De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Linkerhand, rechterhand of allebei?

De meeste menschen zijn rechtsch, de linksche zijn slechts ongeveer drie procent. Op school wordt bijna uitsluitend de rechterhand geoefend, alleen bij de gymnastiek zijn de oefeningen voor rechts en links dezelfde en begint men zelfs met den linkervoet; men commandeert bij het leger: links - rechts! Voor hen, die linksch zijn, bestaat op school weinig consideratie, men wil er eenheid, omdat die in een klas noodig, in een groote klas haast onmisbaar is, men tracht dus de linkschen met de rechterhand te leeren schrijven en teekenen, maar als de onderwijzer ziet dat de linksche het met de linkerhand veel beter kan en met de rechterhand bijna geen vorderingen maakt, laat hij het zuchtend toe dat de linksche links blijft, als hij dan toch maar links behoorlijk schrijft en teekent, want daarom is het ten slotte toch te doen.

Hij staat evenwel voor een raadsel: wat

[p. 258]

is de reden dat die jongen linksch is; waarom kan hij niet evengoed rechts leeren schrijven, enz. als de anderen? Mankeert er iets aan zijn hand? Maar hij zou met evenveel reden en recht kunnen vragen: waarom al die rechtsche kinderen niet links kunnen leeren schrijven of teekenen. En - onder schoolmeesters zijn altijd lui geweest van eigen meening en eigenmachtig optreden - hij zou dan eens probeeren of die andere rechtsche kindertjes niet links konden leeren schrijven. De ervaring, die hij opdeed, was dezelfde als bij de linksche. Met de meeste inspanning gelukte het de rechtschen niet links te zijn, evenmin als de linkschen rechtsch konden worden. Maar meester besloot vol te houden. 't Was toch al te dwaas, dat men maar met één hand behoorlijk kon schrijven. Zelf schreef hij ook zeer gebrekkig met zijn linkerhand, maar in zijn jongen tijd werd het op school niet geleerd. Doch: jong geleerd, oud gedaan. En nietwaar? men kan door ongeluk of door ziekte 't gebruik van de rechterhand, ja de heele hand verliezen, en hoe gelukkig is het dan, als men met de linker even vaardig, even handig is, of er zich althans mee te redden weet. Zoo'n meester uit nu lang geleden tijden werd geprezen door boeren, burgers en buitenlui. 't Aantal van die vooruitziende paedagogen is echter ook in die tijden steeds zeer gering geweest en de resultaten van hun...... linksche bemoeiïngen dito. 't Was wel vreemd, maar een vaststaand feit: met de linkerhand bleef 't erg linksch.

Ligt het misschien aan de opvoeding dat rechts handig en links onhandig is?

Reeds als klein kind leert men ons de rechterhand te gebruiken, iets met de rechterhand aan te nemen. Bij 't begroeten reikt men elkaar de rechterhand; wij zweren door 't opsteken van de voorste vingers der rechterhand; een kind moet het ‘mooie’ handje geven, mag niet met het ‘leelijke’ handje iets aannemen; wij laten onzen meerdere of den persoon dien we willen eeren, den oudere, aan onze rechterhand loopen, plaats nemen; we geven bij 't huwelijk elkaar de rechterhand en wie bij 't eten met de linkerhand het mes gebruikt, heet onhandig of ongemanierd.

Ja, zelfs onze huisdieren moeten meehelpen om links in miscrediet te brengen: menige hond neemt alleen gaven aan uit de rechteren weigert alles wat aangeboden wordt met de linkerhand. Een dokter, die slecht liep, slingerde met beide beenen, vertelde mij dat hij twee linkerbeenen had, en als men van iemand zegt dat hij twee linkerhanden heeft, is hij verbazend onhandig. Jezus troont aan Gods rechterhand; op den dag van het jongste oordeel worden de goeden ter rechteren de boozen ter linkerhand geplaatst. Kortom, volgens onze opvoeding en in de lectuur van vroegere en latere tijden is de rechterhand, zooals 't in 't Duitsch heet: de rechte. En is het recht, d.i. het tegengestelde van onrecht: kwaad, niet het grootste bewijs dat rechter alleen maar goed, linker dus verkeerd, slecht is? En wee dan ook wie met het verkeerde been, d.i. linkerbeen, uit het bed stapt: zijn geheele dag is bedorven en hij bederft die van anderen op den koop toe.

Vreemd is die bevoorrechting. Wanneer ik mijn linkerhand voor den spiegel houd, dan zie ik de rechter, zoo trouw zijn ze elkaar gelijk. Is er dan wezenlijk onderscheid? Als ik verder mijn rechter lichaamshelft beschouw, bemerk ik dat mijn rechterbeen een weinig gespierder is dan mijn linker; wil ik slootjespringen, dan neem ik een aanloop en zet met den rechtervoet af, omdat ik voel dat ik daarmee meer kracht kan geven. Alleen den gymnast is het vaak om 't even. Is rechts dan bevoordeeld boven links?

't Is steeds zoo geweest dat de rechterhand de meest geschikte was. Dit blijkt uit menige plaats in den Bijbel. Ehud, staat er in Richteren III, droeg zijn zwaard aan de rechterheup en trok het met de linkerhand. Ehud was dus linkshandig, en daar het opzettelijk vermeld staat, was 't een bijzonderheid. In Richt. XX staat dat van de 26000 mannen die het zwaard uittrokken, 700 linksch waren, dat is dus, als tegenwoordig, een kleine 3 percent. Zoo blijkt ook uit de geschriften van andere oude volken dat rechtshandigheid gewoon, linkshandigheid uitzondering was, en linksch dezelfde ongunstige beteekenis had als thans.

Wanneer bij de kinderen het (eerste) domme halfjaar voorbij is, steken ze reeds in de 7e, andere babies in de 8e, 9e of 10e maand de rechterhand uit om iets te grijpen, vooral als men het voorwerp veraf houdt en het grijpen dus moeilijk is. Behalve natuurlijk de links aangelegden.

Met deze voorkeur voor de rechterhand gaat van dat oogenblik af bij het kind gepaard een sterker groei van dit lichaamsdeel dan van haar tweelingzuster de linkerhand. De beenderen worden langer, dikker en zwaarder,

[p. 259]

de spieren gevulder, krachtiger. (Bij de geboorte is er geen onderscheid waar te nemen). En hiermee is voor 't kind het pleit beslecht. Het schenkt en blijft van nu aan de voorkeur geven aan den sterksten arm: het is en blijft rechtsch. Maar zijn bij uitzondering de linkerhand en -arm de meest ontwikkelde, dan is en blijft het kind linksch, trots alle pogingen, alle verzoeken, alle straffen. Wie linkshandig is van natuur, leert rechts nooit zoo goed schrijven of teekenen als links, voelt zich slechts op zijn gemak als hij linksch mag zijn, als hij alles links mag doen. 't Eenige wat de opvoeding doen kan is, dat zij de linkschen even handig tracht te maken met de rechter- als met de linkerhand; maar aan henzelven over gelaten, zijn de linksgeborenen (om ze zoo maar eens te noemen) toch steeds weer vanzelf linksch.

Deze herhaalde waarnemingen hebben onze geneeskundigen er toe geleid eens te speuren in de innerlijke samenstelling, den bouw van den mensch, of zij daar de oorzaak van deze natuurlijke, aangeboren bevoorrechting konden vinden.

Joseph Hyrtl, de beroemde Hongaarsche ontleedkundige, (1810-1894) - op zijn 27e jaar werd hij professor, zijn Lehrbuch der Anatomie des Menschen is in de meeste Europeesche talen overgebracht - meende dat de rechterarm en hand een groot voordeel hadden op den linkerarm en -hand, doordat de groote slagader die den rechterarm voedt, dichter bij het hart ontspringt dan die den linker van bloed voorziet. Het bloed stroomt dus rechts sterker, de rechterarm wordt sterker gevoed en is daardoor krachtiger dan de linker. Bij de linkshandigen treft men dan ook vaak een omgekeerde ligging aan van de ingewanden, 't hart ligt bij hen rechts, en de groote slagader voor den linkerarm scheidt zich bij hen 't dichtst bij het hart af, of men vindt bij de linkshandigen een afwijkenden oorsprong van de groote slagader, die den rechterarm van bloed voorziet. Bij lijkopeningen zijn deze beide feiten bevestigd. (Hiertegenover staat, dat vele linkshandigen het hart op de gewone plaats hebben). Maar volgens deze veronderstelling zou er dus wel een verklaring zijn voor de linkshandigen, doch dezen zijn ook steeds linksbeenig, en dit is niet uit deze afwijkingen te verklaren.

Prof. Louis Bolk te Amsterdam heeft aan deze kwestie speciale studie gewijd in zijn work: Die Segmentaldifferenzirung des menschlichen Rumpfes und seiner Exträmitäten; hij zoekt de oorzaak van het verschil der beide helften in de hersenen. Men weet dat de rechterhelft van 't lichaam wordt beheerd door de linkerhelft der hersenen en omgekeerd. De linker hersenhelft nu is meer ontwikkeld en fijner georganiseerd dan de rechter. In de linkerhelft ligt het spraakcentrum. Bij een beroerte - deze wordt veroorzaakt door een uitstorting van bloed, 't springen van een ader, in de hersenen - in de linkerhelft der hersenen kan men zijn rechterarm en -been niet bewegen en is ook de spraak weg; heeft hetzelfde plaats in de rechterhelft, dan is om zoo te zeggen de linkerhelft van 't lichaam verlamd, maar de spraak blijft ongestoord. Juist andersom is het bij de linkshandigen; bij hen ligt het rege lend vermogen der spraak in de rechter hersenhelft. Of deze fijnere organisatie der linker hersenhelft voorkomt uit sterker bloedtoevoer of dat er een andere, en in dit geval nog onbekende, oorzaak voor is, weet men niet, maar in elk geval blijven in den regel de linker hersenen de best en sterkst ontwikkelde, nog te meer door erfelijkheid.

Nu er derhalve wezenlijk een natuurlijke bevoorrechting van de rechterhand, enz. bestaat, is het tegennatuurlijk om de linkerhand door opvoeding dezelfde handigheid te willen doen verkrijgen als de linker. Evenzoo om de linkshandigen rechtsch te maken. Daarbij komt nog dat de oefening der linkerhand, vooral in de jeugd, ten gevolge heeft een inwerking op de hersenen. 't Is gebleken dat menschen die even handig waren (zijn) met beide armen veelal stotterden (stotteren). De oefeningen met hun linkerhand hebben op de rechter hersenen zulk een invloed gehad, dat zich daarin ook een spraakcentrum vormde, en nu kwam er botsing van de twee spraakcentra, waarvan stotteren het gevolg was (volgens dr. B.... a).

De geneeskundigen waarschuwen dus tegen het zich tegenwoordig woer openbarende streven bij 't onderwijs: de linkerhand dezelfde handigheid bij te willen brengen als de rechter. Natuurlijk is het goed dat men met de linkerhand niet al te linksch is, dat men die hand handig gebruiken kan, en de oefening van deze extremiteit kan ook geen kwaad op lateren leeftijd, wanneer er geen spraakstoornis meer uit kan ontstaan, doordat het spraakcentrum in de linker hersenhelft zich reeds volkomen en krachtig gevormd heeft. Maar de oefening van de linkerhand kan dit werktuig nooit die volkomenheid geven, als de rechter heeft en verwerven kan. 't Is goed en nuttig, dat men bij gemis der

[p. 260]

rechterhand zich met de linker kan behelpen, maar - uitzonderingen daargelaten - zal nooit de linker de rechter geheel kunnen vervangen. En is het niet een verspilling van tijd en moeite, zooveel zorg te besteden aan een ondankbare leerlinge, de linkerhand; tijd en moeite, die ontroofd wordt aan de vorming van de dankbare tweelingzuster, de rechterhand, die met aanhoudende oefening tot een bewonderenswaardige kunstvaardigheid kan worden afgericht? Men denke hierbij aan chirurgen! Van hoeveel belang is niet voor hen de grootst mogelijke handkunstvaardigheid.

Malgaigne, Fransch heelkundige, 1806-1865, zegt: Gelukkig hij, wien de natuur een groote vaardigheid, ook met de linkerhand, als een geschenk in 't leven medegaf en die deze wist te ontwikkelen; maar hij, die zich in een dergelijk bezit mag verheugen, moge toezien, dat hij de linkerhand niet oefene ten koste van de rechter, zoodat hij bij slot van rekening over twee zeer middelmatige instrumenten beschikt inplaats van over één uitmuntend. Inderdaad, een persoon die schitterend kan graveeren met één hand, is veel meer waard dan iemand die het kan met beide handen, maar alledaagsch werk aflevert. Het kan een patiënt niet schelen, of ik zijn linkeroog met mijn rechterhand opereer, als ik het maar goed doe.

De ervaring heeft geleerd dat de linkshandige, dien men door de opvoeding, de dressuur, tevens rechtshandig heeft trachten te maken, zeer achterstaat bij den rechtshandige en men vermoedt dat hij minder bij den rechtshandige zou achterstaan, als men hem overeenkomstig zijn aanleg enkel linkshandig had opgevoed. Uit een statistiek van Stier blijkt dat in het Duitsche leger de linkshandigen veel meer gestraft worden wegens onhandigheid dan de rechtshandigen, dat zij ook in rang achterblijven en slechts een zeer klein percent het tot onderofficier kan brengen. (Misschien is hier ook een weinig vooroordeel tegen links in 't spel).

Ook Prof. Winkler waarschuwt tegen de cultuur van de linkerhand. De beste hand blijft er minder door en de slechte komt nooit tot volle ontwikkeling. - Laat dus de rechtshandigen rechtsch, de linkshandigen links blijven.

Dit geldt niet alleen bij de opvoeding in school, maar in hooger mate nog voor de huiselijke opvoeding. Men moet reeds, en vooral bij de jonge kinderen, thuis de linkshandigen laten begaan, niet trachten hen rechtshandig te maken. Bij hen is de linkerhand de ‘mooie’, de ‘rechte’ hand.

C. GROUSTRA.