Vijfde als maatstaf neemt?

Dan toch behooren België, Nederland, Dauphine, Provence en een deel van Italië, met Genua en Milaan, Florence en Pisa ook tot het Duitsche Rijk.

Wellicht zullen wij op die opmerking wel het antwoord krijgen, dat dit inderdaad het geval is en Duitschland recht heeft minstens even groot te zijn als het onder Karel de Vijfde was.

Doch dan zouden wij Prof. Steinmetz c.s. willen vragen hunne meening aangaande de rechten van Duitschland eens nader mede te deelen. Ons is het onbegrijpelijk waarop die rechten zich zouden baseeren.

Wel moeten wij toegeven, dat Duitschland vanaf 1870 een onbetwistbaar recht had op het bezit van Elzas-Lotharingen. Dat recht is ‘le droit du plus fort’, het recht der Apachen.

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.