De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Drang
door A.J. Servaas van Rooyen.

Dwang is eene versterking van het begrip dat drang uitdrukt. Ik zou zoo zeggen, dat dwang uitwendig, en drang inwendig werkt, hoewel een Hagenaar weet dat dringen in een dwingen ontaarden kan. De drang kan dus ook van buiten komen, maar ik bedoel met drang een persoonlijke zielstoestand, die zich uiten kan door zenuwachtige angst: een zenuwachtige beweging van lichaam of lichaamsdeel; een zenuwachtige handeling, waarbij slechts het denkvermogen werkzaam is. Voorbeelden te over uit eigen en anderer waarneming.

Uit de jaren toen ik Directeur van het Gemeentemuseum was, herinner ik mij een persoon, die, zoodra hij op een twintig pas afstands genaderd was bij het ‘Wed,’ tusschen Langen- en Korten Vijverberg een snelloop begon, als wilde hij iemand achterhalen, maar dat hard-loopen staakte zoodra hij een twintig pas voorbij dat ‘Wed’ was. Niet één keer, maar wel 50 maal nam ik, en met mij anderen, dit waar. Ik zag daarin een drang van zenuwachtige angst, en wil men zoo iets nu brengen onder ‘menschelijke dwaasheden’, waarvan ‘de Hofstad’¹⁾, onlangs repte, mij goed, maar eene menschelijke dwaasheid ontstaat veelal uit een drang, een onwederstaanbaren drang, waarvan de oorzaak elders is te zoeken.

Het ontloopen door een jong meisje van een spin of een vlindertje, en de traditioneele angst van het schoone geslacht voor een muis kan men gerustelijk als ‘dwaasheden’ beschouwen, maar het schrikken b.v. van een koning Ladislaus bij 't zien van een appel geschiedt uit een min of meer onbe-

1) 18/9 1913.

[p. 454]

wusten drang, die de zenuwachtige angst doet ontstaan.

Er zijn menschen die gedrongen worden tot het maken van eene onwillekeurige beweging: trommelen met iets, en ergens op, bladen afslaan met stok of zweep, het aanraken van elke lantaarnpaal, het wrijven van de hand over elke vensterbank. Loop eens bij den weg, en neem de moeite acht te geven op een dezer zenuwachtige bewegingen, en gij zult zien, dat velen uwer medemenschen, zoo gij 't al niet zelf doet, gedwongen worden om zoo'n beweging te maken. Bij kinderen reeds ziet ge dit alles gebeuren, want indien jongens of meisjes, winkelhuis aan winkelhuis, opspringen naar de neergelaten marquises (misschien eischt de politieverordening daarom zeker een straathoogte van M. 2.20), dan moogt gij willen beweren dat het eene gymnastieke sportoefening in 't hoog springen is, of eene uiting van baldadigheid, maar dan zal ik mij veroorloven het te houden voor een drang tot deze zenuwachtige beweging.

Buiten het lichaam om kan er een drang zijn tot eene zenuwachtig handelen van het denkvermogen. Daartoe zou ik willen brengen het onbewust tellen van een rij dakpannen, straatsteenen, van ruitjes in een raam, enz., en dit telkens weer opnieuw, zonder zich bewust te zijn de som der telling reeds lang te kennen. Ik doe dit zelf wel eens en vraag mij dan af wat ter wereld er voor belang voor mij ligt in die telling, die ieder oogenblik die geestesinspanning (?) van mij vergt. Ik zeg vergt, omdat het begrip daarvan dat van drang nabijkomt. Ging het nog om een knoopenaftellen: ja, neen, ja, enz., dan zou ik misschien in mijn illusoire jaren nog een goede uitkomst tegemoet hebben kunnen zien, maar nu zie ik in dit oneindige tellen slechts een drang van een onbewust zenuwachtig denken.

Drang, of wilt ge dwang, regeert den mensch. De oorzaak kan ik niet vermoeden, vooral indien de drang uit ons zelven komt, maar dat zij bestaat en heerscht en overweldigt is zeker. Ik vind daarin steun door 't geen Paul Valéry schreef in de Mercure de France¹⁾ ‘over het minderwaardig karakter en 't uiterlijk succes van in alles methodisch te zijn; d.i. gehoorzaam aan een door anderen of door ons zelf boven ons geplaatsten mechanischen, regelmatigen dwang.’²⁾

Drang in den mensch is eene mechanische, - ik zou zoo zeggen onwillekeurige, - beweging in denken en doen, die haast niet te wederstreven valt, omdat men eerst door de uiting ervan tot het bewustzijn komt dit of dat te doen.

Ik heb gemeend eens iets over den inwendigen drang te mogen zeggen, opdat velen daarin aanleiding mogen vinden zichzelf op dit punt te onderzoeken en de uitkomsten mede te deelen. Psychisch zal wellicht de oplossing eenmaal gegeven worden.

's Grav., 20/9 1915.

1) Zie Vaderland van 17/9 1915, 2e Avondblad.

2) Ik onderstreep.