De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Dienstweigeren.

Het aanschouwen van de groote wereldrampen kan een denkend mensch niet met rust laten. Steeds blijven de vragen ‘Waarom’ en ‘waardoor’ zich opdringen en het verstand zoekt naar eene oplossing. Eene oplossing voornamelijk van deze vraag: ‘hoe is het mogelijk dat millioenen mannen, zelf denkende, verstandelijke wezens, zich als dieren laten regeeren, om te moorden of vermoord te worden; dat zij zich leenen als werktuigen in de handen van enkelen, om het vreeselijkste leed toe te brengen aan onbekenden, om redenen die hun vreemd zijn?’ Hoe is het mogelijk dat mannen, overigens misschien werkzame brave leden der maatschappij, eene vrouw Edith Cavell fusileeren, omdat zij eenige Entente-soldaten over de grenzen hielp? In de verste verte behoeft men hier de Duit-

[p. 306]

schers niet meer als misdadiger aan te zien dan b.v. de Engelschen: daarvoor is 't voldoende den naam ‘Fourie’ te noemen!

De zoeker naar oplossingen vindt er tweeërlei: de ideale, de zedelijke verbetering der menschheid, of de practische, n.l. het weigeren om moordenaars te worden!

Het stille verzet nu dat zich openbaart, dan men groeien voelt, het ‘wakker’ worden van den ‘werkelijken’ mensch, bij dit zoeken naar eene oplossing, begint zich te uiten. Eén dier uitingen is het verschijnen van eenige manifesten van het Dienstweigeringscomité hier te lande.

De evolutie in de menschelijke gevoelens, die het gevolg van dezen oorlog zijn zal, laat zich niet door eenige kranten-juristerij of officieele krantenbraafheid in de doofpot stoppen. De vraag naar het geoorloofd zijn van dienstweigerings-propaganda, is daarom waard onder de oogen gezien te worden.

Over dit onderwerp nu vindt men een artikeltje in het Nieuws v/d Dag, van 24 Oct. j.l., waarin de Schrijver ten volle het logische van dienstweigering erkent, maar natuurlijk, zooals het aan een fatsoenlijk blad betaamt, tot de conclusie komt: niet dienstweigeren. Men leest dan in den aanvang van genoemd artikel:

‘Welnu, is de eenvoudigste oplossing dan niet deze: de burgers tot wederzijdschen moord opgeroepen weigeren te vechten. Zij zijn, in aantal, tegenover officieren, ambtenaren en ministers, als duizenden tegen één. Zij hebben dus de overmacht.

Gesteld, zij laten zich het zwaard niet in de hand drukken. Dan zijn er geen combattanten meer, en er is geen sprake van oorlogvoeren. Wij vereenigen ons dus en spreken af dienstweigering te proclameeren; zoodra we het daarover eens zijn, is de oorlog meteen afgeschaft.

Inderdaad, logischer kan het niet.

Maar - éénzijdiger kan het óók niet.’

De schrijver keurt het beginsel dezer redeneering goed, want, dirèct nà het aangehaalde, vervolgt hij:

‘Ja, indien de menschen, die over den heelen aardbol verspreid zijn, zóó op elkaar geleken, in ontwikkeling, in neigingen, zóó overtuigd waren van dingen die ons onomstootelijk voorkomen en glashelder als de waarheid zelve, dat één woord in staat ware die millioenen-massa's te electriseeren tot dezelfde daad, op hetzelfde oogenblik - ja, dan behoefden wij dit Columbus-ei maar op de tafel te drukken. Eén tikje op den electrischen knop - - dienstweigering overal tegelijk - klaar is de zaak en all right.’

De redeneering waarlangs men dan tot dienstweigerings-propaganda komt, erkent schrijver als volkomen logisch en het logische resultaat der redeneering: dienstweigerings-propaganda, keurt hij af. Hoe is dit mogelijk?

Moreel kan schrijver dus tegen deze propaganda geen bezwaar hebben. Ja toch! Schrijver betoogt, dat, tengevolge van de ‘onwillige’ elementen, een leger dusdanig zou worden verzwakt dat voor het aantal, ‘willigen’ de verdediging hopeloos is geworden. Schrijver zegt: ‘De onwillige elementen zijn oorzaak dat de willigen zich nutteloos opofferen. En aldus, al lieten zij zich dooden voor hun beginsel, zijn de dienstweigeraars oorzaak dat anderen gedood worden tengevolge van hùn onthouding.’

Men kan de zaak ook precies omdraaien: n.l. dat in de tegenwoordige treurige toestanden de willigen, - de vechtlustigen - oorzaak zijn dat de vele ‘onwilligen’ gedood worden, tengevolge van hùn dwazen vechtlust. Dit moreele argument houdt dus geen steek!

Schrijver wil daarom in hoofdzaak op practische gronden de propaganda veroordeelen. Daarvoor scharrelt hij, onbeholpen, met de begrippen één- en tweezijdigheid, die tegenover elkaar gesteld worden, beide in geheel verschillende beteekenis. Luister slechts: ‘Het streven der dienstweigeraars thans is, zeiden wij, het summum van éénzijdigheid. En een oorlog als elk gevecht is nu eenmaal twee-zijdig.’

De eventueele éénzijdigheid in deze beteekent, dat volgens den schrijver de voorstanders van dienstweigeringspropaganda hun zaak te véél van één kant bekijken, doch dit heeft niets te maken met het vanzelfsprekende (en voor vermelding overbodige) feit, dat voor het vechten er twee partijen noodig zijn. Iemand vecht niet in z'n eentje!

Het practisch bezwaar van schrijver is nu, dat het zou kunnen voorkomen, dat een volk, dat niet militair wilde zijn, dus door een aanvallende andere natie onder den voet zou worden geloopen. Schrijver zegt, na als onderstelling aangenomen te hebben dat één der partijen als aanvaller optreedt:

‘Eén staat trekt dus het zwaard. Wat moet dan het aangevallen volk doen? Het hoofd buigen, zich gewonnen geven, zich onder-

[p. 307]

werpen? Wij behoeven nauwelijks te zeggen dat maar zelden een regeering haar plicht zóó zou durven opvatten, al wilde zij. Zij zal overtuigd zijn, het land te moeten verdedigen.

Zal men nu de burgers van het aangevallen volk aansporen tot dienstweigering? Moeten zij zich liever laten dooden, dan ànderen te dooden? Moeten zij zich lijdelijk laten opslorpen door die andere natie - die natuurlijk dadelijk hen dwingen zal te vechten.... voor den vreemdeling?’

Hiertegen is óók alles te zeggen:

Ten eerste dit: dat als de aangevallenen weigeren te vechten zij óók niet doodgeschoten worden. Indien b.v. het Fransche leger als één man had geweigerd te strijden zou het Duitsche leger beslist niet de ongewapende Franschen met artillerie en geweren hebben verdelgd. Dat gelooft schrijver zelf ook niet.

Ten tweede: Waar het gaat om de kwestie ‘leven of dood’ zal elke huisvader de vraag: ‘moet men dan, als aangevallene, zich onderwerpen, het hoofd buigen?’ met ‘ja’ beantwoorden. Persoonlijk b.v. zou ik liever zien, dat een vreemde natie heel onze Achterhoek en Zeeland, onze Rijnmonden en wat nog meer, inpalmde, dan dat ik mij er voor moest laten uit elkaar scheuren door een granaat, of zóódanig verwonden, dat ik mijn vrouw en kind voortaan onder mijn oogen gebrek moest zien lijden. Bijna allen denken zoo, doch maar weinigen durven het te zeggen. Ten volle onderschrijf ik de woorden van onze hooggeachte Redactrice, in een vorig No. ‘Beter een levende lafaard, dan een doode held!’ Het is gemakkelijk, veilig op een bureau gezeten, er anders over te schrijven!

Ten derde: Wanneer het aangevallen land zich heeft onderworpen, omdat zijn strijdbare mannen weigerden te vechten, bestaat er voor den aanvaller na eventueele verovering niet de minste reden om de overwonnenen als volk te doen verdwijnen.

Zij zijn, n.l. dan, als niet-strijders ongevaarlijk, en de aanvaller heeft er geen belang bij hen economisch of intellectueel te doen vernietigen.

De toestand, die schrijver blijkbaar onderstelt, als zou de eene natie, militair geheel toegerust, een andere aanvallen die alleen dienstweigeraars telt, is, a priori, ongerijmd, en door deze onderstelling tegenover het beginsel der dienstweigeringspropaganda te stellen, (als afschrikwekkend voorbeeld), begaat men een fout, omdat die onderstelling eene onmogelijkheid is. Indien langs den weg van toenemende dienstweigeringspropaganda iets bereikt zou worden, zou dit moeten geschieden, in àlle landen.

De taak, die de voorstanders van dienstweigeringspropaganda zich voorstellen op die wijze te volbrengen, is zwaar, doch op zichzelf is dit geen bezwaar om er aan te beginnen, vooral als het doel edel en goed is. Een andere vraag is of de poging tot dienstweigeringspropaganda practisch is. M.i. niet, doch immoreel is ze ook zeker niet.

Schrijver vindt het ‘natuurlijk,’ dat in iedere georganiseerde Staat, die aangevallen wordt, zeer velen zijn die niet toegankelijk zijn voor het denkbeeld ‘weerloosheid’ en meent dat die ‘velen’ zich ‘onmiddellijk onder de wapenen zullen scharen’ (zooals de officieele term luidt) tot verdediging van hun land. Ik zou meenen, dat dit nog zoo natuurlijk niet is en bovendien zeer aan twijfel onderhevig. Dat er natuurlijk, in zoo'n geval, nog wel een militair kliekje over zou blijven, dat voor het vechten ‘warm zou loopen,’ geloof ik ook. Doch, zelf gediend hebbende en thans zeer veel met militairen in aanraking komende, kan ik daartegenover de meening stellen, dat verreweg de meeste soldaten zich niet tegen die weerloosheid zouden verzetten (wat nog niet eens gelijk staat met dienstweigeren). Dit is de werkelijke stemming der meeste soldaten, welke stemming niet afgemeten moet worden naar het gepraal op parade's, militaire feesten of naar wat de kranten er van weten te vertellen.

Wil men ter vernietiging van het militairisme iets bereiken, dan is het beslist onvoldoende op een willekeurig oogenblik een aantal bij de militie ingelijfden tot verzet aan te sporen, of martelaren van hen te maken, doch de verbetering moet uitgaan van den Staat-zelf. De Staat, als zoodanig, is eene instelling, door hare burgers zelve en voor hun-eigen nut in het leven geroepen. Het gezag in den Staat, de wetgevende macht, moet dus zooveel mogelijk in overeenstemming met de gevoelens dier burgers zijn, want de ‘Staat’ is middel, geen doel, en dat moet zoo blijven.

Voorts door propaganda, feitelijk dus indirecte dienstweigeringspropaganda, het geheele volk te doordringen van den afkeer om de wapens te dragen en vooral ze te gebruiken, opdat het volk alleen diegenen naar de wet-

[p. 308]

gevende vergadering zal afvaardigen, die (en daarvoor behoeven zij volstrekt geen sociaal-democraat te zijn) absoluut gebroken hebben met het militairisme.

C. VAN BEMMEL Arts.

Bleskensgraaf 1915.