De Hollandsche Lelie. Jaargang 29

Hoofdartikel
De Oorlog.

Voor den onpartijdigen aanschouwer geeft de aanblik van de huidige volkerenworsteling een tot in het diepst van de ziel bedroevenden indruk, en dit niet alleen tengevolge van de millioenen krachtige menschen welke er lichamelijk en geestelijk aan worden opgeofferd en verloren gaan voor de maatschappij

[p. 98]

in al haar schakeeringen, doch meer nog door het terneerdrukkend bewustzijn, dat de hedendaagsche beschaving naar zulk een gruwelmiddel moest grijpen, ten einde het verbroken evenwicht tusschen de tegen elkaar in opstand gekomen internationale elementen te herstellen.

Zijn de aanstichters dezer algemeene menschenslachting zich bewust geweest van de gevolgen, welke hun egoïstisch drijven na zich zou sleepen; hebben zij stelselmatig, onder den valschen dekmantel van ‘vaderlandsliefde’ of welke leus ook, dezen volkerenmoord voorbereid en den diep treurigen, zoo niet afkeerwekkenden, moed gehad in een ondeelbaar kort oogenblik te durven beslissen over het zijn en niet zijn van millioenen hunner medemenschen?

Het moet elkeen, die nog eenig vertrouwen koesterde in de edeler eigenschappen, die den ‘mensch’ boven het redelooze dier verheffen, doen wanhopen, dat zij, die dan toch gerekend kunnen worden tot de het hoogste standpunt innemenden in deze ‘beschaafde’ maatschappij, zich niet eerst hebben afgevraagd of dan alleen dit brute machtsmiddel, in dezen belangenstrijd tusschen de internationale machthebbers, kon beslissen.

Welke menschelijke macht zal in staat zijn een maatschappelijke wereldorde te scheppen, waarin het lot van gansche volken niet afhankelijk wordt gesteld van enkelingen, levende boven en buiten het volk, welks behoeften, streven en denken zij niet kennen?

Bestaat er een verschrikkelijker vorm van geestelijke en lichamelijke slavernij, tengevolge waarvan het mogelijk is, dat ontelbare menschendrommen, zich niet bewust welke rechten of onrechten zij moeten bevechten, uit hun vredelievenden arbeid worden gerukt, om op bevel een massamoord te plegen op in dezelfde omstandigheden verkeerende volken - zonder daarbij het recht te hebben te weten waarvoor of voor wie zij alles moeten opofferen wat hun lief en dierbaar is, of hun medemensch dit te moeten benemen, hoewel zij zelf tenslotte dan toch de beslissing in den strijd moeten bevechten? -

Is het niet een teeken van zedelijk verval of geestelijken onmacht der naties, die in dusdanig machtsgeweld het eenig middel zien, zich te handhaven in de volkerenrij?

Wie geeft antwoord op al die vragen, als reeds niet in elke vraag het antwoord opgesloten ligt.

Wel moet de waarde van een menschenleven in deze tijdsomstandigheden gering geacht worden, om ze bij millioenen ten verderve te voeren! - Of zijn misschien de op het spel staande belangen van zoodanigen aard, dat er meerdere generaties aan moeten worden opgeofferd. En is dit laatste schijnbaar het geval, de belangen van wie staan er dan op het spel, als het niet zijn die van machtsgroepen op handels- of technisch gebied, welke middellijk of onmiddellijk in een oorlog hun stoffelijk voordeel zien en door zelfzucht, eerzucht of door heerschzucht gedreven, de belangen van al hun medemenschen aan de hunne ondergeschikt achten; de regeerende personen met alle hun ten dienste staande middelen beïnvloeden en van hun stoffelijke, geestelijke en maatschappelijke overmacht misbruik makend, de rechten van hun maatschappelijk minder bevòorrechten medemensch met de voeten treden.

In elken mensch, in elk volk bestaat een streven, zich te ontwikkelen, hoewel bij den eene meer dan bij den andere en hoe hooger het standpunt wordt achtereenvolgens ingenomen, hoe ruimer en beter wordt de alles overziende blik over het wezen en werken van dat maatschappelijk raderwerk, dat het rusteloos streven en ontwikkelen van den mensch gaande houdt. In dit innemen van dat hooger standpunt ligt tevens opgesloten het recht tot leiding der elementen, welke op den goeden, ononderbroken gang van het wereldmechanisme invloed uit kunnen oefenen. Doch juist door hun hooger ingenomen standpunt en hun uitgebreider gezichtskring rust op hen tevens de hoogst-zedelijke plicht, elke botsing en elke hinderpaal, welke den goeden gang van dat wereldmechanisme in gevaar zou kunnen brengen, te vermijden.

Waren dezen wereldstrijd voorafgegane gebeurtenissen van dien aard, dat een botsing niet te vermijden en waarbij te voorzien was, dat een algeheele vernieling van gedurende eeuwen opgebouwde beschavingswerken op stoffelijk en geestelijk gebied daarvan het gevolg zou zijn?

Was deze wereldbranding het gevolg van een uit het diepst van het hart der volkeren opkomenden, steeds wassenden vloed van een geest van verzet tegen maatschappelijke instellingen of economische mistoestanden, waartegen geen macht bestond ze af te leiden of ze te breken dan alleen een alles verpletterende botsing zelf?

Neen toch!?

Indien dit het geval ware, zou deze botsing

[p. 99]

reeds ver van te voren zijn voorzien en ver genoeg vooruit te berekenen zijn geweest om er niet door verrast, overrompeld te worden. Dan zou niet vanuit alle hemelstreken de roep opgaan om afstand te doen van het machtsmiddel ‘oorlogsgeweld’ en daarvoor in de plaats te stellen dat van de rede.

Wel is het een diep treurig verschijnsel, dat alle beschavingswerken van den vrede, voortkomende uit kunst, wetenschap en techniek nog steeds broze, tijdelijke dingen zijn tegenover het oorlogs-element; wel moet het den besten menschenvriend ontmoedigen, dat de hedendaagsche ontwikkeling op het gebied van verkeerswezen tusschen de verschillende volken als van scheepvaart, spoorwegen en draadlooze telegrafie, tengevolge waarvan men verwachten kon, dat tusschen de naties een toenadering zou ontstaan, slechts het resultaat heeft gehad, dat diezelfde naties, al hun dierlijke hartstochten botvierend met, als vruchten hunner wetenschappelijke en technische ontwikkeling, helsche vernielingswerktuigen uitgerust, zich op elkander storten en met duivelschen moordlust bezield, elk menschelijk medegevoel ver weg op den achtergrond dringen.

Het dagelijksch, onderling verkeer der volkeren, waarbij alle aardsche afstanden vervallen, waarbij zij elkanders taak, zeden en gewoonten leerden kennen en eerbiedigen en waarbij zij elkanders behoeften leerden aanvullen, heeft dit tooneel van dood en vernieling niet kunnen beletten.

Nogmaals! - is deze wereldbrand het gevolg van een tot berstens toe gespannen geest tusschen de volkeren, slechts wachtend op een enkele vonk, om tot uitbarsting te komen? - òf is deze het product van een kunstmatig opgebouwd staatsmechanisme, waarin veroveringszucht de drijfveer, stelselmatig afgerichte individuen het raderwerk en de breede volksmassa de ramwerktuigen zijn, om bij het op elkaar loslaten, het eerst tot ondergang gedoemd te zijn.

Het is toch geen rassenhaat waardoor de volkeren tot dezen algemeenen broedermoord worden gedreven, doch niet anders dan het resultaat van de heb- en heerschzucht van enkelingen, die, op buit belust, hun voordeel en kracht zoeken in den algemeenen chaos van dood en verwoesting, om op het zieltoogend slachtoffer hun vlag te planten, als symbool van ‘moed’, ‘kracht’, ‘eer’ of welke den mensch verheffende eigenschappen dan ook.

Trots alle vredesbeweging, op initiatief van het Russische staatshoofd zelf en alle Vredesconferenties, is het dan toch gekomen tot dezen onzaligen strijd, waarin het recht van den sterkste zal beslissen, wie de gevolgen zal moeten dragen en boeten voor de alom aangerichte verwoesting en ellende.

Zal dit de kroon zijn op het tot nu toe gevolgde stelsel van ‘den vrede te bewaren’, of zullen de volkeren zich bewust worden, dat ook zij tot plicht hebben hun rechten te doen gelden op het medebeschikken van hun wel en wee.

Zullen vaders en moeders hun zonen, kinderen hun vaders, en vrouwen hun echtgenooten moeten blijven afstaan, als werktuigen en slachtoffers van achter de schermen werkende machthebbers, die in geweld hun recht en in het onrecht hun voordeel zoeken?

Moet dan niet de roepstem van ‘Tot hier toe en niet verder!’ uitgaan van de breede volkslagen, reeds te diep gebukt gaande onder de zware lasten en slagen van den oorlog, ten einde zich verder ongestoord te kunnen wijden aan hun belangen, hun streven en hun idealen?

Moeten de Apostelen van Kunst en Wetenschap blijven gedoogen, dat al hun willen, weten en kunnen, en al hun schatten, symbolen en gewrochten van eeuwen her, ondergeschikt blijven aan dien wedstrijd in de moord- en vernielkunst van hen, die hun macht en domme kracht stellen boven het speurend onderzoeken, doorgronden en dienstbaar maken van ongerepte natuurkrachten en schatten van den aardbodem, aan de welvaart van hun medemenschen.

Moet dit gezamenlijk streven der volkeren, elkander aanvullend in hun veelzijdig zoeken, de menschen niet tot elkander brengen en eendrachtig doen keeren tegen elke brute menschenmacht, welke de maatschappelijke orde in gevaar zou pogen te brengen?

Dat deze oorlog, eenmaal dàár zijnde, door zijn verschrikkingen het menschdom doe inzien, dat de helden van den vrede staan boven, ver boven die van het geweld; dat het vreedzaam strijden voor de algemeene welvaart van het geheele menschdom staat boven, oneindig ver boven het egoïstisch strijden met geweldsmiddelen voor het ‘Vaderland’ en dat algemeene menschenliefde onzelfzuchtiger is dan ‘Vaderlandsliefde’, wat toch eigenlijk ook slechts een vorm van eigenliefde is.

Laat het komende geslacht opgevoed wor-

[p. 100]

den in het besef, dat vreedzame strijd den mensch verheft, en dat elke gewelddaad, zoowel verdedigend als aanvallend, den mensch verlaagt.

Er zullen nog meerdere geslachten komen en gaan, voordat de algeheele menschheid zich zal keeren tegen den oorlog; doch waar eenmaal de roepstem daarnaar zich alom heeft doen hooren en weerklank gevonden heeft in menschelijk hoofd en hart, daar zal de geest van verzet tegen den oorlog, tegen de macht van het geweld, nu nog een stroompje, langzaam, heel langzaam, maar gestadig aangroeien tot een machtigen, niet te keeren stroom, verzwelgende alles wat haar in den weg treedt.

M. ROBAARD.