De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Overzicht van de Week.

I. Oorlog-verdwaasdheid.

A.

Zonder éénige commentaar, als de gewoonste zaak ter wereld, citeert het Vaderland uit een interview van d'Annunzio (Daily Chronicle): ‘Mijn toespraak’ (bij de onthulling van het Garibaldi-monument) ‘zal een oorlogshymne zijn, een hymne voor den heiligen oorlog, voor een grooter Italië.’ - Terwijl hetzelfde Blad in een ander nommer vertelt omtrent de geschiedenis van den Lusitania-ramp die ‘niet met drooge oogen te kunnen lezen’.

Is zulk meten met twee maten nu eigenlijk kwade trouw, dan wel - wat ik liever geloof - verdwaasdheid? Hoe immers kan men eenerzijds het direct gevolg van dezen verschrikkelijken oorlog, bovenbedoelde ramp van de Lusitania, aldus uitvoerig bejammeren (en deze slachtoffers zijn daarenboven immers maar enkele honderden onder de duizenden en tienduizenden, die op het oorlogsterrein vallen, of voor hun leven verminkt worden), en anderzijds geen enkel woord van blaam over hebben voor den afschuwelijken ellendeling, die een thans nog den zegen van den vrede genietend land, zijn eigen vaderland, op de onverantwoordelijkste wijze ophitst tot machts-uitbreiding door het den oorlogsgruwel aan te prijzen in ‘een hymne voor den heiligen oorlog’!

Het ééne, het waarachtige medelijden met de Lusitania-slachtoffers, sluit uit het andere, namelijk ook maar eenige verontschuldiging voor een d'Annunzio. Deze opgeblazen, verwaten, een rolletje willende-spelen lafaard, hij verdiende doodgeschoten te worden als een verrader van zijn vaderland.

En, elke anarchist, die dat deed, hij zou daarmee méér nut stichten m.i., dan door weerlooze vrouwen, als b.v. indertijd keizerin Elisabeth, of aankomende jongens, als wijlen den kroonprins van Portugal, verraderlijk overhoop te steken. Want, deze d'Annunzio zaait - onder goedkoope phrasen- en leugenpraatjes - den verschrikkelijken geest der ophitsing tot den oorlog, een ophitsing die straks regeering en koning zullen dwingen tot een besluit dat, - hoe ook de uitslag uitvalle, - millioenen menschen kost hun welvaart, geluk, leven, gezondheid.

Om van een zedelijke hoogere verantwoordelijkheid niet eenmaal te spreken.

B.

Wat is tegenover deze oorlogsellende alom de zoo in den breede uitgemeten ramp van de Lusitania?

Ik zal hier met geen enkel woord treden in beschouwingen of en in hoeverre Duitschland recht of gelijk had deze boot te doen zinken. Ik wil slechts wijzen op het gejeremieer en misbaar, dat hier te lande en overal wordt gemaakt over eenige honderden slachtoffers, in elk geval vooraf gewaarschuwde menschen, terwijl de geheele wereld het ondertusschen kalm en rustig aanziet, ja als zeer ‘heldhaftig’ roemt, wanneer dagelijks op nog veel vrééselijker wijze èn in het Oosten èn in het Westen èn in de koloniën èn bij de Dardanellen evenzeer honderden en duizenden vermoord worden tegen wil en dank, omdat ze zijn gedwongen te vechten door hunne regeeringen voor een zaak, die ze noch begrijpen, noch kunnen begrijpen, - wijl die heele zaak slechts is een voorwendsel tot een gewilden vuilen oorlog.

Ja, honderden en duizenden militairen, Franschen, Duitschers, Belgen, Engelschen, Turken, Chineezen, Canadeezen, Japanners, Engelsch-Indiërs, enz., zij vallen elken dag, onder de ongehoordste martelingen, omdat ze kortweg van regeeringswege zijn opgeroepen, van heinde en verre zijn gehaald uit hun beroep, hun bestaan, hun gezin, hun thuis, als zijnde dienstplichtigen, wien het niet wordt gevraagd of ze iets voelen voor oorlog of voor de daaraan verbonden wreedheden, neen, die eenvoudig moeten, moeten strijden en sterven en gemarteld worden, of ze willen of niet.

Met ‘droge oogen’ schijnt ‘men’ dit alles zeer goed te kunnen lezen, het zelfs van den kansel te durven verheerlijken als zijnde ‘Gods-wil’.

Maar ziet! Een groote passagiers-boot vergaat, getorpedeerd door de Duitschers, nadat deze vooraf voortdurend deze wijze van oorlogvoeren hebben aangekondigd; de opvarenden wisten dus waaraan ze zich blootstelden, aan welk gevaar. Ze hebben er om gelachen, zijn vrijwillig het waagstuk aangegaan - (de Amerikanen ontkennen dit geenszins); - vergeleken

[p. 699]

bij de afgrijselijkheden van b.v. verstikking door stinkbommen, en van bajonet-gevechten, en afgerukte ledematen, en vermorzelde gezichten, en dagenlang op het slagveld moeten liggen lijden, misschien half-dood te vroeg worden begraven, of door paarden en kanonnen vertrapt worden, is hun dood daarenboven nog zacht - en.... de geheele pers, en de geheele ‘men’, wordt nu ineens heelontroerd, vindt dit oorlogsgedoe ongehoord-onbillijk, kan het niet lezen met droge oogen.

En de groote hoop der onnadenkenden kauwt natuurlijk alles van dien aard na. -

Maar menschen, denkt U dan de jammeren eens in van den oorlog, de onnoodige gruwelen van deze mensch-onteerende maanden-lange slachting! De geheele Lusitania-ramp ware immers uitgesloten geweest, indien deze onrechtvaardige oorlog niet ware. -

En toch leutert gij dáárover, over die rampalleen. En ziet intusschen rustig toe dat een van alle menschelijk gevoel ontblooten intriguant als d'Annunzio nog een land méér verleidt tot meedoen aan de algemeene oorlogs-verblinding.

En straks gaat ge diens theater-stukken applaudisseeren, en zijn gedichten aandoenlijk vinden. -

Als er een God is, dan zal Hij, daarvan ben ik overtuigd, dezulken als deze d'Annunzio zeker anders beoordeelen dan gij het doet, gij stomme, niet-nadenkende massa. Dan zal het mispunt misschien Hierna het loon wel tenslotte krijgen, dat ik-voor-mij hem hier op aarde reeds van harte gun, het loon van den laffeling, die, - om eigen eer, - duizenden en duizenden in het verderf stort. -

C.

Op een andere plaats in dit Blad haal ik aan de schoone brochure van dominee Beversluis: ‘Oorlog en Christendom een onverzoenlijke antithèse.’ En ik wijs er in dat artikel op, hoe de eerlijke Christenen van alle richtingen het erover eens zijn, dat Christus elken oorlog en elken broedermoord verbiedt, omdat hij liefde predikt, en nog eens liefde. Want liefde tot elken naaste is de grondtoon van geheel het Nieuwe Testament, is de wortel van èlken waarachtigen godsdienst. Welnu, mijne lezers, wat zegt gij, in verband met een en ander, van den bisschop van Londen;? (protestant; de Engelsche protestantsche kerk heeft namelijk bisschoppen, aartsbisschoppen, enz.). Deze hooggeplaatste, zich in de bijzondere gunst van het Engelsche publiek en van het Engelsche hof verheugende ‘evangelie-dienaar’ is onlangs, verkleed in een militair pakje, naar Frankrijk getogen om voor de Engelsche soldaten te preeken over Christus' liefdeleer!! Daarvan teruggekeerd hield hij eene rede in Londen, waaruit ik citeer uit ‘the Queen’: ‘De eenige oogenblikken waarin hij, (de bisschop van Londen) vrees had gekend, was geweest in de uren vóór de oorlogsverklaring, want, als we toen niets hadden gedaan, dan had elke Engelschman zich voor zijn land moeten schamen (!) Wij moeten de tanden op elkaar zetten en voortgaan (spatieering van mij). ‘Het is een strijd van internationale eer; een strijd van christelijke beginselen.’ (spatieering is van mij).

Ik zal niet stilstaan bij de lafheid van zulke rustig en rijk in paleizen wonende, zelf buiten schot blijvende ophitsers, (deze bisschop woont in Fulham-palace, is ongehuwd, is schatrijk, verliest dus niets bij dezen oorlog). Ik zal óók niet stilstaan bij het doodgemakkelijke ervan anderen, - die man en zonen, geld en goed, verliezen door dezen oorlog, - aldus op te dringen dat ze moeten volhouden, en daarmede een goed werk doen, en al dergelijke gemééne phrasen méér. Reeds dat alles is een verachtelijkheid van mensch die niet genoeg is te laken.

Maar, datgene waarop ik wil wijzen, dat is op het gedrag van den geestelijke, van den zoo hooggeplaatsten, den zoo invloedrijken predikant, die openlijk durft zeggen: de oorlog is een strijd van christelijke beginselen! - Zulk een blasphemie schreit ten hemel. En, geeft U een grenzenlooze minachting voor ‘de Kerk’, in alle landen ter wereld, - tenminste voor hare vertegenwoordigers.

Gelukkig dat er dominee's Bähler, Beversluis en Boschma zijn, die er ànders over denken. -

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

II. Franschgezind.

In het vorig nommer citeerde ik onder dit hoofd eenige aan een Fransch Blad ontleende namen van Hollanders, die openlijk propaganda maken vóór de Fransche cultuur, enz. ten onzent. Uit Le Matin vertaal ik thans nog woordelijk het onderstaande: ‘Bij gelegenheid van den verjaardag van koning Albert van België, werd aan dezen een telegram van gelukwensching verzonden door den heer Regout, den grootsten industrieel van het land, voorzitter van het comité ten bijstand

[p. 700]

van de Belgen, lid van de provinciale Staten van Limburg. Aan het einde van dat telegram sprak deze heer zijn hoop uit, dat des Konings wapenen mogen zegevieren.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

III. Een onverdacht getuigenis of ‘Common-Sense’.

‘Common-sense’, ziedaar een ècht Engelsche expressie voor een eigenschap waarvan het Engelsche volk allesbehalve misdeeld is, en waarvan het gelukkig óók blijk geeft in dezen oorlog, volgens het onderstaande onverdachte Engelsche getuigenis van W.C. Fitz-Gerald, die schrijft in ‘the Queen’, onder den veelzeggenden titel: Een schreeuwende oorlogsschande: ‘De massa is, op zijn best genomen, lauw. De dokwerkers staken op een moment, waarop Lord Kitchener-zelf verklaart, dat de havens van Londen en Liverpool vol zijn met schepen, dat de kaden, die beladen zijn met munitie, enz., hem de grootste ongerustheid veroorzaken. In Birkenhead heerscht dezelfde toestand door tweeduizend hunner, niettegenstaande zij zich den nood bewust waren, en de Staats-secretaris van oorlog hen op de gevaren van de staking in deze omstandigheden ernstig wees. In de Londensche dokken was het gevolg van een andere staking, dat de Roode Kruis-zendingen naar het Belgische leger werden stopgezet. Nooit werd arbeid zoo gezocht, nooit was arbeid zoo autocratisch, of zoo onverschillig offers te brengen voor het vaderland. (Spatieering van mij). Nooit een spoor van zelfopoffering, maar wèl gejammer over voedsel-prijzen, en te hooge winsten van werkgevers.’

En dan gaat de schrijver voort de Engelsche aristocratie, den Koning en de Koningin, - die wel zoo goed willen zijn khaki-hof-ontvangsten te organiseeren - (welk een opoffering!) te loven.

Wel, wat mij betreft, ik breng de meest onbepaalde hulde aan de Common-Sense, het gezond-verstand, van het Engelsche volk, dat, juist door deze lauwheid, door deze stakingen, door dat opkomen voor eigen gezondheid en eigen welvaart, een prachtig voorbeeld geeft ten goede aan alle andere natiën. Met vaderlandsliefde, - dat toont het Engelsche volk zeer goed te begrijpen door deze wijze van handelen - heeft deze oorlog niets te maken. Hij is er een van hebzucht en van naijver, om machtsuitbreiding en economische voordeelen. Indien alle andere natiën zóó eenstemmig staakten als deze dokwerkers, zich zoo ‘lauw’ betoonden, inplaats van zich te laten blinddoeken door vorstenpraatjes en regeeringenphrasen, en d'Annunzio-zelfverheerlijking, waarlijk, deze gruwel der gruwelen ware wellicht nooit begonnen, althans zeker thans reeds tot een einde gekomen.

Common-sense. Ik herhaal het, deze eigenschap van gezond-verstand, die van veel méér waarde is dan aangeleerde ontwikkeling, het niet-zeer-‘ontwikkelde’ Engelsche volk bezit die eigenschap in véél hoogere mate dan dat van het continent. Het laat zich niet imponeeren door de door mij gespatieerde uitnoodiging van een schatrijken kruiperigen bisschop van London tot ‘offers brengen aan het vaderland’, welke uitnoodiging steeds uitgaat van diegenen die zelf veilig thuis zitten, en anderen laten vechten voor hun geldzak, van geestelijken, van koningen en koninginnen, menschen die zich al heel bijzonder zelfopofferend vinden, als ze geen bals geven, en, in plaats daarvan, met een mooien auto en een buigende hofhouding naar een paar ziekenhuizen rondrijden of uit hun vollen zak een paar duizend gulden nemen ter leniging van den algemeenen nood, of ook van die regeeringen, die, zoodra de nood aan den man komt voor henzelven, bijtijds vluchten naar Bordeaux, naar Hâvre, enz., steeds voorzien van een dikken geldbuidel, en met de volkomen zekerheid dat hun eigen persoon er niet onder zal lijden, hoe 't ook uitvalt. (In dat opzicht hoop ik in een volgend artikel merkwaardig-schoone citaten te geven uit de pracht-oorlogsboeken van Stijn Streuvels, pracht-boeken van eerlijkheid).

Neen, zij die offeren, die alles moeten offeren, dat zijn de volkeren. Zij, die winnen, dat zijn daarentegen de eenlingen, de vorsten, de diplomaten, de bankiers en speculanten. En zulke, met het vaderland niets te maken hebbende intrigues, doorziet het Engelsche volk met nuchter gezond verstand. Daarvoor, voor zulk een gemeene intrigue van eenlingen, wil het noch zijn leven, noch zijn geld in den steek laten. En het heeft gelijk, drie maal gelijk. Dacht elke natie er zóó over, we moesten vrede krijgen, enkel uit gebrek aan slachtvee.

Hulde daarom aan het gezond-verstand, aan de common-sense van het Engelsche volk! Het is ‘lauw’, omdat het weet dat het wordt bedrogen met phrasen, precies zooals elk der

[p. 701]

strijdende volkeren dat wordt. En het Engelsche volk is, in tegenstelling van andere natiën, niet vatbaar voor phrasen-begeestering. Eere zij het daarvoor gebracht.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.