De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschap kring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nummers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Alle brieven moeten, om in de d.a.v. week omgaand te kunnen worden beantwoord, uiterlijk Zaterdag-ochtend in mijn bezit zijn.

Redactrice.

P.S. Het spreekt vanzelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers, die in de corr:-rubriek thuisbehooren.

Jet. - Het soort van briefje neem ik U niets kwalijk, maar, hoe kort ook, of op welk vodje papier ook geschreven, denk er s.v.p. steeds aan Uw ps: te herhalen. Toevallig herinner ik mij op dit oogenblik 't Uwe, wijl ik U zoo juist had beantwoord op een vorigen brief, maar het spreekt vanzelf dat ik, bij een zoo uitgebreide corr:, en waar de ps: dikwijls aanhoudend veranderen ook nog, niet kan onthouden van den eenen keer op den anderen. Het stukje heb ik aangenomen. Vriendelijke groeten.

L. de V. - Ik ben het volkomen met U eens dat er vele Christenbuurten zijn, die door kroegen, enz., evenzeer een hoogst onaangenamen indruk maken als zekere Jodenbuurten. De verschillende rasaard doet zich zoowel in deugden als in gebreken kennen, en, dat de Israëliet uit de eenvoudige volksklasse zich niet schuldig maakt aan kroegbezoek, dat heb ik steeds erkend (zie het artikel Christenen en Israëlieten, opnieuw opgenomen in een der vroegere Lelienummers.)

Wat Uw tweede vraag aangaat, evenmin als gij geloof ik, dat de gedoopte Israëlieten zich laten doopen uit overtuiging. Gij schrijft o.a.: ‘Er is op de geheele wereld geen Jood die gelooft dat een Jood zich uit overtuiging laat doopen, en ik kan mij zelfs niet voorstellen dat een Christen dat gelooft’ Die volzin laat ik voor Uw rekening. Want, een Da Costa b.v. heeft zich m.i. zeer stellig ‘bekeerd’ uit volle en eerlijke geloofsovertuiging tot een zéér positief Christendom.

En een andere ex-Israëliet, die later in Amsterdam predikant werd, is op de preekstoel daar ter stede, om die reden doodgestoken door een fanatieken Israëliet. Vermoedelijk was eerstgenoemde dus uit volle overtuiging Christen geworden, althans dit heb ik steeds hooren vertellen. Intusschen, dergelijke uitzonderingen daargelaten, in hoofdzaak worden de Israëlieten enkel en alleen uit eigenbelang ‘Christenen’, daaraan hebt gij volkomen gelijk. Juist daarom herhaal ik voor mij dan ook steeds dat een Israëliet, die zich zijn geloof en afkomst niet schaamt, mij sympathieker is dan een die tracht door te gaan voor wat hij niet is: een ‘Christen’. Aan den anderen kant echter, de maatschappijzelve máákt het den ongedoopten Israëliet zóóveel moeilijker tot eer en aanzien te geraken dan den gedoopten, dat ik-voor-mij (al keur ik de daad als zoodanig ook af als laf) daarom toch niet zóó ver ga van dezulken, indien ze overigens mij aantrekken, per-se te veroordeelen. Ieder mijner bekenden of vrienden doet wel eens dingen die ik afkeur, of zelve niet zou doen; dat is echter toch immers geen reden om dadelijk alle vriendschap met hen voor goed af te snijden. Dus, zelfs al ben ik in 't algemeen, met U, geheel overtuigd van de onoprechtheid der gedoopte Israëlieten inzake deze bekeering, dan is dat toch nog geen afdoende reden voor mij om niet met hen te willen omgaan. Er is zooveel ijdelheid, kleinzieligheid, lafheid in de wereld, Ik kan onmogelijk vergen van mijne Israëlitische bekenden dat zij-alleen in die opzichten moreel zoo veel hooger zullen staan dan de anderen. Wel herhaal ik U nogmaals dat ik een ongedoopten Israëliet veel eerlijker vind. De quaestie van geloof is natuurlijk bij de overgroote meerderheid der gedoopten absoluut bijzaak, voor hen is het alleen eene van deftigheid, van naam-Christen willen heeten. Maar, geven de Christenen-zelf daartoe niet alle aanleiding? Hoe gedurig hoort gij niet, als deze of die, wien het onvervalschte Israëlieten-dom staat gedrukt op zijn of haar geheele uiterlijk, huwt met een volbloed Christen of Christin: ‘O maar hij (zij) is geen Jood, want hij is gedoopt’.! De ras-quaestie wordt op die wijze heel handig verward met de godsdienst-quaestie. Kan men dan zich verwonderen dat juist de Israëlieten, - die immers zoo bijzonder handig zijn in het zich weten

[p. 687]

te pousseeren, - gebruik maken van deze kinderachtigheid der Christenen, en zich laten doopen om daardoor een der hunnen te schijnen. De Christenen nemen immers met dien schijn zoo gráág genoegen, al zegt ook uiterlijk en voorkomen en familie-naam de besliste waarheid van het tegendeel. - Ik hoop dat gij mij nu beter hebt begrepen?

1813. - Hartelijk dank voor Uw twee brieven. Ik vind het lief dat gij die dame hebt ontvangen. - En hoe aardig trof het, dat gij haar reeds kendet, althans van naam.! Nietwaar, zij is heel sympahiek. - Welk een misère toch, ook voor den handel, deze oorlog! En, aan den anderen kant wordt hij zoo in-gemeen aangekweekt juist door die enkelen die er voordeel van hebben, in de eerste plaats de Krupps, de Amerikanen die naar Engeland munitie leveren, en verder sommige eenlingen van dien aard. Dat is juist m.i. het vreeselijke dat, onder de leugenphrase van vaderlandsliefde, in heel dezen oorlog het afschuwelijkste eigenbelang enkel en alleen aan het woord is! En hoe lang nog! - Lieve 1813, ik heb met die aangetrouwde nicht van U, (of met de schoonzuster daarvan, ik begrijp niet goed wie van beiden Uw nicht is), nooit schoolgegaan, want die dame, die gij noemt, is veel ouder dan ik. Of gij vergist U, of zij jokt. Toen ik te A... schoolging, was zij reeds volwassen, en zij is geëngageerd geraakt en getrouwd nog vóór wij A... verlieten, d.i. vóór mijn zestiende jaar. Mij-persoonlijk-kennen kan zij niet; ik heb noch haar noch iemand van haar familie ooit gesproken, al weet ik natuurlijk zeer goed wie zij is, (daarvoor was A. in mijn tijd een te kleine plaats om dat niet te weten van iedereen). Zie voor Uw derden brief onder: Van het Dagelijksche Leven. -

Mevr. A.V.-B. (Ned.-Indië). - Ik ben overtuigd hoe iedereen, die mij-persoonlijk kent, U zal zeggen dat gij U ten eenenmale vergist. - Indien gij nog eens opnieuw schrijft, doe het dan duidelijker, want Uw brief is bijna onleesbaar aangekomen; - met een post-bemerking voorzien dienaangaande. Over den inhoud zal ik, om bovengemelde reden dat gij, mij niet persoonlijk-kennend, U geheel in mij vergist, niet met U in beschouwingen treden.

Jo. - Zie s.v.p. voor Uw vraag: Van het Dagelijksche Leven.

Oidar. - Alles wat gij over den oorlog en over de huichelachtige opvattingen dienaangaande zijdens zeker soort ‘Christenen’ schrijft, ben ik zoo volkomen met U eens, dat ik het woord voor woord beaam, en daarom hier wil overnemen:

Daarom kan ik me zoo ergeren aan sommige personen - dezulken die men vooral onder de ‘broeders’ aantreft - die je met groote zekerheid weten te vertellen dat zij alleen den waren godsdienst hebben, terwijl de nonsens duimen dik op hunne beweringen ligt. Komt men dan in het gesprek aan een gedeelte waar ze geen weg mee weten, dan heet het: ‘ja en toch zal de Heer alles goed met ons maken!’ Alsof dat, het feit dat er nu reeds millioenen menschen op ‘hoog’ bevel elkaar vermoord hebben, goed redeneert! 't Zal mij benieuwen of de Duitsche en Engelsche vaders en moeders, vrouwen en kinderen van de gewonden die we hier vervoerd hebben (blinden, lammen, arm- en beenloozen, ontmanden!), voldoende brood uit dergelijke phrazen kunnen zuigen. - Ik geloof (en hoop voor hen), van niet! Zijn er bij die zich daaraan vastklampen, dan is die godsdienst niets anders dan de uitwerking van eene suggestie, zooals thans de groote massa ‘begeistert’ is door den oorlog, de massa, die zich laaft aan heldendood en vaderlandsliefde. (Een vader b.v. die champagne drinkt op zijn zoon die voor het vaderland gesneuveld is?!) Als het werkelijk zoo is, dat het menschdom gestraft moet worden voor zijne zonden (zooals die lammelingen - de broeders - ook durven beweren), dan vraag ik op mijne beurt, hoe het dan mogelijk is dat arme kinderen er zóó onder moeten lijden. (We hebben hier door obussen verminkte kindertjes gezien. Eén geheel verbrand aan het onderlijf, zooals ik rèeds in een stukje schreef.)

Ik voor mij vind overigens dat de kinderen die aldus sterven er nog het best aan toe zijn, want ze weten nog minder af van het mooie leven dan de diep-beklagenswaardige volwassenen, wien men in de kracht hunner mannen-jaren, of ook reeds als jongelingen, die nog pas aan den ingang staan, dwingt te sterven, onder afgrijselijke folteringen meestal, om niets, om een vuile zaak, die met vaderland en eer niets heeft te maken. Het eenige wat m.i. de oorlog rechtvaardigt in zekeren zin, dat is de domheid der massa. Immers, zoolang die massa, in alle landen ter wereld, zich laat dwingen en binden door deze phrasen, en willig ter slachtbank trekt, zoolang verdient zij-zelve niet beter dan te worden geofferd door die enkelingen, die van hare domheid partij trekken. Wáárom, als één man, revolutioneert niet gansch Europa, schouder aan schouder, tegen deze menschenslachting.? Waarom reiken de sociaaldemocraten, de vrouwen óók, elkaar niet, over alle grenzen heen, de hand tot dat doel? Lees daarentegen hoe een zóógenaamde socialist als Van der Velde in België thans koek en ei is met koning Albert, terwijl wij hier de ongelukkige broodelooze Belgische bevolking kunnen onderhouden! Lees de kruiperige, oorlog-ophitsende antwoorden der Duitsche, Engelsche, Fransche vrouwenvereenigingen, in zake het hier ter stede gehouden Vrouwen-congres vóór den Vrede. Allen komen ze met phrasen, van de akeligste weerzinwekkendste soort. Waarlijk, zoolang de menschheid, in het algemeen genomen, zóó onzelfstandig-dom zich toont, zoolang is het geen wonder dat enkelen, vorsten, diplomaten, financiers, haar weten te gebruiken op de grofste wijze tot eigen voordeel. En hetzelfde geldt helaas van den godsdienst in verband met de massa. Want, wat gij daaromtrent schrijft, ook dat is zoo wáár, helaas. Behoudens een heel enkele uitzondering hier of daar, verdraait ieder predikant of geloovige, van welke richting ook, ‘Gods Woord’ precies naar eigen behoeften in dezen oorlog, en legt U uit dat die oorlog eigenlijk heel rechtvaardig en wijs en goed is, - door God-zelf ingesteld! Zooals gij zult hebben gelezen is ook de groote God-kenner Abraham Kuyper héél ver in zulk verdraaien van datzelfde ‘Woord Gods’, dat hij in andere opzichten zoo letterlijk mogelijk gelieft op te vatten. Alle deze quasi-Christenen redeneeren allen precies zóó als het in hun kraam te pas komt, nu eens letterlijk, dan weer overdrachtelijk. En slechts hier en

[p. 688]

daar heeft een enkeling (uit verschillende richtingen) den moed der waarheid, - en voegt ons toe: Elke godsdienst en elk geloof verbiedt dit menschenslachten als een gruwel die niet mag zijn. Zóó is het. Maar, om dit te durven bekennen, moet men moed hebben, dien zedelijken moed, die veel hooger staat dan welke ‘helden’-moed ook, geboren uit drankmisbruik, honger, wraakzucht, uitputting, al die oorlogsophitserij in één woord, die den soldaat maakt tot een vechtenden bruut, een onmensch - van welk land en voor welke zaak ook; om de eenvoudige reden dat oorlogvoeren is onmenschelijkheid. - Hetgeen ik nog van U heb, zal ik U terugzenden. Vriendelijk gegroet.

A.M. - Ik zal Uw afgedrukt stuk nog in dezen jaargang plaatsen, en het andere ter drukkerij zenden. Dank voor Uw briefkaart. Gij geeft geen ps op, zoodat ik Uw voorletters neem ter beantwoording. -

John. - Uw proza-stukje is te onbeduidend. Uw gedichtjes nam ik aan; gij hebt een zoo gevoeligen toon en een goeden vorm. - Indien Uw werk reeds is afgedrukt, dan komt het spoedig aan de beurt. Vergist gij U echter niet in dat opzicht? - Neen, dat ben ik niet met U eens, ‘dat in een niet gelukkig huwelijk de schuld bijna altijd aan den man ligt.’ Integendeel, ik geloof dat de schuld heel dikwijls bij de vrouw ligt, heden ten dage vooral, door verwaarloozing harer plichten. Vroeger was de vrouw in dat opzicht doordrongen van hare plichten indien zij huwde, thans is zij het enkel van hare rechten. Terwijl de man zijnerzijds toch, óók nu, draagt de finantieele zorgen, en de verantwoordelijkheid voor alles heeft, ziet men dagelijks vele meisjes huwen, die daarin niets anders schijnen te zien dan een algeheele vrijmaking van plichten, die aan de dienstbode(n) alles overlaten, daardoor heel veel geld van noode hebben, zich heel mooi kleeden, geheel voor haar genoegen leven, en dikwijls óók nog weigeren hare echtelijke verplichtingen na te komen, hetzij omdat zij geen kind willen, hetzij omdat zij van den echtgenoot als zóódanig niet langer willen weten. Maar, zelfs al wordt in dat laatste opzicht voldaan aan diens manbegeerte, dan nog wil het mij voorkomen dat menig huishouden te gronde gaat, althans tot een ongelukkig huwelijk wordt, door het verregaand egoïsme, de uithuizigheid, de onverschilligheid voor alle kleine dagelijksche plichten der hedendaagsche vrouw. Schuld echter heeft de man in zooverre aan dit alles, dat hij zoo ondoordacht en onberaden huwt de eerste de beste, die hem oppervlakkig bevalt, zonder zich rekenschap te geven van wat voor hem aan een huwelijk vastzit. Waar immers het kiezen aan hèm is, heeft hij het zoo gemakkelijk, maar laat hij zich nochtans zoo dom nemen gewoonlijk. Dit bewijst zonder twijfel dat de vrouw in den grond veel slimmer is dan hij. - In Uw tweeden brief behandelt gij een tooneelstuk, waarvan ik niet houd, evenmin als van den auteur. Hij en zijn genre zijn mij te grof. Wat de wijze van opvoering betreft, dezelfde klacht die gij slaakt is ook de mijne: Het ontbreekt aan verzorging van het geheel. Dat is de reden waarom ik ten onzent zoo weinig ga naar de comedie. Ten eerste vervalt men veel te veel in vertaalde stukken, meestal uit het Fransch, die in het oorspronkelijk soms wel aardig aandoen, als men ze ziet in Parijs, gespeeld door Franschen, maar waarvoor onze stijve Hollandsche acteurs niet zijn berekend, en ten tweede is Uw bemerking volkomen juist: men verzorgt ten onzent niet de bij-rollen, en daardoor valt het gehéél in het water.

- Die hond-geschiedenis is in-treurig, maar hetgeen gij mij daaromtrent schrijft is wèl een getuigenis vóór wat ik steeds zeg in dit opzicht: Onbekend maakt onbemind, en menigeen, die uit de hoogte oordeelt over honden, moet later erkennen, evenals in dat door U meegedeelde geval, hoe er geen beter en trouwer vrienden bestaan dan zij, ook inzake intellect. Ik-zelve heb dat vanaf mijn tiende jaar, toen ik mijn eersten hond kreeg, ondervonden. Mijn vader-ook had, evenals de door U bedoelde familie, vroeger geen huishonden bijgewoond, maar hij gaf zijn toestemming ertoe om mij, en omdat mijne moeder-óók zoo véél hield van honden. En ziet, niemand van ons was weldra méér gehecht aan dien hond, en aan zijn opvolgers, als juist mijn vader, niemand kon méér van hen verdragen, waardeerde hen onbepaalder dan hij. Naar mijne overtuiging zijn zij, die, dagelijks getuige zijnde van de liefde en trouw van een hond, nochtans vijandig jegens hem blijven, - beslist koude egoïsten zonder wezenlijk gevoel. Ik wil tenslotte nog citeeren uit Uw derden brief, wat gij zoo wáár schrijft over de brochure van Hilbrandt Boschma:

Ja, zoo'n brochure moest veel meer gelezen worden, maar de meeste menschen leggen haar liever op zij, als veel te taai en te zwaar, en luisteren liever naar courantengeleuter, dat veel prettiger en aannemelijker klinkt. En dat een goede dosis sensatie bevat, zoodat ze kunnen genieten van allerlei gelogen en gefantaseerde of sterk overdreven akeligheden. Och, als men rondziet, zijn er toch nog verstandige menschen genoeg, maar de groote schreeuwers overstemmen ze nog te veel.

Stania. - Ik heb U heden nog beantwoord onder: Van het Dagelijksch Leven. Plaatsgebrek belet mij Uw brieven thans te beantwoorden op deze plaats. Ik hoop nog steeds U particulier te schrijven. Voorloopig hartelijk dank.

N.B. (Drente). - Een post-pakket uit deze plaats kan ik alleen toeschrijven aan U. Hartelijk, hartelijk dank; voorloopig langs dezen weg. Ik schrijf particulier.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.