De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Hoofdartikel
Oostenrijk.

Oostenrijk is een konglomeraat van verschillende volken, die absoluut niet bij elkander behooren. De zoogenaamde Dubbel-Monarchie, Oostenrijk-Hongarije, bestaat toch niet enkel uit Oostenrijkers en Hongaren, maar in het Noord-Oosten en Zuid-Oosten vindt men slechts Duitschers, in het Noorden en in Bosnië en Herzogowina Slaven en in het aan Italië grenzende gedeelte Italianen, om van de in Galicië wonenende Polen niet te spreken.

Waarom blijven die verschillende volkstammen vereenigd? Werkelijk niet uit onderlinge toegenegenheid, hoogstens uit aanhankelijkheid voor den ouden Keizer. Dat er meer haat dan liefde tusschen de verschillende volken, die Oostenrijk-Hongarije vormen, bestaat, weet ieder die de Dubbel-Monarchie bezocht.

In Weenen zegt men van den reiziger, die naar Budapest vertrekt, dat hij naar Azië gaat. In Praag is degeen die Duitsch spreekt in geen enkel Hotel welkom, en in Hongarije is niemand welkom behalve de vreemde-

[p. 706]

lingen, dat wil zeggen niet-ingezetenen van Oostenrijk.

Oostenrijk is altijd in de wereldgeschiedenis een uiterst vreemd begrip geweest. Wat men annexeeren kon deed men, tot zelfs België toe, een land dat in geen enkel opzicht bij Oostenrijk behoorde en in geen enkel opzicht Oostenrijk voordeel kon aanbrengen. België heeft Oostenrijk slechts eenige oorlogen bezorgd waarbij de Oostenrijksche legers op de traditioneele wijze geslagen werden. Toch bleef Oostenrijk, ondanks voortdurende nederlagen, één geheel. Tot een verdeeling zooals van Polen is het nog niet gekomen. Waarom niet? Uit ijverzucht; wordt toch Oostenrijk verdeeld dan kunnen niet alle mogendheden mededeelen, en zij die er niet bij winnen kunnen zijn er tegen.

Napoleon had de macht Oostenrijk als Staat te doen verdwijnen. De groote politieke fout van Napoleon is geweest dat hij dit niet gedaan heeft en integendeel door zijn huwelijk met een Maria Louisa zich als het ware met Oostenrijk verbond. In 1848 scheen het alsof de Hongaren de lang gewenschte zelfstandigheid zouden krijgen. De Oostenrijksche legers werden als steeds weer geslagen. Overal zegevierden Görgei, Klapka, Dembinski, Bem en andere Hongaarsche generaals over hunne Oostenrijksche tegenstanders. De kortzichtige Keizer van Rusland begreep toen niet, dat het in het belang van Rusland was dat Hongarije onafhankelijk werd, en zond den Oostenrijkers een sterk Russisch leger ter hulp. Hongarije werd onderworpen, maar de wraak van het nu overwinnende Oostenrijk, de galgen van Arad hebben den band tusschen beide deel en der Dubbel-Monarchie niet versterkt. Pruisen heeft daarop het werk ter hand genomen en in 1866 Oostenrijk uit Duitschland geworpen en den Oostenrijkschen invloed in Duitschland tot nihil gereduceerd. Bismarck, hoe groot staatsman hij ook was, dorst niet aan Oostenrijk te verdeelen, in zooverre dat hij het geheel Duitsche gedeelte van Oostenrijk bij Pruisen voegde. Hij geloofde integendeel dat het Pruisen's belang was Oostenrijk niet te verzwakken, maar door een ‘gouden brug’ voor Oostenrijk te bouwen dit tot een blijvenden vriend en bondgenoot te maken. Dat doel heeft Bismarck bereikt. Tot nu toe is de Nibelungen-Treue tusschen Duitschland en Oostenrijk aandoenlijk groot. Maar deed Bismarck verstandig? Daaraan meenen wij te moeten twijfelen. Ondanks het feit dat Oostenrijk een militairen staat is als Duitschland, met dezelfde militaire begrippen, heeft Oostenrijk in den oorlog nog nooit iets gepresteerd, en wat heeft Duitschland aan zulk een bondgenoot.

Omdat Oostenrijk naar ieders begrip slechts bijeen gehouden wordt door den ouden Keizer, wordt de oorlog van 1914 door zeer velen beschouwd als een dynastieke oorlog. Het gemeenschappelijke gevaar, het Slavische gevaar, moet Oostenrijk bijeenhouden ook na den dood van den Keizer.

Er zou dus van het tegenwoordige Oostenrijk-Hongarije slechts een klein onafhankelijk Hongarije met ongeveer 13 millioen inwoners overblijven.

Tegenover de enorme aanwas van Duitschland aan zijn Oostgrens zou het gemakkelijk Frankrijk tevreden kunnen stellen met den afstand van Elzas-Lotharingen, terwijl dan ook de annexatie van België absoluut onnoodig was ter bevrediging van den nationalen trots of ter goedmaking van de gemaakte onkosten en geleden verliezen.

Engeland zou meer dan tevreden gesteld zijn met het behoud van de voornaamste koloniën van Duitschland.

Bismarck zeide eens in den Rijksdag: ‘Er bestaat een land dat koloniën en kolonisten bezit, dat is Engeland. Een ander land heeft koloniën, maar geen kolonisten, dat is Frankrijk. Tenslotte is er een derde land, dat veel kolonisten, maar geen koloniën bezit.’ Na het zeggen dier woorden heeft de koloniale politiek Duitschland vrij veel koloniën bezorgd. Naar allen schijn worden door dezen oorlog de woorden van Bismarck omtrent Duitschland als koloniale mogendheid opnieuw waarheid. Nu doet dat er ook minder toe, de koloniën van Duitschland zijn wat de Franschen noemen ‘des colonies commerciales’ en daarvoor behoeft Duitschland geen koloniën in eigendom te bezitten. Overal in de geheele wereld ziet men, dat de Duitsche handelshuizen in aantal en aanzien het winnen van die van alle andere naties. Dat ziet men in Venezuela, in Columbia, ja in geheel Zuid Amerika, zoo goed als in alle andere deelen van de aarde. Een volk als het Duitsche kan men zijn koloniën afnemen, omdat voorloopig de Engelsche vloot het ‘Rule Britannia, rule the waves’ nog tot een axioma maakt, maar geen wereldvloot kan in vredestijd de Duitsche handel en energie verpletteren. En die energie is wel zoo groot, dat indien niet inderdaad een vrede gesloten

[p. 707]

wordt, die ook voor Duitschland eervol is, de afrekening met Engeland, dat wil zeggen een nieuwe wereldoorlog, slechts een kwestie van tijd is. En dan zal Duitschland wel zorg dragen, dat de Duitsche vloot ook in aantal de meerdere is van Engeland, zooals zij nu reeds de gelijke is van Engeland, wat aangaat moed en zeemanschap der bemanning.

Een vrede op de door ons genoemde grondslagen, (verdeeling van Oostenrijk) zou inderdaad zeer langdurig kunnen zijn. Voorloopig waren toch vele redenen van oorlogvoering van de baan. Naar ik meen was het Talleyrand, die gezegd heeft: ‘Si l' Autriche n'existait pas, l' Europe devrait l' inventer.’ Met die woorden kan de beoefenaar der geschiedenis het niet eens zijn. Zonder een Oostenrijk zou het aantal oorlogen heel wat minder geweest zijn dan nu het geval is, want niettegenstaande Oostenrijk slechts oorlog voert om verslagen te worden, is men er nooit vredelievend geweest.

Het ongeluk is echter, dat nooit een dergelijke vrede gesloten kan worden, tenzij Duitschland overwinnend uit het strijdperk treedt. En is dit het geval, dan behoeft men er geen oogenblik aan te denken, dat Duitschland zijn beroemde ‘Nibelungen-Treue’ tegenover den eenigen Bondgenoot van Duitschland op die wijze loonen zou. Weliswaar zijn de inwoners van Oostenrijk er allen beter aan toe dan te voren, maar Duitschland sloot geen verdragen met de inwoners maar met het Rijk, en Duitschland beschouwt gesloten verdragen slechts dan als ‘vodjes papier’ als het naar zijne meening niet anders kan.

En gelooft iemand, dat het overwinnende Rusland toestaan zou, dat Duitschland zich op die wijze uitbreidde? Immers neen, evenmin als de Westelijke Geallieerden. Te recht of ten onrechte strijden die tegen het Duitsche militairisme en slechts in een vernietiging daarvan zien zij heil voor de toekomst, ook wat behoud van den vrede betreft. En zij zullen er niet aan denken het rijkste, best bevolkte gedeelte van Oostenrijk met Weenen er bij aan Duitschland te geven als compensatie voor den afstand van Elzas en Lotharingen.

Is die opvatting de juiste, dan zou dus inderdaad de oorlog van 1914 geprovoceerd zijn door Oostenrijk, of wat wellicht juister is door Duitschland, dat meent te vallen of te staan met een eenig onverdeeld Oostenrijk. Natuurlijk begeeft men zich hierbij op het terrein der gissingen. Geschiedenis is niet te schrijven gedurende een gebeurtenis, en een professor, die nu een werk schrijft over den oorlog van 1914, doet minst genomen monnikkenwerk.

Doch geheel en al onverschillig van de vraag hoe of de oorlog wel ontstond, doet zich het denkbeeld voor of wellicht niet bij de Vredessluiting het beste zou zijn Oostenrijk te verdeelen.

Iedere Vrede sluit in zich de kiem voor een nieuwen oorlog. Men noemt dat de ‘Revanche-idee’. De groote moeilijkheid is dus een vrede zoo te sluiten, dat alle vijanden tevreden zijn met den nieuw geschapen toestand. Dat zou na dezen oorlog te bereiken zijn door Oostenrijk van de kaart te doen verdwijnen. Geen der onderdeelen van Oostenrijk is toch gesteld op het verdere gedwongen samengaan en ieder land van de nu strijdende partijen zou de noodige compensaties kunnen verkrijgen zonder dat dit kwaad bloed zette. De dupe van de historie zou het Oostenrijksche Vorstenhuis zijn, doch dat zou een nog te overkomen ramp zijn.

Men verwerpe het denkbeeld niet omdat Duitschland zich niet slechts met de genoemde Nibelungen-Treue aan Oostenrijk en aan het Oostenrijksche Vorstenhuis bond, maar ook door plechtige verdragen. Plechtige verdragen bestaan niet en hebben nooit bestaan. Ook voordat v. Bethmann Holweg ze met een roerende openhartigheid ‘vodjes papier’ noemde, wist ieder denkend mensch, dat ze inderdaad nooit anders geweest zijn. Om dat te bewijzen behoeft men slechts een Geschiedenisboek op een willekeurige plaats open te slaan. Herinneren wij bijv. aan de samenkomst van Napoleon en Alexander te Tilsit. Alexander was door ‘vodjes papier’ aan Pruisen gebonden en wat deed hij te Tilsit? Hij sloot een verbond met Frankrijk en liet zijn bondgenoot in den steek. Zoo is het en zoo hoort het in de hoogere politiek ‘Zonder moraal en zonder eerlijkheid en gevoel’ daarmede brengt de Staatsman het het verste. En inderdaad zou na dezen oorlog de Vredesidee meer gediend zijn met een verdeeling van Oostenrijk, dan met oorlogsschattingen en afstand van grondgebied door de overwonnenen.

Op het oogenblik is de politieke leus de nationaliteitskwestie. Die kwestie wordt niet beter opgelost dan door nationaliteiten, die krachtens afstamming bij elkander hooren,

[p. 708]

ook inderdaad saam te voegen. En zeer slecht wordt die nationaliteitskwestie gediend door midden in Europa een mozaïek-kaart te hebben van een aantal nationaliteiten, die saamgevoegd zijn uit dynastiek belang en uit onderlinge jalouzie der Groote Mogendheden.

Zooals vanzelf spreekt zou Duitschland het Duitsche gedeelte van Oostenrijk krijgen.

De grens van het Duitsche Rijk zou dan Oostelijk ongeveer de tegenwoordige grens van Oostenrijk en Hongarije zijn. Buitendien zou het buitenste deel van Bohemen met Karlsbad en Eger ook aan Duitschland komen.

Waarschijnlijk zou echter reeds hier de kiem voor nieuwe ‘bloedige geschillen’ gelegd worden. Want het nieuwe Grootere Duitschland zou er dan Tirol en Triëst wel bij hebben willen. Doch nemen wij voorloopig aan dat die deelen van Oostenrijk als zuiver Italiaansche streken aan Italië komen.

Rusland zou daartegenover de Slavische gedeelten van Oostenrijk verkrijgen, dus Galicië, Moravië, het niet Duitsche gedeelte van Bohemen en Croatie.

Rumenië verkreeg op dezelfde wijze krachtens het nationaliteitsbeginsel Transylvanië en Bukowina, terwijl Servië vergroot kon worden met Bosnië en Herzegowina. Natuurlijk zou ook Istrië aan Italië komen.

En toch zal Oostenrijk ook de tegenwoordige crisis doorstaan en als dubbel-Monarchie blijven bestaan. Beide partijen hebben belang bij het voortleven van dat konglomeraat van staatjes en volksstammen onder één beheer. Het beroemde ‘evenwicht’ van Europa, dat zich zoo lang verzette tegen de verdeeling van Turkije, verzet zich nog veel en veel sterker tegen een verdwijnen van Oostenrijk van de kaart. Juist daarom meenen zeer veel menschen dat deze oorlog een dynastieke oorlog is, een oorlog om het Habsburgsche Huis steviger op den wankelenden troon van Oostenrijk te vestigen. Of dit al of niet juist is zal de geschiedenis van dezen oorlog ons later vertellen, maar zeker is het dat deze oorlog voor de Habsburgers en voor diegenen die voorstanders zijn van het voortbestaan van Oostenrijk zeer gelegen kwam. Onverschillig hoe de uitslag ook is, zal er geen sprake zijn van een verdeeling van Oostenrijk, zooals vroeger van Polen, al is de mogelijkheid wel aanwezig dat Oostenrijk deelen van zijn grondgebied zal moeten verliezen zooals Galicië, of afstaan zooals Triëst en Tirol, kortom de Italiaansche gedeelten van de Dubbel-Monarchie.

Overigens zal Europa op het Vredes-Congres, onverschillig wie aan de winnende hand is, wel handelen volgens het principe, ‘Puisque l'Autriche existe, l'Europe doit tout faire pour la conserver.’

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.