De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Hoofdartikel
Diepere oorzaken.

Wanneer men de geschiedenis der oorlogen nagaat dan bemerkt men dat van de vroegste tijden af oorlogen zijn gevoerd om verschillende motieven. De eerst bekende oorlogen waar de geschiedschrijver van gewaagt moeten meest veroverings-oorlogen zijn geweest, die natuurlijk met de minst mogelijke vernielingen en verwoestingen zijn gepaard gegaan; omdat men niet een woestijn verlangde, maar waardig bezit. Zoo de wereldoorlogen van Egypte, Babylonië, Perzië, van Alexander de Groote en anderen. Godsdienstoorlogen kwamen in die eeuwen niet voor, daar waren de menschen te verstandig voor.

De oorlogen der Romeinen waren ook veroverings-oorlogen, behalve die met Carthago, die zuiver belangen-oorlogen waren en daarom met verwoesting van steden, havens en bezittingen gepaard gingen, evenals nu.

De invallen van geheele volksstammen en horden in de tijden der volksverhuizing over Europa uitgestort, en waardoor het Romeinsche rijk uiteenviel, waren gedeeltelijk rooftochten van Hunnen, Vandalen, Gothen, Allemannen en vele anderen; gedeeltelijk veroveringstochten om zich daar te vestigen.

Met Constantijn, door de kerk de Groote genoemd, begonnen de godsdienstoorlogen. Kerk en Staat vereenigden zich tot uitbreiding

[p. 674]

van hun macht en tot knechting van het volk. Vanaf dien tijd tot ver in de 17e eeuw werden die op de meest moorddadige en wreede wijze gevoerd, ter eere Gods en tot vermeerdering van de kerkelijke en wereldlijke macht. Zoo Karel de Groote, en later de Duitsche ridderschap in Pommeren, Lithauen en andere noordelijke landen. Gedurende de kruistochten en later in Spanje door Ferdinand en Isabella van Arragon en in Mexico, Peru en omliggende streken gepaard met roof, door gouddorst en Christelijk fanatisme opgewekt, gepaard met vermoording van de inwoners en verwoesting eener hoogstaande cultuur om van minder langdurigen niet te gewagen.

De 80- en 30-jarige oorlogen, waardoor een groot deel van Duitschland is verwoest en honderdduizenden in gevechten, op brandstapels en gevangenissen zijn omgebracht in den strijd tusschen godsdienstdwang en vrijheid. Ook al deze godsdienstoorlogen zijn blijkbaar noodig geweest voor de algemeene ontwikkeling. Er bestaat dus geen tegenstelling, geen antithese tusschen de Christelijke kerken en den oorlog, zooals beweerd wordt. Integendeel: Popen gaan de Russische soldaten voor in den strijd, met het kruis in de hand; geestelijken zegenen de wapens van het land waar zij wonen en ieder smeekt zijn God ‘hun’ land bij te staan. Wel bestaat er een antithese tusschen ‘de leer van Jezus’ en oorlog, wat zoo schoon door Ds. M. Beversluis is uitgelegd in zijn brochure: ‘Oorlog en godsdienst een onverzoenlijke antithese.’ Maar deze goddelijke leer belijden de christelijke kerken in facto niet, in werkelijkheid alleen met den mond, - èn tòch - een onderstroom van Liefde dringt ook hier door alle materie heen naar de oppervlakte en zal eenmaal die vergoding van het materialisme oplossen in een stroom van algemeene menschenliefde en zal de Geest de stof overwinnen en de zuivere leer van Jezus doen zegenvieren boven alle kerkelijke dogma's, ontdaan van de sagen en mythen die nu de geboorte van Jezus omringen.

Toen Jezus zijn goddelijke leer van ‘Liefde’ verkondigde was de wereld in het geheel niet rijp voor zulk een verheven ethische leer, vooral niet in Europa en ook nu nog niet. Daarom werden feitelijk de Kronieken van het Joodsche volk, als Gods woord in het O: T. verkondigd, met de hoofdleering: ‘Oog om oog en tand om tand’ en de God der Liefde veranderd in ‘een God der wrake’ dienstbaar gemaakt tot bevrediging van heerschzucht en machtsuitbreiding van Kerk en Staat; met vernietiging van alle vrijheid in geloof en maatschappij. De oneindige Liefdeleer liet men over aan de toekomst en aan enkele uitverkorenen.

Want Jezus' leer vindt zijn toepassing alleen nog maar in de hoogere sfeeren, hoewel ieder ‘hier’ den mond er van vol heeft.

De geestelijke evolutie van het menschdom staat nog op een laag standpunt in het algemeen beschouwd en heeft geen gelijken tred gehouden met de ontwikkeling van het koele verstand, dat thans hoogtij viert in de apotheose van het ‘materialisme’.

Hoogere belangen dan materieele bestaan er onder de groote menigte niet. Alles haakt naar rijkdom, geld, bezit om te komen tot genot, opwinding, vergetelheid en bedwelming; hoogere aspiratiën worden niet meer gekoesterd.

Aan hooger leven wordt niet meer geloofd: ‘eet, drink en vermaak u, al het andere is niets’ en als wij genoeg genoten hebben en verzadigd zijn, sterven wij en verdwijnen wij in het niet, is de leuze van velen, hoewel zij den mond vol hebben van God en godsdienst.

Het zijn deze gevoelens die de volken tot dezen oorlog hebben gevoerd; afgunst, wangunst, heerschzucht, alleenheerschappij om meer wereldlijk bezit; het zijn alleen materieele belangen, die hen drijven, hoewel de ‘oorzaken’ dieper liggen en zich langzamerhand hebben opgehoopt, tot één vonk, één daad voldoende was om tot uitbarsting te komen.

Tot die oorzaken rekent men in de eerste plaats ‘het overdreven militairisme van Duitschland.’

Steeds zijn er militaire staten geweest die een bedreiging waren voor andere landen: Oostenrijk en Spanje vroeger en sedert eeuwen Frankrijk en Rusland.

Frankrijk heeft aan zich getrokken: Lotharingen, de Elzas, Zuid-Vlaanderen, Savoye, Nice en omgeving; later Algerië, Tunis, Marokko en een groot deel van Noord-Afrika en is nu woedend dat de beide eerste landen weder afgenomen zijn. Oostenrijk is nog in het bezit van een deel van Noord-Italië en heeft zich onlangs Bosnië en de Herzegowina toegeëigend. Rusland breidt zich steeds uit in Midden-Azië en Perzië. Pruisen werd eerst een veroverende staat onder Frederik de Groote, die Silezië veroverde. In 1864

[p. 675]

werd Sleeswijk-Holstein ingelijfd. Zij hebben elkander dus niets te verwijten.

De oorlog met Oostenrijk was evenals in de 18e eeuw de Oostenrijksche en Spaansche successie-oorlogen een politieken oorlog evenals die met Frankrijk in 1871. De verovering van Elzas-Lotharingen was geen doel.

Vroeger voerden de vorsten oorlog met huurtroepen en vrijwilligers. Eerst Napoleon I, die voor zijn veroveringsoorlogen veel menschen noodig had, voerde de conscriptie in, wat door alle andere rijken, behalve Engeland, werd nagevolgd; terwijl Pruisen en later geheel Duitschland die uitbreidde tot ‘algemeene dienstplicht’, waardoor de enorme volkslegers werden geboren. Dit moest wel nagevolgd worden door al de groote staten, toen in 1871 gebleken was de groote voorsprong die het hierdoor op Frankrijk heeft gehad.

Maar de uitgaven voor deze groote legers, die nog telkens worden vermeerderd door de nieuwe vernielingswerktuigen te land, te water en in de lucht, dreigen een onduldbaren last te worden, die weldra niet meer te dragen zal zijn, en onvermijdelijk tot een uitbarsting in een of anderen zin moest leiden.

Men beschuldigt Duitschland de oorzaak te zijn hiervan, doch gedeeltelijk ten onrechte. Door zijn organiseerend talent, groote volkstucht, en noodzaak om steeds tegen alle zijden gewapend te moeten zijn, is het steeds direct gemobiliseerd in geval van gevaar; wat met de andere mogendheden niet het geval is. Vandaar de algemeene vrees voor het steeds gewapende Duitschland. Toch heeft het van 1871 tot 1914 in geen enkel opzicht misbruik ervan gemaakt, wat andere landen als Frankrijk, Rusland, Italië en Oostenrijk wel gedaan hebben.

Een andere vorm van dreigend militairisme is het ‘Maritinisme en Imperialisme’ van Engeland en deze spannen, van allen verreweg de kroon, daar het zijn streven is en steeds geweest is, de geheele wereld buiten Europa te beheerschen, na successievelijk Holland, Spanje en Frankrijk van de zee te hebben verjaagd en het leeuwenaandeel van den wereldhandel te hebben veroverd. Nu begint Duitschland een gevaarlijken concurrent te worden en poogt het Engeland te verdringen, hetgeen met alle macht moet verhinderd worden.

Een andere oorzaak tot opdrijving ook der enorme militaire uitgaven was: het onzinnig idee van ‘de gewapende Vrede’. Het denkbeeld dat de Vrede alleen bewaard kon blijven door tot de tanden gewapend tegenover elkander te staan; wat natuurlijk tenslotte een geheel andere uitwerking moest hebben, n.l. juist verstoring van den Vrede.

Evenzoo het sluiten van verbonden tusschen verschillende rijken: Duitschland met Oostenrijk en Italië; Rusland met Frankrijk, waar zich later Engeland bijvoegde, in schijn om daardoor het Europeesch Evenwicht te verzekeren, in werkelijkheid om zich krachtiger te gevoelen, wanneer eenmaal de algemeen verwachte oorlog tegen Duitschland zoude losbreken.

De oorzaken daartoe stapelden zich langzamerhand op; eenige daarvan zijn de volgenden.

Om de enorme onkosten die de algemeene dienstplicht en de groote legers noodzakelijk na zich zouden sleepen voerde Bismarck het protectie-stelsel in, door de grenzen door zware tollen af te sluiten, en tevens om zijn eigen industrie te bevoordeelen, ten koste van die der andere landen. Deze volgden spoedig dit voorbeeld, behalve Engeland, Nederland en enkele kleine mogendheden, waardoor een stille industrie-oorlog ontstond, waarvan Duitschland het meeste voordeel trok, ook gedeeltelijk door zijn artikelen, dikwijls onder de waarde, in andere landen in te voeren, voornamelijk in Engeland waar geen opgedreven in voerrechten werden geheven en waardoor dus diens industrie benadeeld werd. Men zou dit onedele concurrentie kunnen noemen. Engeland en zijne koloniën werden overstroomd door artikelen ‘made in Germany’. Ook in andere landen en koloniën was dit het geval en allen begonnen te beseffen dat hiertegen met kracht moest worden opgekomen, maar hoe? Dit kon alleen door geweld, meende men, wilde men zijn eigen industrie en handel niet ten gronde laten gaan. Dit is een van de groote reden van dien algemeenen haat tegen Duitschland. De toekomstige oorlog moest dus hoofdzakelijk worden een ‘handels- en belangen-oorlog’, de vernielendste, meest verwoestende, wreedste van alle oorlogen, die de lagere hartstochten van den mensch te voorschijn roepen; wangunst, haat, nijd, geldzucht, vernielzucht, diefstal en roof.

Een andere oorzaak was dat Duitschland zich overal in de wereld begon uit te breiden en ook andere mogendheden, vooral Engeland en Rusland, in hunne belangensfeeren be-

[p. 676]

nadeelen. Langzamerhand begon het, in overleg en met toestemming van Turkije zijn invloed in Klein-Azië uit te breiden en naderde door den aanleg van den Bagdad-spoorweg de Perzische golf. Daardoor bedreigde het niet alleen Vóór-Indië, maar voornamelijk de belangen van Rusland en Engeland in Perzië, dat beiden kalmpjes aan bezig zijn onder zich te verdeelen. Dit moest dus belet worden en kon ook weder alleen door een oorlog geschieden. -

Oostenrijk verder heeft door de annexatie van Bosnië en de Herzogewina de Slavische belangen van Rusland, Servië en andere Slavische staten ten zeerste benadeeld, en belet dat zich daar langzamerhand een groot Slavisch rijk ontwikkelde onder suprimatie van Rusland. Ook dit kon alleen door geweld weder in het voor hen goede spoor gebracht worden en mogelijk de Slavische elementen in Oostenrijk zelf ervan losgemaakt worden.

Al deze ‘oorzaken’ en zeker nog velen daarbij maakten een algemeenen Europeeschen oorlog noodzakelijk en men wachtte maar op ‘de Vonk’, die al die brandstoffen aan zoude steken, en die was: ‘de moord op Ferdinand van Oostenrijk’ die binnen een maand geheel Europa in vuur en vlam zette, wel een bewijs dat die slechts een voorwendsel was, anders had zeer gemakkelijk een vergelijk tusschen Oostenrijk en Servië gevonden kunnen worden.

Duitschland, dat zooals hiervoren is bewezen, steeds gereed is om binnen eenige dagen tot den aanval over te gaan, viel in België, voordat Engeland of Frankrijk gereed waren dien inval af te weren.

De vraag is nu: was Duitschland genoodzaakt in België te vallen, met violeering van de neutraliteit van dit rijkje, die door alle mogendheden, ook door Duitschland, was gewaarborgd.

Op het Congres te Weenen in 1815 werden de Waalsche en Vlaamsche provincies van België vereenigd met de Nederlandsche provincies, tot een grooter Nederland. Nu is van algemeene bekendheid:

Waar diplomaten samen komen,
Vloeien steeds veel stroomen
Champagne en andere wijnen;
Toch altijd netjes, geheel geen zwijnen
Maar het resultaat van al dat drinken
Is: dat de wisheid gaat aan 't zinken;
En 't slot komt dan slechts neer
Op heel veel fouten en niets meer;
En 't resultaat van de beslissing
Is meestal een groote vergissing.

Zoo ook hier: 15 jaren later scheurden Walen en Vlamen zich af van Nederland, door Frankrijk daartoe aangezet, en met behulp der R.C. geestelijkheid.

Hadden die wijze diplomaten van Luxemburg en de Waalsche provinciën een grooter Luxemburg gemaakt en de Vlaamsche provincies bij Nederland gevoegd, dan was zeker een beter resultaat verkregen, en was Vlaanderen hoogst-waarschijnlijk van de rampen van dezen oorlog bevrijd gebleven.

Om de aspiratiën van Frankrijk te breidelen, werd op voorstel van Engeland het nieuwe België neutraal verklaard.

De eerste koning van België, Leopold van Coburg, van geloof Hervormd of Luthersch, sloot zich bij Engeland aan. - Zijn zoon Leopold II, Katholiek geworden, integendeel bij Frankrijk. Hij en zijn clerikale ministers werden langzamerhand geheel door Frankrijk beheerscht en overgehaald tot het versterken van Namen en Luik tot sterke, nieuwe vestingen om tot bolwerk te dienen tegen Duitschland, voor een mogelijken aanval van die zijde. Ook Antwerpen werd met een nieuwen fortengordel omringd. Hierdoor werd door België de gewaarborgde neutraliteit zelf geschonden en was feitelijk Duitschland niet meer gehouden die te eerbiedigen. Vooral door de Fransche en Waalsche pers werden de Belgen tot haat tegen de Duitschers opgezet.

De onnoozele Vlamingen lieten zich langzamerhand, geholpen door den Fransch gezinden vorst en de Walen medesleepen, en zelfs hun taal werd verloochend door de ontwikkelde middenstand, niettegenstaande mannen als Gezelle, Verriest, Cyriel Buysse, Streuvels en anderen hun taal trachtte te beschaven. Later werd Koning Albert ook door Engeland overgehaald zich in het geheim aan te sluiten bij de Triple Entente voor het geval een oorlog uitbarstte met Duitschland; daarom ook de woede van België, Frankrijk en Engeland toen Nederland besloot de ingang der Schelde door een fort te Vlissingen te beschermen, waardoor Engeland belet werd België door de Schelde op te varen, bij te springen tegen Duitschland wanneer dit noodig mocht zijn.

Toen dan ook onverwacht de lang verwachte oorlog uitbrak was Duitschland verplicht België binnen te trekken om geen vijand in den rug te krijgen; bekend natuurlijk met de heimelijke overeenkomsten van dit rijkje met Frankrijk en Engeland. Een neutraal België bestond feitelijk niet meer,

[p. 677]

dit was door zijn koning en ministerie verraden aan zijn groote buren, met welk voordeel en doel? dat weet men niet te gissen.

Of Duitschland, als België werkelijk neutraal was gebleven, deze neutraliteit toch had geschonden en toch er met zijn legers doorheen had getrokken, blijft een open vraag.

Wij willen hier verder geen beschouwingen houden over de wijze waarop de oorlog in België door Duitschers en Belgen is gevoerd, en vooral over de inmenging van het Waalsche volk als franc-tireurs. Mijn doel is alleen zoo mogelijk aan te wijzen de diepere oorzaken die er toe geleid hebben, en ook de schuld van België aan zijn eigen ongeluk.

Zeker zullen vooral de Vlamingen later beter gaan begrijpen waaraan zij hun noodlot hebben te danken; misschien doen zij dat nu al eenigszins, naar de symptomen die daarop wijzen en op uitlatingen van het volk door enkele correspondenten opgevangen.

Nijmegen.

M.C.E. STAKMAN.