De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
Ineenschakeling van Onderwijs.

a. Het Lyceum.

Eenige jaren geleden, in 1904, is door de Regeering van ons land een Ineenschakelings-Commissie benoemd met het doel een ontwerp te stellen, volgens 't welk Lager, Middelbaar en Hooger Onderwijs een zooveel mogelijk in- en aaneensluitend geheel, een eenheid zouden vormen. Dit is zeer noodig. In ons onderwijsstelsel - als men het stelsel kan noemen - heerscht de grootst mogelijke vrijheid en verscheidenheid. Van aaneensluiting der verschillende takken van onderwijs is slechts bij uitzondering en als bij gelukkig toeval sprake, terwijl dan nog, en dit is erger, het middelbaar en 't gymnasiaal onderwijs niet is een voortzetting van het lager, niet het lager dient als grondslag en graadmeter voor het voortgezet onderwijs, maar als in een omgekeerde

[p. 162]

wereld moet de Lagere School, die wenscht haar leerlingen tot de H.B.S. of 't Gymnasium te zien toegelaten, de kinderen voorbereiden tot, dikwijls africhten op, een admissie-examen tot deze inrichtingen. Niet wordt gevraagd: wat kan de leerling weten? wat heeft de Lagere School hem geleerd, hem moeten, d.i. kunnen leeren? wat behoort een kind van gemiddeld twaalf jaar te kunnen en te weten? maar: wat is gewenscht dat hij kent (en kan) met het oog op het onderwijs dat de H.B.S. of 't Gymnasium geeft? wat komt ons Gymn. en H.B.S. 't best, 't voordeeligst uit, 't meest te pas? Niet dus de voortgezette school richt zich naar de beginnende (= lagere), niet het gebouw rust op zijn fondamenten, maar het begin - 't welk toch noodzakelijk in overeenstemming moet zijn met den aard, het wezen, de krachten en vermogens van het kind - moet zich voegen naar de voortzetting: het gebouw zweeft in de lucht. - Zal er eenheid en dus aansluiting zijn tusschen lager aan den eenen en middelbaar en gymnasiaal onderwijs aan den anderen kant, dan moet deze noodzakelijk komen van de laatste twee inrichtingen, van het voortgezet onderwijs - de naam voortgezet reeds duidt het aan.

Als men nu denkt dat de Ineenschakelings-Commissie deze verbinding, deze ineenschakeling, in haar ontwerp heeft neergelegd, heeft men het mis.

Maar zij heeft o.a. een nieuwe stichting ontworpen. Wij willen hopen dat deze nieuwe stichting niet de bonte rij van bestaande scholen zal verlengen, ofschoon wij twijfelen dat het doel der Commissie door deze ééne inrichting twee te vervangen, ooit zal worden bereikt.

Deze stichting is het Lyceum.

Het Lyceum beoogt de uiteenloopende richtingen van het Middelbaar Onderwijs (d.i. de H.B.S.) en 't Gymnasium te vereenigen. Maar uiteenloopende richtingen kunnen nooit één kant uitgaan. Toch wil de Commissie dit onmogelijke probeeren. Ziehier hoe.

Maar laat mij eerst even uitleggen welke de twee verschillende richtingen zijn. De H.B.S. gaat den weg op naar het maatschappelijk leven door de grondslagen te leggen voor de latere technische studiën of zij tracht naast en in dit doel een behoorlijke mate van bruikbare algemeene kennis aan te kweeken; het Gymnasium daarentegen bereidt uitsluitend voor tot de geleerde vakken, geeft deels een klassieke opvoeding en bereidt daartoe voor. Deze twee geheel uiteenloopende richtingen één weg te doen volgen is de toer, dien de Commissie tracht uit te voeren door middel van 't Lyceum.

Een volledig Lyceum is een zesjarige cursus. In elke gemeente met 20,000 inwoners en meer moet, volgens 't Ontwerp, zoo'n volledig Lyceum worden gesticht.

De eerste twee jaren gaan alle leerlingen samen. Er wordt in deze twee klassen onderwezen 't geen thans geleerd wordt in de twee laagste klassen van de H.B.S. plus Latijn. -

't Onderwijs wordt dus verzwaard.

In het derde jaar moet de beroepskeuze worden gedaan. Want hier worden de leerlingen gesplitst in drie afdeelingen, welke voor een deel der vakken gezamenlijk onderwijs (kunnen) ontvangen: A, B en C.C staat gelijk met de tegenwoordige H.B.S., de drie hoogste klassen ongeveer. Er wordt onderwezen: Nederlandsch, Fransch, Engelsch, Duitsch, Aardrijkskunde, Geschiedenis, Staatsinrichting, Cosmografie, Wis-, Schei-, Natuur-, Plant- en Dierkunde, Mineralogie, Mechanica, Handteekenen, Rechtlijnig teekenen, Gymnastiek. Geen Latijn!

In A 't zelfde als in C, behalve Mechanica en Rechtlijnig teekenen, maar daartegenover vermeerderd met Latijn en Grieksch.

In B 't program van A, verminderd met Grieksch.

A en B vervangen alzoo het Gymnasium; B dient voor de aanstaande juristen; A voor die in andere vakken; terwijl C (ook) kan dienen voor aanstaande medici. n.l. artsen zonder doctorstitel, als de Wet op 't Hoogere Onderwijs niet verandert.

Dit Lyceum-stelsel geeft een minder eenzijdige opleiding aan de leerlingen die student worden in de letteren, de rechten of de theologie, doordat zij niet uitsluitend een klassieke opvoeding krijgen, maar ook iets of meer leeren dan thans op 't Gymnasium van de natuurkundige vakken, cosmografie, staatsinrichting; en - dit is een belangrijk voordeel - de beroeps- of studiekeuze wordt twee jaar verschoven, behoeft eerst te worden gedaan bij de intrede van het derde leerjaar.

Deze beide voordeelen: 1. de alzijdiger vorming van de aanstaande literatoren, juristen en theologen; 2. het tweejarig uitstel van de beroepskeuze, wegen echter niet op tegen de groote bezwaren, die wij nu gaan bespreken.

Terwijl ieder weldenkende snakt naar ver-

[p. 163]

eenvoudiging van onderwijs, willen de Ineenschakelaars het nog samengestelder maken, 't onderwijs nog verzwaren: 't program wordt uitgebreid. Bovendien wordt de voorbereidende studie voor verschillende vakken en ambten met een jaar verlengd, zes inplaats van vijf jaar, zonder dat de latere studie daardoor wordt bekort. Reeds thans doorloopt slechts een klein deel der leerlingen van de H.B.S. den vijfjarigen cursus in den tijd van vijf jaar en men mag met grond verwachten dat het Lyceum met zijn grooter program van vakken slechts door een nog kleiner deel in zes jaar zal worden afgeloopen. Vooral het opnemen van 't Latijn als leervak in de twee eerste jaren achten velen een verkeerden maatregel, omdat de leerlingen van afdeeling C later deze studie vaarwel zeggen en er dus niets van zullen onthouden. Voor de samensmelting van H.B.S. en Gymnasium tot Lyceum was dit Latijn in de eerste twee jaren noodig. 't Is dus een samensmelting in naam, inderdaad hebben de leerlingen van afdeeling C niets aan 't Latijn, hun belangstelling in dit onderwijsvak zal dus niet zeer groot zijn en dit werkt storend op het onderwijs, vooral omdat deze leerlingen de grootste helft zullen vormen van de twee laagste klassen.

Voor de wis- en natuurkunde (en werktuigkunde) en handteekenen hebben de jongelui van afdeeling C veel meer noodig dan die van A en B en zoo blijft het dus ook in de hoogere jaren gewenscht de afdeelingen voor het onderwijs in deze gemeenschappelijke vakken te scheiden. Immers is het niet hetzelfde of deze vakken worden onderwezen voor de algemeene ontwikkeling, aan A en B, dan wel aan aanstaande studenten van de technische hoogeschool afd. C, als fond voor verdere studie. Maar op deze wijze zullen dus de klassen I en II, die elk b.v. 20 leerlingen tellen, later worden gesplitst in minstens 2 derde, vierde, vijfde en zesde klassen, waardoordoor een Lyceum zeer duur zal worden, behalve daar, waar thans reeds twee of drie parallelklassen op de H.B.S. of 't Gymnasium zijn. Maar deze vindt men in geen enkele kleine stad of dorp, enkel in de groote steden.

In 't gunstigste geval kan een H.B.S. met vijfjarigen cursus wmrden vervormd tot een Lyceum C, door in de twee laagste klassen 't Latijn als leervak op te nemen en den cursus een jaar te verlengen. Maar wil een leerling dan student worden, zoo moet hij toch na twee jaar naar een ander, volledig Lyceum overgaan om A of B te volgen.

Wie de zaak beschouwt aan alle kanten, ziet in dit plan van reorganisatie niet anders dan meer overlading van onderwijs, langer studietijd, groote verwarring en verhooging van kosten, en wij mogen ons gelukkig prijzen dat het reeds door 't Ministerie Heemskerk ingediende wetsvoorstel, beoogende de instelling van deze Lyceums, voorloopig van de baan is. Hoewel reeds de dag was vastgesteld onder 't Ministerie Cort-van der-Linden, waarop het in behandeling zou worden genomen, werd op voorstel van Mr. J.E. Heeres deze behandeling met groote stemmenmeerderheid tot later uitgesteld.

Voorloopig zal dus wel het Haagsche Lyceum het eenige blijven. Elke Regeering zal huiverig zijn het wetsvoorstel opnieuw op de rol te plaatsen.

b. De School voor M.U.L.O.

Verder heeft de Ineenschakelings-Commissie, welker taak het wras om het onderwijs tot een goed in- en aaneensluitend geheel te maken, de H.B. Scholen met driejarigen cursus laten bestaan naast de scholen voor M.U.L.O., alsof de eenheid van onderwijs gebaat is met groote verscheidenheid.

In het Rapport der Commissie wordt medegedeeld dat de kwestie ter sprake kwam of bij de verdere ontwikkeling van het M.U.L.O. (meer uitgebreid lager onderwijs) de H.B.S. met driejarigen cursus nog moest blijven bestaan. En daar in onze eensgezinde natie elke groep allereerst of wel uitsluitend opkomt voor de belangen van eigen kliek of partij, met voorbijzien van de wenschen voor 't algemeene welzijn, beantwoordde de subcommissie voor het lager onderwijs deze vraag ontkennend, maar meende die van het middelbaar onderwijs, dat de H.B.S. met driejarigen cursus niet moest verdwijnen en ging de Staatscommissie met deze laatste meening mee. Zoo kan dus volgens het Rapport van een beperking van het groote aantal verschillende inrichtingen, hoezeer ook gewenscht voor eenheid en eenvoud van 't onderwijs, geen sprake meer zijn, daar het Lyceum meer verscheidenheid dan eenheid brengt.

En toch ware het - en kan het nog zijn, nu de voorstellen van de Ineenschakelings-Commissie vooreerst op de lange baan woorden geschoven - toch ware het een gewenschte

[p. 164]

vereenvoudiging, de H.B.S. met driejarigen cursus geleidelijk op te heffen en te vervangen door scholen voor M.U.L.O., dewijl dit onderwijs kan worden gegeven in bijna al de dorpen en stadjes, dus a.h.w. in het geheele land, terwijl de driejarige H.B. Scholen op het platteland meestal ontbreken.

Nu zou dit alleen geen motief zijn; de hoofdvraag is: welke van die scholen zijn de beste voor leerlingen van 12-16 jaar (gemiddeld), en dan aarzel ik niet de voorkeur te geven aan de scholen voor M.U.L.O.

Een der voornaamste bezwaren tegen de scholen voor M.U.L.O. is volgens de Staatscommissie, dat een cursus van 9 (of 10) jaar te lang is. Leerlingen van 6 tot 16 jaar behooren volgens haar niet op éen en dezelfde inrichting; zoo'n school zou inderdaad zijn twee scholen onder éen dak.

Welnu, dit bezwaar is gemakkelijk op te heffen. Vreemd, dat de Staatscommissie niet op het denkbeeld is gekomen er twee scholen van te maken elk onder haar eigen dak. Dat lag toch voor de hand. Eerst de gewone zesklassige (= zesjarige) school voor kinderen tot twaalf jaar, en daarna voor de leerlingen die meer en langer onderwijs begeeren, de school voor M.U.L.O. met drie, maar beter met vier klassen. Een zelfstandige school voor M.U.L.O., niet een verlengstuk van de gewone lagere school, dat men naar willekeur kan uitrekken of doen inkrimpen tot een, twee of drie jaar, als tegenwoordig het geval is. Zulke scholen met uitgebreid leerplan met een zevende en zelfs een achtste leerjaar kunnen en zullen toch blijven bestaan, overal waar men de kinderen iets, een weinig meer wil laten leeren dan op de gewone school mogelijk is. Maar zulke scholen zijn geen scholen voor M.U.L.O. Deze moeten zijn met een drie- of liefst vierjarigen cursus, zelfstandige inrichtingen voor Lager Onderwijs. Dan zou in de gewone zesklassige school het onderwijs in het Fransch - dat de school bederft - kunnen achterwege blijven. Zulke scholen voor M.U.L.O. zijn er reeds in menigte.

Een school voor M.U.L.O. heeft onderwijzers voor de volgende vakgroepen (waar dit nog niet het geval is, tracht men het zoo te krijgen):

1 Wis- en Natuurkunde;

2 Nederlandsch en Duitsch (omdat deze vakken na-verwant zijn);

3 Geschiedenis, Aardrijkskunde, Staathuishoudkunde;

4 Engelsch en Fransch.

Boekhouden, Schoonschrijven, teekenen en Gymnastiek worden door andere onderwijzers geleerd. (Deze vakken nemen elk slechts 1 of 2 uur per week).

Op deze inrichting is meer eenheid in het onderwijs dan op de H.B.S. met haar grooter aantal leeraren. Deze scholen voor M.U.L. O zijn eenvoudiger, kosten minder dan driejarige H.B. Scholen en kunnen daarom overal worden opgericht. Zij bestaan reeds naast de H.B.S. met driejarigen cursus in alle steden en blijken dus in een behoefte te voorzien.

De onderwijzers aan deze scholen bezitten meestal een akte middelbaar A. voor een vreemde taal of K (Wiskunde) of Boekhouden. Maar ook waar enkel onderwijzers met hoofdakte en akten voor lager onderwijs in een vreemde taal met het onderwijs zijn belast, is nooit gebleken dat hun kennis niet ruim voldoende is om met succes les te geven. Daar elke onderwijzer slechts een paar vakken behoeft te onderwijzen, is het hem een niet te zware taak in die vakken uitstekend bekwaam te zijn.

Deze scholen voor M.U.L.O. zouden de zoozeer noodige eenheid brengen door aansluiting met de gewone lagere.

De beroepskeuze geschiedt eerst na 't eindigen van dit onderwijs.

Van deze scholen, die allerwege in kleine steden en in dorpen evenals in de groote steden bestaan of gesticht zouden worden, kan iedereen gebruik maken als voorbereiding tot verdere studie, ook de onderwijzers, voor zij hun vakschool, Normaal- of Kweekschool, bezoeken. Wij zouden dan krijgen een onderwijzersstand met meer algemeene ontwikkeling dan hun zeer aparte vakopleiding verschaft. En dit voorzeker is zeer gewenscht en zou het geheele volk ten goede komen.

C. GROUSTRA.