De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschap kring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nummers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Alle brieven moeten, om in de d.a.v. week omgaand te kunnen worden beantwoord, uiterlijk Zaterdag-ochtend in mijn bezit zijn.

Redactrice.

P.S. Het spreekt vanzelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers, die in de corr:-rubriek thuisbehooren.

Henri. - Uw naam herinner ik mij zeer goed uit dien verleden tijd, namelijk als zijnde dien van een dokter en zijn zuster uit de districten, met wien wij wel eens reisden. Uw brief deed mij buitengewoon veel genoegen. Ik was te jong toen in die dagen, te onervaren van de wereld en van hare gebruiken, en ik erken daarom van ganscher harte dat ik thans veel anders zou doen dan ik 't toen deed - deed niet uit moedwil maar uit onnadenkendheid en gebrek aan menschenkennis. Dat de Holl. Lelie U zoo veel sympathie voor mij heeft gegeven, las ik daarom van U met dubbele vreugde, en ik haast mij dan ook U omgaand voor Uw brief dank te zeggen. Natuurlijk kan het niet anders of Uw instemming met mijn voorlichting in zake de Duitsche zaak is mij evenzeer van harte een steun om voort te gaan op dien ingeslagen weg van eerlijke vóórlichting. Daarop toch heeft het publiek recht op voorlichting op onpartijdige wijze, en in plaats daarvan wordt het zoo partijdig-mogelijk voorgelogen, door bijna alle Bladen, een enkele, als b.v. de Nieuwe Rotterdammer, niet te na gesproken, want deze geeft zeer uitvoerige eerlijke, meedeelingen, van de eene zoowel als van de andere zijde, maar wordt nochtans gescholden ‘pro-Duitsch’. Dit trouwens wordt iedereen gescholden, die het waagt éérlijk te oordeelen. Ik bedoel natuurlijk niet in het particulier leven, maar in het openbare. Zoodra iemand den moed heeft, en zich de vrijheid veroorlooft, iets te schrijven en te doen drukken om een Duitsche zoogenaamde ‘barbaarschheid’ toe te lichten als zijnde overdreven, en als zijnde

[p. 782]

niets erger of afkeurenswaardiger dan alle oorlogsbarbaarschheid als zoodanig, fluks komt een geheele zwerm gonzende en guizende en giftige journalistjes en ingezonden stukken schrijvers - meestal anonymi - en scheldt U uit, dat het een lust is. - - De algemeene jaloezie op Duitschland's welvaart, waartegen dit Rijk heeft te strijden gehad sinds den toenemenden bloei van '70, is m.i. de grondoorzaak van geheel deze ten hemel schreiende oorlogszonde tegen allen godsdienst en beschaving en menschelijkheid. Zij, de diplomaten, die zulk een zonde op hun geweten laadden, zullen haar zeker hebben te verantwoorden ééns, dat geloof ik stellig, op welke wijze dan ook; aan een vergelding voor onze daden in een volgend leven geloof ik namelijk stellig, al is het geenszins op de orthodoxe maar veel meer op de spiritistische wijze dat ik mij het voortbestaan denk. Maar de slachtoffers, de volken, zij verdienen het diepste medelijden. En het Duitsche volk staat voor mij in dat opzicht bovenaan, omdat het allerwege wordt gehaat en benijd wegens zijn arbeidzaamheid, zucht tot vooruitkomen, bescheiden levenswijze, (die daartoe een eerste factor is) enz. enz. Door deze en dergelijke ingeboren goede karakter-eigenschappen namelijk werd het Duitsche volk in alle opzichten steeds grooter en machtiger, en drong overal dóór, in allerlei landen en koloniën. Daarvoor, voor de dientengevolge bij anderen opgewekte haat en jaloezie en naijver, moet het thans bitter lijden. En, ook indien zijn regeerders en de kroonprinsen-partij schuld mogen hebben gehad aan de oorlogsverklaring, dan nog doet dit m.i. niets af en toe aan het onrecht dat thans der Duitsche natie wordt aangedaan als geheel, en zeer zeker óók speciaal in ons over het algemeen uitgesproken geallieerd-gezind vaderland. - Nogmaals, Uw vriendelijk schrijven was mij een aangename verrassing, waarvoor ik hartelijk dank zeg.

Carmen Sylva. - Gij zegt dat ik benijdbaar ben twee menschen te bezitten die mij zooveel liefde geven als mijn vriendin en onze Marie. Ik zeg U dit van harte na. En ik aanzie nooit het leven van geheel-eenzame vrouwen, of ik gevoel innig hoe bevoorrecht en rijk mijn leven is neven het hare. Laat mij er nog bijvoegen, dat ik ook ten opzichte van de meeste huwelijken datzelfde denk. Immers, liefde en liefdeleven is zoo iets geheel anders dan het banale getrouwdzijn. De vrouw, die wil ontkennen dat liefde en zinnen-bevrediging en moederschap de eigenlijke vervulling zijn van een normaal vrouwenleven, is m.i. absoluut onoprecht. Maar dat alles is geheel iets anders dan die vervulling gaan zoeken in een van 99 van 100 gevallen sleurhuwelijk. Indien ik rondom mij zie, dan geloof ik niet een mijner gehuwde kennissen te benijden in dit opzicht. En ik geloof óók niet dat de in zulke sleurhuwelijken geboren kinderen der moeder heel dierbaar kunnen zijn. Dat ook ziet men immers. Men ziet, hoe zulke moeders zich haasten om te zien naar gehuurde hulp, naar egoïste pretjes, naar alles wat haar de inspanning bespaart van het zelve moeten zorgen voor en verzorgen van het kind. Alle schoone theorieën, die zij over moederliefde houden, zijn in strijd met de nuchtere feiten van haar eigen dagelijksch leven. En dit komt m.i. logisch, omdat huwelijk en echtgenoot voor de meeste vrouwen geheel en al omgaat buiten liefde in den zin dien ik bedoel. - Aan den anderen kant geloof ik ook zeer zeker dat de groote meerderheid der banale vrouwen geene diepere liefde-behoefte gevoelt, en genomen wordt, en zich laat nemen, zonder heftige begeerten. Ik spreek in dezen dan ook van mijzelve alleen. En ik voor mij zou zeker niet kunnen gelukkig zijn als getrouwde vrouw op die banale wijze, die men in het huwelijksleven van mijn klasse bijna steeds ziet.

Maar ik ben afgedwaald. Gij schreeft bovenstaanden, door mij geciteerden zin naar aanleiding van het zilveren feest onzer Marie, en gij voegt erbij: ‘Het is een groot verschil in welk huishouden zoo'n meisje terecht komt’. Dat zeg ik U van harte na, en daarmede raken we m.i. de kern der dienstbodenquaestie dezer dagen. De hedendaagsche mevrouwen eischen, en de hedendaagsche dienstboden eischen nog veel méér (daar zij tegenwoordig zich onmisbaar weten, bij het heerschend gebrek aan dienstmeisjes), maar van onderlinge liefde en belangstelling in elkaars lot is slechts heel zelden sprake. Aan wie dan echter de hoofdschuld? M.i. aan de mevrouwen -, die meer voorrechten hebben dan de bij haar ‘in betrekking’ zijnde, nog nauwelijks de kinderschoenen ontwassen, slecht-opgevoede wezentjes, wier jeugd en ingeboren vrouwelijke behoefte aan opschik en ijdelheid m.i. twee groote verontschuldigingen zijn voor hare tekortkomingen - verontschuldigingen intusschen, waarmede de mevrouwen al heel weinig rekening houden.

Integendeel, terwijl deze zichzelven allerlei luxe en weelde veroorloven, en den heelen dag uit zijn (in de groote steden ten minste) verlangen zij van hare dienstbaren, gewoonlijk jonger en knapper dan zij-zelven, of, laat ons zeggen, minstens even jong en even knap, dat deze altijd opgeruimd, gewillig, bescheiden, ordelijk, welgemoed, dat eentonig huishoudelijk werk zullen verrichten dat mevrouw-zelve heden ten dage nooit zelve verstaat en integendeel verre beneden zich acht. Hoe weinige klagende mevrouwen staan er bij stil, hoe de tijd niet alleen den dienstmeisjes-stand maar ook den haren veranderde, hoe de juffrouwen Stastok, van Naslaan, enz., uit den Camera Obscura-tijd, thans alle zijn geworden druktedoenerige mevrouwen van wat ben je, en hoe de bescheiden en zedige ‘Koosjes’ en ‘Saartjes’ thans alle reuzenmoffen dragen, en freule willen heeten, en hoe Henriëttes Kegge geheel en al uit den tijd zijn, omdat elk jong meisje met zulk een fortuin en zulk een papa heden ten dage overal wordt geïnviteerd en wordt bewierookt, en ten slotte aan elken vinger een jonkheer of baron kan trouwen. Is het dus te verwonderen dat óók de dienstmeisjes door deze verandering van zeden, levenswijze, gewoonten, opvattingen zijn bezield geworden, dat zij-ook de zedigheid in den steek laten, en witte japonnetjes (ach zoo goedkoop immers heden ten dage) willen dragen, en een flatteerenden hoed willen opzetten, in plaats van de neepjesmuts of het cornet.?! Waarom, - ook al vindt

[p. 783]

ge het feit als zoodanig jammer - met al dergelijke tijds-ideeën niet wat geduld gehad; waarom niet getracht de voor rede en vriendelijke woorden dikwijls heel vatbare jonge gemoederen te leiden door liefde en vriendelijkheid!? Dank zij de moderne opvattingen dezer dagen berust alles in de hedendaagsche maatschappij op recht over en weer. De dienstbode heeft ‘recht’ op zoo en zooveel dagen en avonden vrij, heeft ‘recht’ op een zeker aantal rijksdaalders als Kerstmis-St-Nicolaas- Nieuwjaars- verjaringsgeschenk. En daarmee uit. Dat zij echter óók en vóór alles recht heeft op Uw dagelijksche belangstelling in haar vereenzaming van meid-alleen, en haar niet-‘thuis’-zijn in élk geval, ook al zijn er meerdere dienstboden, dat zij voortdurend blootstaat aan allerlei verzoekingen, slechte invloeden, verleidingen, door b.v. jongelui die de knappe dochter des huizes alleen kunnen ten huwelijk vragen, maar die de knappe dienstmeid stiekem op een prettig avontuurtje uitnoodigen, (en, zijn zij het niet, dan zijn er de dagelijksche leveranciers, de slagers-, bakkersknechten, enz.), wie der hedendaagsche mevrouwen die zoo een hoogen toon voeren over den dienstbodennood denkt er aan dit alles en staat er bij stil! - Ik ken onder mijne persoonlijke vrienden, en onder mijne correspondenten, verscheidene menschen, die, evenals wij onze Marie, hunne dienstboden jarenlang hebben, en die niets bemerken van die vreeselijke karakter-eigenschappen, van ondank en egoïsme, die, volgens vele hedendaagsche klaagsters en klagers, eigenlijk ‘het’ kenmerk zouden zijn van speciaal de dienstbare klasse. M.i. komt dat, omdat deze eerstgemelde categorie niet enkel eischt en commandeert maar óók zich verplaatst in den gedachtengang en de gevoelens der ondergeschikten, en tracht te zijn voor hen niet enkel rechtvaardige maar ook liefdevolle meesteressen en meesters. Enkel rechtvaardigheid is m.i. niet voldoende om een dienstbode aan U te binden; zij moet zich weten door Uw houding, Uw huisgenoote, een lid van Uw gezin. Ik ken een rijke familie waar de rechtvaardigheid ten volle heerschte, en waar nochtans de drie dienstboden gelijktijdig den dienst opzeiden, niet omdat zij 't er niet goed hadden - zooals zij-zelve aan onze Marie eerlijk getuigden - maar enkel en alleen omdat noch meneer, noch mevrouw, noch de volwassen dochters ooit iets meer tot hen zeiden dan het noodzakelijke. Er werd niets overbodigs of onredelijks van hen gevergd, alles ging even geregeld en ordelijk toe, het loon, enz., was voldoende - maar, ik herhaal hun eigen getuigenis: zij kregen nooit een onvertogen maar ook nooit een vriendelijk woord. En dááraan hadden zij behoefte. Uit gemis dááraan gingen ze alle drie heen! - En zulke families zijn zij, die vinden dat zij in elk opzicht hun ‘plicht’ doen, en dus heel erg te beklagen zijn dat de dienstboden nochtans hen niet genoeg waardeeren. Van de groote meerderheid, die niet eenmaal hare plicht doet, en onredelijk, onbeschoft, veeleischend, karig, enz. is, spreek ik niet eens. Dat deze het aan zichzelve te wijten heeft indien, bij het heerschend dienstbodengebrek, het in den val geloopen slachtoffer zoo spoedig mogelijk een anderen dienst zoekt, wien kan het verwonderen of het den gedienstige euvel duiden? Maar de zoogenaamde rechtvaardige, hunne ‘plichten’ getrouw nakomende meesteressen en meesters, denken zij er dan nooit over na, dat zij dáármee alleen niet kunnen volstaan, omdat zij eene vreemdelinge in huis nemen aan wie zij als zoodanig eene verantwoording dragen, eene vreemdelinge, die in elk opzicht minder is bevoorrecht dan zijzelve, en die daarom verdient geduld, medelijden, liefde! Moet zij, die vreemdelinge niet Uw intiemste en ruwste werkzaamheden verrichten, is zij ondertusschen niet de dagelijksche getuige van Uw leed en Uw genietingen. En gij vindt het veeleischend en onredelijk indien zij-ook zich jong voelt en levenslustig en achter uw rug om haar eigen genietingen zoekt! Neen, heusch, ik beweer niet dat de tegenwoordige dienstmeisjes een aardig of prettig soort van dienstbodenstand is. Integendeel, dwaas-opgedirkt, met véél pretensies, met geen innerlijke beschaving, met een opgeplakt ‘fatsoen’ van dat niet willen en dit niet kunnen, en met ondertusschen een grondige dosis onfatsoenlijke opvattingen inzake andere dingen, toegerust met al dit soort eigenschappen vind ik haar, over 't algemeen genomen, heusch niet zulk een aantrekkelijk soort wezentjes om mee te doen te hebben. Maar.... zij alleen is niet zoo ondegelijk geworden. ‘De’ vrouw in 't algemeen, in alle standen, is er niet beter op geworden, is uithuiziger, is modezuchtiger, is meer doordrongen van eigen voornaamheid, is oppervlakkiger, dan de vroegere het was. Waar dus voor háár een andere maatstaf geldt, daar geldt die óók voor hare dienstbare zuster. Wat gij voor U-zelve verontschuldigt, voor Uw dochter natuurlijk vindt als gevolg der tijdsomstandigheden, dat geldt óók voor Uw dienstmeisjes. Wij zijn allen kinderen van onzen tijd, zij dus ook. En, zoo min als wij gelijken (en willen gelijken) op de juffrouwen van Naslaan en hàre toenmalige levenswijze, en zoo min als wij onze dochters opvoeden tot zedige Koosjes, met neergeslagen oogen, die niet mogen meespreken over kinderen-vreugde omdat zij nog geen moeder zijn, zoo min kunnen wij van onze dienstboden verlangen, dat zij harerzijds de degelijkheid en onderworpenheid en gedweeheid en standseerbied aan den dag blijven leggen van vroegere dienstboden-geslachten. Alleen met liefde en geduld en door zich in elkaars gevoelens en lot te verplaatsen, kan men er van weerszijden komen indien men samenleeft in één huis. En... dan komt men er.

Ook nu, kòmt men er dan! Dat zie ik dagelijks om me heen. Goddank. Dat getuigen vele, vele mijner correspondenten. Onze Marie en ons driemanschap mogen in ons samenleven een afzonderlijk iets zijn, dat geef ik gaarne toe, maar onze Marie verdiende in elk geval hare zilveren medaille niet alleen door de jaren bij ons, maar door die andere ook, die zij vroeger doorbracht in de familie Reijers; en, nevens haar, weet ik van vele dienstboden, oudere en jongere, die door hare meesteressen of meesters worden gewaardeerd, en die harerzijds óók bewijzen geven die waardeering ruimschoots te verdienen. Een mensch blijft een mensch, ook in dezen tegenwoordigen tijd. En als zoodanig heeft hij

[p. 784]

of zij behoefte aan vriendschap en leiding en hulp en raad, indien hij is alleen en jong en onervaren in een geheel vreemde omgeving, en onder vreemde menschen, en bij weinig aangenaam werk. Wordt dat alles den dienstbare gegeven uit een meegevoeld en meebegrijpend gemoed, heusch, dan kan zulk een hedendaagsch mensch óók in onze dagen nog evengoed worden een hartelijkgezinde, getrouwe dienstbode als in de vroegere. Het kan echter niet van een kant komen. Wat men wil ontvangen, hartelijkheid, belangstelling, trouw, dat moet men óók weten te geven. En, als zijnde in de positie van de bevoorrechte, het éérst en het meest rijkelijk geven alvorens er kans is op terug-ontvangen. - Uw eigen woorden wil ik, als bewijs hoe gij het met mij eens zijt, hier overnemen:

De meeste tegenwoordige vrouwen hebben geen verstand van de huishouding, nog minder van koken, hebben niets geleerd, van de huishouding, krijgen soms meisjes in hun huis die veel meer verstand daarvan hebben.

Daar de jonge vrouw weinig verstand van werken heeft, moet het dienstmeisje veel, veel te veel werk doen, soms slecht eten, en weinig loon.

Want een ieder moet tegenwoordig zulk een ‘stand’ ophouden voor het oog der wereld, dat het, of uit den mond, of uit het dienstmeisje bezuinigd moet worden.

Op de rest van Uw brief mag ik niet ingaan om U niet te verraden. Alleen wil ik U van ganscher, ganscher harte gelukwenschen met den goeden afloop. Al ben ik ongehuwd, en al heb ik geen kinderen, ik geloof toch dat ik zooiets beter kan navoelen dan menige vrouw die beide wèl is, echtgenoote en moeder, want m.i. komt alles aan in deze dingen op innerlijk meebegrijpen en op een warm hart voor anderen, en, hoe vele echtgenooten en moeders zijn en blijven niet steeds even koud en egoïst, en voelen enkel voor zich-zelve. Het is zoo wáár wat gij-zelve schrijft, namelijk dat veel mee-doormaken en veel-zelf-ondervinden ons leert ons verplaatsen en indenken in het lot van anderen. Althans, zoo is het mij gegaan. Toch, andererzijds, zij die niet in zich hebben medegevoel en naastenliefde, die leeren dat óók niet dóór het leven, maar blijven integendeel steeds even koud en zuur, ja worden dit soms nog méér na bittere ervaringen - die het leven niemand onzer spáárt. Hartelijk gegroet.

Poedel. - Vriendelijk dank voor Uw kaart. Zeker zal een corr. met U mij steeds aangenaam en sympathiek zijn. Dat gij nog tweestrijd gevoelt, dat begrijp ik best. Een plicht als deze wordt niet zonder moeite volbracht. Maar uw plicht is m.i. hier samengaande met Uw later geluk. - Heusch, ik vind U eerlijk. Gij hebt het gebeurde oprecht bekend aan die het moesten weten. En dat wat gij mij hebt opgebiecht was immers zoo eerlijk mogelijk, zonder eenige poging U-zelf te excuseeren. Hartelijke groeten.

D.B. te D. - Uw gedachten over den oorlog beaam ik volkomen. B.v. waar gij ironisch schrijft, dat ‘iedereen weet wáár de schuld ligt’, terwijl het immers vanzelf spreekt dat geen onzer dit zoo maar voetstoots kan uitmaken waar de oorzaken en aanleidingen tot dezen jarenlang voorbereiden oorlog zoo velerlei zijn en zoo gecompliceerd. En dan Uw uitdrukking: ‘de denkende menschheid is helaas klein.’ - Héél klein is die denkende menschheid helaas. Dat is zonder twijfel! Ook Uw woorden over de courant en de pers zijn zoo behartigenswaard:

Bij mij is een courant weinig meer dan de stem van een paar personen, die hun meening weergeven. De pers verbeeldt zich wel de uiting van het volk te zijn, toch m.i. wordt meer het volk geleid, (bewerkt) in de richting die de pers goedvindt dag aan dag heen te sturen, zoodat het volk de Courant napraat, omdat zoo weinig menschen zelf denken, dan dat de pers de publieke opinie weergeeft. De massa is helaas zoo gemakkelijk te leiden, ook ten kwade.

Deze woorden zijn de volkomen bevestiging van hetgeen ik, als eenige onder alle hier te lande schrijvende mannen- en vrouwen-journalisten, openlijk durf zeggen en durf drukken, tot woede van het perszoodje. Precies zooals gij het hierboven schrijft, zoo is het. Een troepje burgerschool-jongens, sommigen nog niet eenmaal geslaagd in hunne examens, door Vader-pers-man in zijn baantje gelanceerd, beheerscht, door ‘de krant’, de publieke meening. Deze kwajongens, enz. schrijven gedweelijk en opgeblazen wat hun door den hoofdredacteur en de richting van het Blad besteld wordt, schelden, oordeelen, hitsen, critiseeren, liegen er op los, alles totaal anonym, onder het veelzeggend hoofd: Rubriek ‘Buitenlandsch nieuws’, ‘Binnenland’, ‘Kunst’, ‘Letteren’, ‘Muziek’, ‘Boekbeoordeeling’ ‘Kerk’, wat niet al de ‘krant’ inhoudt van dien aard. En het publiek ontvouwt elken dag gewichtig deze anonyme kinderpraat, en gelooft ze als den bijbel, en zegt, (de vrouwen vóóraan): ‘Het staat in de krant’. ‘Dus,.... 't is zoo’.

Ik ben niet voor niets sinds vele jaren in dit vak werkzaam, en werkte niet voor niets mede aan de Telegraaf. Zóó leert men zien achter de schermen.

Maar ik moet eindigen door Uw aanhaling, voor den heer Zadelhoff, Utrecht, bestemd, weer te geven:

Ik zou alleen den heer Zadelhoff willen wijzen op de woorden van den Duitschen schrijver Hegel, die zegt: ‘De geschiedenis leert alleen, dat zij de menschen nooit iets leerde.’ - O, die woorden zijn zoo treurig, maar zoo juist.

Ik-ook denk er zoo over, haalde dan dezelfde woorden aan in een vroegere Lelie. De geschiedenis leert de massa niets; de revolutie óók leerde niets, noch aan de aristocratie noch aan de massa. Naar aanleiding van Uwen brief zou ik U willen vragen of ik hem mag publiceeren als artikel.? De geheele beschouwing en de meedeeling over dat niet in den handel zijnde boekje vind ik zoo interessant. Mag ik hierop Uw antwoord? En, met of zonder Uw naam? Artikelen worden gehonoreerd. In elk geval vriendelijk dank.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.