De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Hoofdartikel
De Bijbel.

The Bible gives me a deep comforting sense that: things seen are temporal and things unseen are eternal.
Helen Keller.
Endless repetition, in and out season, has spoiled for us the freshness, the naïvete, the simple romantic charm of the Gospels. We hear them read far too often and far too badly, and all repetition is anti-spiritual.
Oscar Wilde.

Zoolang als ik mij herinneren kan heb ik van den bijbel gehouden. Wanneer kinderen het niet doen, dan is het zeker in negen van de tien gevallen de schuld der ouders. Ik heb een gezin gekend waar de kinderen bij elke ongehoorzaamheid, bij elk klein vergrijp een hoofdstuk of een gedeelte ervan uit den bijbel moesten overschrijven of uit 't hoofd leeren. Wat zullen die kinderen, toen ze volwassen waren, een eerbied en ontzag, om

[p. 690]

maar niet te spreken van liefde, voor den bijbel hebben gehad!

Voor de gewoonte, 's morgens aan het ontbijt in den familiekring iets uit den bijbel voor te lezen heb ik ook nooit groote sympathie kunnen gevoelen. Och, elke médaille heeft twee zijden, er kàn iets goeds in zijn, maar het leven is zoo druk, ook reeds voor de jeugd, en ik kan mij voorstellen, dat de aandacht niet onverdeeld zal zijn bij het voorgelezene, maar voor een groot deel bij de lessen, de moeilijke lessen, die ze maar half of in 't geheel niet kennen.

Bij ons was het geen gebruik, maar Zondags als we ‘goed’ waren geweest, bij wijze van belooning las moedertje uit den bijbel voor. Ze begon niet bij het begin en zoo machinaal den bijbel door. O neen, ze las wat mooi en geschikt en toepasselijk was. Veel later eerst heb ik begrepen, hoe tactvol zij dit deed, hoe ze met zorg en liefde koos, waardoor wij hem bleven liefhebben en mooi-vinden den bijbel ons leven lang.

Er wordt in het leven zoo dikwijls vergeten, dat vormen zonder inhoud niets beteekenen, doode dingen zijn. De vorm wordt maar al te vaak aangezien voor den inhoud zelf. Een gezin, waar elken dag uit den bijbel wordt voorgelezen, kán een godsdienstig gezin zijn maar is het daardoor nog niet. Evenmin als een school met den bijbel daarom persé een godsdienstige school behoeft te zijn.

Er is een tijd in mijn leven geweest, de tijd, die voor de meesten komt, dat ‘mijn geloof heel zwak en teeder, dreef henen op des twijfels vloed.’ Het was een droeve tijd, want verder, altijd verder dreef het van mij henen en gleed zacht en langzaam en ongemerkt de zee in, de oneindige zee.

Wat in dien tijd de bijbel voor mij was zou ik niet geheel onder woorden kunnen brengen. Alles, wat mijn moeder mij vroeger had voorgelezen, bleef ik mooi vinden, maar anders, op een andere manier, meer dan mooie sprookjes. Ik geloof, dat ik in mijn waan-wijsheid heel ‘geleerd’ en quasi-wetenschappelijk tegenover den bijbel stond; dat ik werkelijk eenigszins het gevoel had aan dat groote Sprookjesboek mijner jeugd ontgroeid te zijn.

En toch is dit ‘ontgroeid zijn’ aan den bijbel klinkklare onzin. Het berust op een dwaling, een misverstand, een niet-begrijpen van den bijbel en zijn beteekenis.

Toen de hervormers zich vrij vochten van Rome, niet meer wilden buigen voor het absolute gezag van den paus, hebben ze een papieren paus in zijn plaats gesteld en den bijbel als autoriteit erkend in godsdienstige zaken.

Waarschijnlijk was dit menschelijk, het gewone verloop. De natuur buiten en binnen in den mensch doet geen sprongen, gaat geleidelijk haar gang, volgt langzaam maar zeker den weg, den langen, moeilijken weg naar het einddoel, naar volmaking.

De reactie kon echter niet uitblijven. Zooals de hervormers waren ontgroeid aan de autoriteit van den paus zoo zijn ook langzamerhand in godsdienstige zaken velen ontgroeid aan de autoriteit van den bijbel. En.... zooals eveneens altijd gebeurt, hebben velen ook hier met het badwater het kindje zelf laten wegdrijven.

Omdat zij waren ontgroeid aan de autoriteit van den bijbel hebben zij zich verbeeld ontgroeid te zijn aan den bijbel-zelf. Men liet hem ongelezen en stelde hier zelfs een eer in, waarop men zich beroemde.

Een aardige illustratie hiervan is wat men verhaalt van Benjamin Franklin, wiens liefde en vereering voor den bijbel algemeen waren bekend. Eens toen hij zich te Parijs bevond, waar hij in de meest ontwikkelde kringen verkeerde, deelde hij mede een geschiedenis over heel oude patriarchale gewoonten te hebben gevonden, die hem bijzonder getroffen had en die hij nu aan het oordeel van het gezelschap wilde onderwerpen. Op den daartoe bepaalden avond las Franklin hun met zijn mooie, boeiende stem het boek Ruth voor.

Allen waren vol bewondering en iemand uit het gezelschap merkte op, dat het zoo spoedig mogelijk moest gedrukt worden.

‘O,’ antwoordde Franklin, ‘dit stuk is reeds gedrukt, het is een deel van den bijbel.’

Wat mijn persoonlijke meening aangaat, schijnt het vergoden van den bijbel mij even onzedelijk, even vreemd toe als het verguizen. Den bijbel aanvaarden als bindend gezag, als autoriteit in godsdienstige zaken komt mij even onmogelijk voor als hem niet lief te hebben, niet hoog te houden ‘den kostelijken bijbel’, zooals Walter Scott zegt, ‘die alles biedt aan hem die zijn hood en zijn armoede gevoelt en zijn (des bijbels) rijkdom zoekt. Waarheid, die niet veroudert, vreugde, die niet doet walgen, een kroon, die nooit roest, verzachting van kommer, stilling van vreeze, zalige hoop en onvergankelijk leven zijn de gave Gods aan alle vereerders zijns Woords.’

Ja, beide schijnt mij even onmogelijk, want

[p. 691]

hoe kán de bijbel geïnspireerd in verschillende tijden, door verschillende geesten, aan verschillende, hooger en lager staande, meer of minder mediumiek aangelegde, ontvankelijke menschen, waardoor de mededeelingen zuiverder of minder zuiver doorkwamen, hoe kàn de bijbel, in zijn geheel, als autoriteit gelden in godsdienstige zaken?

De bijbel is, zooals ik eens ergens las, een wapenkamer, waaruit ieder zijn geliefkoosd wapen haalt. Zelfs de duivel, zegt van Koetsveld, beroept zich op een bijbelwoord: ‘Toen nam de duivel hem mede naar de heilige stad en stelde hem op de tinne des tempels, en zeide tot hem: ‘Indien gij Gods zoon zijt, werp u zelf nederwaarts; want daar is geschreven, dat Hij zijnen engelen van u bevelen zal en dat zij u op de handen zullen nemen opdat gij niet te eeniger tijd uw voet aan een steen stoot.’ (Matth. 4:6).

Hoe kàin dus ons godsdienstig geloof en leven gegrond zijn op den bijbel, in zijn geheel? Hoe kan men iets zwart noemen en tegelijkertijd wit?

Maar al neemt men den bijbel niet als autoriteit, als zuiver onfeilbaar Woord van God, als Wet bij al ons doen en laten, toch is indirect en onbewust veel in den bijbel wel degelijk richtsnoer van ons leven, staat in den bijbel eindeloos veel, dat ons helpt: het goede, dat ons helpt: God te vinden.

‘Ik ken’, zoo schrijft Heinrich Heine, ‘een oud, eenvoudig boek, bescheiden als de natuur en natuurlijk als deze; een boek, dat in zijn werkpak evenmin groote aanspraken maakt als de zon, die ons verwarmt of als het brood, dat ons voedt. Een boek, dat ons zoo vertrouwelijk en vriendelijk aanziet als een oude grootmoeder, die ook dagelijks in dat boek leest met haar lieve, bevende lippen en met den bril op den neus; en dit boek draagt eenvoudig den naam van het Boek, den Bijbel.

Met recht noemt men het ook de Heilige Schrift; wie zijn God verloren heeft kan Hem in dit boek wedervinden, en wie Hem nooit heeft gekend, dien komt hier de adem van het goddelijk woord tegemoet.

De Joden, die verstand van kostbaarheden hebben, wisten zeer goed, wat zij deden, toen zij, bij de verbranding van den tweeden tempel, de gouden en zilveren offerschaal, de luchters en lampen, zelfs den borstlap van den hoogepriester met groote edelsteenen in den steek lieten en alleen den Bijbel redden. Dit was de ware tempelschat, en hij werd Godlof geen prooi der vlammen.’

Goddelijke bijbel! - altijd in dien zin als Jezus goddelijk was en zooals goddelijk zijn: heerlijke natuurtafereelen, een prachtige zonsop- of ondergang, de oneindige zee, de muziek van Beethoven, en nog meer - wie zou u willen, wie zou u kunnen missen?

De bijbelkennis uit den quasi-wetenschappelijken tijd van mijn leven is Goddank gebleken een dwaling, een hoogmoedswaan te zijn. En de sprookjes uit het groote sprookjesboek, waarvoor ik toen in mijn waanwijsheid de schouders optrok zijn leven geworden, heerlijk onsterfelijk leven.

O, hoe anders, hoe echt, hoe werkelijk is hij geworden, de goddelijke bijbel, hoe vol poëzie, overgoten met het heldere licht, dat ons het spiritualisme schenkt. Heilige openbaring van geesten, soms hoog, soms minder hoog, aan menschen, die er vatbaar voor waren, die het weer vertolkten op hun manier, afhankelijk van het meerdere of mindere licht, hun als medium geschonken.

God heeft zich altijd geopenbaard aan de menschen en doet dit ook nu, al naarmate wij er behoefte aan hebben en kunnen dragen.

Een volwassen mensch kan meer dragen dan een kind; wat goed en voldoende was voor de menschheid in haar kindsheid voldoet nu niet meer. Door hen die den Bijbel aannemen in letterlijken zin als Gods Woord, als wet en richtsnoer van hun leven, wordt vergeten dat God de eeuwig-werkende, de altijd en altijd door zich-openbarende is. Gods werk, Gods openbaring is toch niet met den Bijbel geëindigd en de Bijbel der christenen is niet de eenige bijbel der menschheid. ‘Menige Heiden gaat de Joden voor in 't koninkrijk Gods’, zegt de groote Godsgezant, de Christus.

Altijd door, ook nu, bezielt Hij Zijn profeten en zendt hen uit in de wereld. Er worden altijd weder nieuwe stukken geschreven aan het Boek der Openbaring, aan den Bijbel, aan alle Bijbels der menschheid. Bewust of onbewust is Gods liefde de bron, waaraan allen zich laven. Zijn licht schijnt over allen, ook over ‘heidenen’, die maar al te dikwijls zoogenaamde ‘christenen’ beschamen. Ook nu, in deze droeve, indroeve tijden schijnt Zijn Licht over de aarde heen, maar hoe zou het de duisternis kunnen verdrijven, als de menschen zelf die duisternis wenschen, en maken zoo dicht en ondoordringbaar?

Arme Christenen (?), arme volkeren van Europa, door waanzin bevangen, met blind-

[p. 692]

heid geslagen, hoe zouden ze het licht kunnen zien?

En wij, die geestelijk meeleven met allen, die lijden, met al die bedroefden en beroofden en ongelukkigen, hoe met oogen door tranen beneveld, zouden wij het kunnen?

Met heimwee, met brandend verlangen, verlangen dat pijn doet en schrijnt in de ziel, hunkeren we naar licht, naar een glimp van licht. Want we weten, we voelen, dat ten slotte de waarheid zal zegevieren altijd en overal, en dat het Licht der Liefde machtiger is dan duisternis en zonde.

Dàt heeft het Boek der boeken, dat hebben alle bijbels der menschheid, dat heeft het Boek des Levens ons geopenbaard.

Iedere openbaring, tot ons gekomen door een menschelijk kanaal, (medium), is, zooals wij allen weten, doorgaans eenigszins gekleurd door de denkbeelden van het medium zelf, en elke mededeeling, die door een donker medium heengaat wordt steeds verduisterd. Hoe hooger de mensch (medium) staat, hoe reiner, hoe onzelfzuchtiger hij is, des te hooger ook de mededeeling (goddelijke openbaring) die een hooge geest door hem kan geven. De zieners der oudheid, de Hebreeuwsche zieners en profeten, alle pioniers voor waarheid en meer licht in alle tijden, toen en nu, zijn en waren mediums, geïnspireerd door geesten, ééns menschen op aarde.

Zoo is (evenals alle andere bijbels der menschheid) de Bijbel ontstaan, de Heilige Schrift, omdat hij is ‘heilige’ inspiratie. Ik bedoel hiermee niet, dat alles heilig is, wat in den Bijbel staat, dat het een richtsnoer, een regel moet zijn voor ons denken en gelooven, een wet voor ons leven. De openbaringen in den bijbel houden gelijken tred met de ontwikkeling der menschen, men moet ze daarom niet uìt de lijst halen van den tijd, waarin ze gegeven werden. Ook moet men, den bijbel lezende, niet vergeten, dat veel werd gegeven in gelijkenissen en beeldspraak. Voor ons nuchtere proza-menschen van het Westen is het niet altijd even gemakkelijk die beeldspraak te verstaan, vol Oostersche gloed en bezieling.

De bijbel is de onuitputtelijke bron van troost en opbeuring, mystiek, mysterieus, vol heerlijke visioenen, levenwekkend, levengevend, onze ziel dragend tot het onzichtbare, tot het groote mysterie, tot God zelf.

Wat hebben wij het liefgekregen, het boek der boeken, beschenen door dat andere, dat stralende, verklarende licht.

Ander licht valt op de blaâren

Van de boeken, die weleer

Mij mijn moeder mocht verklaren;

Ook dàt licht is van den Heer.

de Genestet.

Liefgekregen niet op de een af andere wijze, niet volgens dit of dat systeem, maar met al wat in ons voelen kan. Hoe anders dan vroeger, toen aan den éénen kant gold: ‘geloof, of... gij zijt voor eeuwig verloren’, en aan den anderen kant werd ingeprent, met klem, met nadruk, opdat het nooit zou worden vergeten - (en hoe jammer zou dat geweest zijn! -) vóór nog eigenlijk iets werd geloofd, wat vooral niet mocht worden geloofd, omdat het niets waren dan mythen, legenden en sprookjes, domme bakersprookjes allemaal.

Afbreken, altijd afbreken, vóór nog iets was opgebouwd, met proza voeden voor nog heilige poëzie de harten had verwarmd. Bloemen ontleden, haast voor ze nog waren geplukt, voor ze nog eigendom waren geworden, althans eenigszins; voor ze nog waren bewonderd, voor nog was genoten van schoonheid, kleur en geur.

O, dàt is het juist, wat wordt hij gehavend, verknoeid die goddelijke Bijbel, uit elkaar gerukt, beduimeld, afschuwelijk leelijk en onuitstaanbaar nuchter gemaakt. Een sprookjesboek, ja, maar toch eigenlijk niet eens zoo mooi als de sprookjes van Andersen of van Grimm.

Het mooiste wordt weggevaagd als in strijd met natuurwetten (die we ons verbeelden te kennen) en de Bijbel wordt onleesbaar gemaakt omdat hij zoo slecht wordt gelezen.

Men kan de goddelijkheid van den Bijbel niet bewijzen, maar... kan men liefde bewijzen? Kan men bewijzen, dat de zonneschijn weldadig is, ons heerlijk aandoet, en dat de muziek ons verheft, ons opvoert naar hooger sferen? Dat bewijst men niet, men voelt en ervaart het.

Ik meen dat Goethe reeds zeide: ‘de goddelijkheid van den Bijbel kan men niet bewijzen aan hen, die haar niet voelen. Eigenlijk wàt van al het mooie in en òm ons kan men wèl bewijzen aan hen die het niet voelen?

Maar de tijd zal komen, dat de goddelijkheid van den Bijbel zàl gevoeld worden door allen.

Dan zal waar zijn, - niet letterlijk n.l. maar naar den geest - wat Krede Ben Heik in Achmed bedoelt en aldus onder woorden

[p. 693]

brengt: ‘Toen voelde het kind Marco, dat de Bijbel heilig was. Maar het was een andere heiligheid dan die de menschen kennen en waarvan de velen in de kerken spreken. Want dat, wat besproken kan worden, is niet heilig meer’.

J. VAN REES-VAN NAUTA LEMKE.