De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschap kring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nummers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Alle brieven moeten, om in de d.a.v. week omgaand te kunnen worden beantwoord, uiterlijk Zaterdag-ochtend in mijn bezit zijn.

Redactrice.

P.S. Het spreekt vanzelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers, die in de corr:-rubriek thuisbehooren.

Mej. Kramer te Amsterdam. - Uw stukje aan mevrouw Hoogendijk-Hesse kan ik slechts plaatsen indien gij mij toelaat één gedeelte te schrappen dat ik weiger op te nemen. Terwijl ik tegelijkertijd Uw nauwkeurig adres moet weten.

Liesbeth. - Ik zond U Uw stukje terug, ten eerste omdat ik geen plaatsruimte heb voor zulke kleine stukjes, ten tweede, omdat ik ze in elk geval alleen geteekend opneem, (juist uit gebrek aan plaatsruimte wil ik dergelijke schetsjes voortaan alleen geteekend plaatsen.)

H.S. te Rotterdam. - Onmogelijk Uw bijdragen te plaatsen, gelijk ik U reeds vroeger meldde.

Jenny L. te D. - Ik ben hartelijk blij dat wij in zake dierenbescherming zoo geheel en al gelijk denken, en dat gij-ook de partij trekt van het veelvuldig verongelijkte, en steeds aan de overmacht van den mensch overgeleverde dier. - Het door U meegedeelde geval neem ik hier over, omdat het U tot groote eere strekt, maar ook omdat het allen, die zulke schandelijkheden lijdelijk aanzien, eene aansporing moge wezen om, evenals gij het deedt, in te grijpen:

Toen ik nog op de H.B.S. was, zag ik eens op een morgen een beschonken man z'n paard slaan; 't dier ivas doodmoe en kon niet verder. De man ontstak hierover zoo in woede dat hij z'n mes trok en 't arme dier een steek in de schoft toebracht. Toen heb ik direct een agent gehaald; deze maakte proces-verbaal op, en constateerde een steek van 9 cM. diep. De dader is tot een maand gevangenisstraf veroordeeld. Ik vind dat dit mispunt veel meer gehad moest hebben.

U in dezen slotzin gelijkgevend, wil ik toch anderzijds erkennen, dat men integendeel zoowel den ijver van den agent als het veroordeelend vonnis moet loven, waar er helaas meestal zooveel wordt door de vingers gezien en goedgepraat ‘wegens gebrek aan bewijs.’ Die maand

[p. 654]

gevangenisstraf zal dat mispunt in elk geval heugen, en ook zijn een afschrikwekkend voorbeeld voor anderen. Mijn oprechte hulde voor Uw flink optreden!

Waar gij dan in het vervolg van Uw brief een quaestie aanroert, die dezen winter voortdurend de gemoederen mijner lezers tegen of vóór mij bezighoudt, daar wil ik, opdat zij allen kunnen weten waarover wij het hebben, Uw eigen woorden letterlijk overnemen:

Nu nog een andere zaak. U naamt in 't nummer van 3 Mrt. een stuk van Prof. Steinmetz over uit 't ‘Vaderland’ over de gedeeltelijke afsluiting der Noordzee. Ik voor mij dacht, dat zooiets evengoed tot het oorlogsrecht behoorde, evengoed als b.v. het beschieten van versterkte steden. Die uithongeringsmethode is al door alle eeuwen toegepast. In de grijze Middeleeuwen werd de uithongeringsmethode vaak toegepast voor het veroveren van een kasteel, zonder vrouwen en kinderen te ontzien. - Evenzoo hebben de Spanjaarden Haarlem en Leiden laten uithongeren. Werden daar de vrouwen en kinderen ontzien? En wat hebben de Duitschers in 1870 gedaan met Parijs? - Ik wil hiermee volstrekt niet beweren, dat ik zulke dingen in de hedendaagsche ‘beschaafde’ (?) wereld kan goedkeuren; maar het kan toch ook zooveel bevreemding niet wekken. Ik vind uithongeren ook niet zoo extra veel minder dan moorden, oranden en onteeren der vrouwen en doodschieten.

Dat Engeland in den oorlog betrokken is geworden, doet het natuurlijk alleen uit eigenbelang. Engeland heeft nog nooit iets gedaan met een ander doel, dan er zelf voordeel uit te trekken. De geschiedboeken geven hiervan tallooze voorbeelden. De groote concurrentienijd met Duitschland zal het trouwelooze Albion wel bewogen hebben met D. in 't strijdperk te treden. Hierover ben ik het dus met U eens. - Maar niet inzake de houding van België. Hoe roerend mooi was België's antwoord op Duitschland's ultimatum van den laatsten Juli: ‘Wij zullen onzen plicht doen.’ Want hun plicht was elken indringer buiten te houden, evengoed als het de plicht van elken huisvader is, zijn huis tegen indringers te beschermen. België stelde zijn eer hooger dan zich voor tonnen gouds te laten omkoopen. Beter den heldendood te sterven, dan zich lafhartig aan den eersten den besten indringer over te geven. België is door alle eeuwen heen, door zijn ongelukkige ligging, het strijdtooneel geweest van geheel West-Europa. Reeds in 1302 in den sporenslag bij Kortrijk was dat zoo, en nu is 't weer de dupe van de kwesties der Europeesche mogendheden. 'k Heb diep medelijden met dat arme land, volk en koning, gelouterd door de smart.

Dan nog de gruwelen in België.

Zooals U wellicht bekend is, hebben tallooze Duitsche firma's gedrukte circulaires gericht aan hun Nederlandsche clientèle, (zoo ook de Duitsche voetbalbonds aan de Nederlandsche) dat Duitschland niet verantwoordelijk was voor de gruwelen in België. Zou men hier misschien met eenigen grond mogen zeggen: ‘Qui s'excuse, s'accuse.’ Ik wil zeer gaarne aannemen, dat er onder een groot leger, zooals dat van Duitschland is, ook veel uitschot is, en dat vele, zeer vele, Belgische gruwelen geschiedden buiten medeweten van de Duitsche autoriteiten. Maar de verwoesting van Leuven is toch van hoogerhand gelast. Ik dacht, dat in Duitschland, (waar de discipline zoo hoog ten top gevoerd is) zooiets niet mogelijk was.

Ik kan me best begrijpen, dat U, die Duitschland geregeld bezocht, met de D. sympathiseert. Mooi vind ik, dat U zoo ruiterlijk voor Uwe ideeën uitkomt, waardoor het mogelijk werd ook ronduit voor de mijne uit te komen.

Ziehier nu mijn antwoord op Uw zakelijk en gematigd schrijven, dat het correspondeeren met U zoo aangenaam maakt.

Ik heb het stuk van prof. Steinmetz niet aangehaald om den inhoud als zoodanig, maar wel om de onrechtvaardige wijze waarop deze professor is behandeld door zijn tegenstanders, die hem, onder goedkeuring van de Vaderlandredactie, naamloos, en soms op persoonlijk-beleedigende wijze aanvielen, waar diezelfde redactie uitdrukkelijk had geschreven boven zijn stuk dat het werd opgenomen omdat hij met zijn naam onderteekende. Over den inhoud als zoodanig heb ik geen opinie, want het spelen met het woord ‘oorlogsrecht’ vind ik in geheel dezen oorlog even walgelijk als laaghartig. Wat is ‘oorlogsrecht’ anders dan een barbaarschheid, die niet moest bestaan, en die, zooals thans de praktijk ook leert, telkens neerkomt, nu van de eene dan van de andere zijde, op ‘het recht van den sterkste’. Dat gij de methoden der ‘grijze middeleeuwen’ aanhaalt, dat is natuurlijk een standpunt waarover moeilijk valt te redetwisten. Ik stel mij veeleer op dat van dien hoofdonderwijzer met wien ik in een vorig nommer correspondeerde, en die mij schreef hoe hij zijne kinderen leeraart, dat in den tachtig-jarigen oorlog ook van onze zijde lang niet alles zoo braaf en zoo lofwaardig is toegegaan als de geschiedenisboeken het voorstellen. Juist zóó is het; dit geldt ook thans; ook voor Duitschland èn de Bondgenooten. Ik heb met Duitschland medelijden, ik wensch het de zegepraal nu de oorlog er eenmaal is, maar, kan de vrede morgen gekocht worden door Duitschland's nederlaag, dan zou ik onvoorwaardelijk dien vrede wenschen. Want ik vind dezen oorlog als zoodanig een verschrikking, een gruwel, ik zou mij aansluiten bij elken algemeenen Europeeschen opstand, die hem per-se deed eindigen. - - Het ‘roerende’ van België's houding kan ik absoluut niet inzien. Laat mij echter beginnen met U te zeggen dat gij, evenals de meeste menschen, de Belgische regeering en den Belgischen Koning verwart met ‘België’. Dit laatste volk heeft even weinig mee te spreken gehad als ons volk het heeft, indien morgen ook wij in den oorlog worden betrokken. De Belgische Koning en zijn regeering, zij alleen dragen de volgens U ‘roerende’ verantwoording van een geheel land en volk te hebben laten ondergaan, terwijl zij, door het aannemen der aangeboden oorlogsvergoeding tegen het laten doortrekken der Duitschers, zich hadden gevrijwaard voor al deze ellende. De vraag of die eisch van de Duitschers onrechtvaardig is geweest, doet m.i. niet af en toe aan het feit dat koning en regeering in het belang van land en volk hadden moeten toegeven - evengoed als Luxemburg dat deed. België was evenmin opgewassen tegen Duitschland's overmacht als Luxemburg; de Bondgenooten hebben

[p. 655]

het daarenboven niet intijds geholpen ook nog. In zulk een geval vind ik toegeven aan den sterkere plicht, de hoogste zedelijke plicht, die er bestáát voor een vorst, - van wiens beslissing in zulk een geval het lot afhangt van millioenen. Ik heb in dat opzicht met een mijner lezers hier ter stede een gesprek gehad, dat ik voor U schriftelijk wil herhalen. Hij-ook was, als gij, van oordeel dat niemand zich zulk een ‘onrecht’ kan laten welgevallen zonder naar de wapens te grijpen. Ik zeide hem daarop het volgende: ‘Indien iemand van hooge positie en grooten invloed, laat ons b.v. stellen een minister, in Uw zaak binnentreedt, en van U een of ander kostbaar voorwerp verlangt voor niets, dat gij niet wenscht te verkoopen zelfs, zoudt gij dan, ter wille van het U door hem aangedane ‘onrecht’, U blijvend verzetten, dus niet willen toegeven, dan wel, omdat gij zijn grooten invloed van noode hadt, in zijn onrechtmatige handelwijze berusten - in het belang van uw zaak en uw gezin.? Na eenig nadenken gaf hij mij toe dat, indien de bewuste persoon inderdaad zich aan hem zou kunnen wreken door den ondergang zijner bloeiende zaak te bewerken, hij stellig, terwille van zijn vrouw en kinderen vooral, zou prefereeren toe te geven en het kostbare voorwerp zelfs voor niets af te staan.

Welnu, wat hier geldt voor een particulier, dat geldt m.i. in nog veel sterkere mate voor een koning, die de verantwoording draagt niet voor een maar voor honderden en duizenden gezinnen, en die daarenboven volstrekt niet verzocht werd voor niets te geven, maar aan wien een reusachtige finantieele vergoeding werd aangeboden, die hij in het belang van zijn onderdanen kon aanwenden. Voor mij persoonlijk is het daarom niet twijfelachtig dat Koning Albert zich liet leiden door zijn eigen sympathieën voor Frankrijk, en dat hij dom handelde, en niet in het ware belang van zijn onderdanen. Gij zult mij ten goede houden dat ik zinnetjes als ‘Beter den heldendood te sterven dan zich lafhartig aan den eersten den besten indringer over te geven’ vind thuisbehoorend in dien ‘grijzen middeleeuwen-tijd,’ dien gij zooeven hebt aangehaald. Er is m.i. niets ‘heldhaftigs’ in zulk van weerskanten duizenden en tienduizenden mannen als slachtvee offeren op de afschuwlijkste wijzen, om een vuil zaakje, der diplomatie, waarvan ze niet eenmaal 't fijne afweten, maar waarvan in elk geval zooveel vaststaat, dat het gaat om onderlingen naijver en jaloezie op elkaars welvaart tusschen Engeland en Duitschland. Weet ge wat een ‘heldendood’ is? Indien een brandweerman een vrouw of kind uit een brandend huis tracht te redden, en daarbij zelf omkomt. Indien een dokter of een verpleegster een besmettelijk-zieke verzorgt zonder vrees voor aansteking, en het offer wordt dier plichtsbetrachting. Een heldendood echter is nooit of te nimmer het in verwildering en verruwing doen sterven van kunstmatig, per oorlogsverklaring, tot elkaars vijanden gemáákte menschen, die, vóór die oorlogsverklaring, niet alleen elkaar niet persoonlijk kenden maar zelfs soms zeer gaarne mochten. Lees toch eens ‘Die Waffen Nieder,’ dat in al die opzichten zulk een verruimenden blik geeft. -

Dat gij diep medelijden hebt met de Belgen dat beaam ik van ganscher harte; - met hun koning heb ik 't geenszins. - Hetgeen gij vervolgens schrijft over de zoogenaamde ‘Belgische gruwelen’ is m.i. nu meer dan voldoende besproken en uitgelegd door elkeen die onpartijdig is; in de eerste plaats namelijk is een groot deel dezer ‘gruwelen’ of afdoend weerlegd of onbewezen gebleven, in de tweede kan het niet anders of elk leger heeft zijn monsters en ruwaards, die wreedheden en misdaden begaan onder den indruk van overwinning, alcohol, haat, alles in een woord wat men noemt den oorlogsroes, wat verlaagt den mensch van een met rede bedeeld wezen tot een duivel in den ergsten zin. Ook de Duitschers-zelf zullen het U toegeven dat er van hun kant zeer vele verkeerdheden zullen zijn begaan, maar, gelooft gij werkelijk dat de Fransche soldaten, de Russische, de Engelsche, zonder onderscheid vrij uitgaan in dezen? En, vindt gij het rechtvaardig daarvoor ‘de’ Fransche, Russische of Engelsche natie verantwoordelijk te stellen? Neen immers. Waarom dan wèl de Duitsche? Alleen tegen dàt onrecht protesteer ik - op denzelfden grond waarop ik protesteer tegen de vaderlandsche geschiedenisboekjes welke onzen tachtigjarigen oorlog in het licht stellen als waren alleen de Spanjaarden en de Roomsch-katholieken misdadige wreedaards, en de Geuzen daarentegen de meest-beminnelijke en zachtmoedige martelaren des geloofs. Ik ben het geheel eens met dien hoofd-onderwijzer-correspondent, op wiens corr: met mij ik hierboven wijs, die terecht schrijft, hoe hij zijn leerlingen steeds inprent het onware van zulke leugen-voorstellingen. -

Voor het slot van Uw woorden dank ik U ten zeerste, want zij getuigen van een eerlijke waardeering van mijn standpunt, al is dat dan niet het Uwe. Juist zooals gij denk ik er over. Het spreekt vanzelf dat jarenlang verblijf in een land, en de omgang met een volk, sympathie of antipathie opwekt. Bij mij is het eerste het geval; men moge die sympathie niet deelen, men moet het in elk geval, als men eerlijk is, in mij waardeeren dat ik niet uit eigenbelang mijn vroegere vrienden den rug toedraai. Want, het eigenbelang brengt het zeer zeker mee in deze tijden anti-Duitsch te zijn! Dat Uw belangstelling nog is verhoogd door een en ander, dat verheugt mij, maar, eerlijk gezegd, het verwondert mij niet. Want diezelfde inenschen, die zich nu aan mij ergeren omdat ik wèl mijne meening zeg, zij zouden 't evenzeer doen indien ik had gezwegen, zooals mij van vele zijden, ook door den uitgever, is geraden. Dan namelijk zouden zij mij met recht laf en vreesachtig hebben gevonden, nu is mijne opinie niet de hunne, en bevalt hen dát weder niet, maar, zoolang ik de Lelie redigeer, zoolang zal ik eerlijk blijven die ik ben, en zeggen wat ik meen. Daarom veel dank voor Uw brief.

B.L. - Vriendelijk dank voor Uw schrijven. - Gij hebt het geheel bij het rechte eind in die quaestie. Ik geloof dat iedereen, die den een of anderen godsdienst van heel nabij kent, de fouten leert opmerken die de beoefenaars ervan aankleven. ‘Onderdanig’, zooals gij 't noemt, tegen mij te zijn, dat zou ik inderdaad heel laf vinden van U, daarin hebt gij volkomen gelijk; wij zijn

[p. 656]

allen vrije menschen, tot welke klasse wij ook behooren. En innerlijke beschaving en innerlijke ontwikkeling hebben ten slotte niets met stand te maken. Nu hoop ik maar dat dit U onder de oogen komt, want inderdaad is het een uitzondering dat ik pres: ex: toezend. - Vriendelijk gegroet.

Jet. - Ja, dat is een zeer wàre opmerking van U, dat de ‘machtelooze woede die doorschemert in het mij uitschelden het tegendeel bereikt van wat de scheldenden bedoelen’. In dat opzicht heb ik hun slechts dankbaar te zijn voor de reclame die zij zoo beleefd zijn voor mij te maken. -

Wat Uw opmerking aangaat over het onafhankelijk zijn in het de waarheid zeggen, niemand is onafhankelijk in dat opzicht, zoodra hij zijn eigenbelang laat meespreken, ik zeker niet, dat heb ik speciaal dezen winter menigmaal ondervonden in zake den oorlog. Maar, ook in verband met allerlei andere omstandigheden, is het voor mij precies even weinig gemakkelijk de waarheid eerlijk getrouw te blijven als voor andere menschen. Dat er echter natuurlijk bijzondere omstandigheden zijn, vakken, beroepen, enz. waardoor iemand gedwongen wordt tot stilzwijgen, dat spreekt vanzelf, en, als zijn beroep niet is dat van journalist, dan zie ik ook geen reden waarom hij in zulk een geval niet zijn mond het stilzwijgen zou opleggen.

- Ik geloof zeer zeker - in antwoord op Uw vraag - dat een Europeesch oproer, dus van alle volken te zamen, veel beter oplossing ware dan dit schandelijk en goddeloos elkaar doodslaan, verminken, vermoorden, waarvan wij nu reeds maandenlang getuige zijn. Indien slechts de menschen-zelf zoo wijs werden van in te zien het groote onrecht dat zij zichzelven aandoen door aldus blindelings te gehoorzamen aan eenige enkelingen, wien het slechts te doen is om eerzucht en eigenbelang! - Lieve Jet, geloof toch niet alles wat ‘de’ courant vertelt over Duitschland. Wie zegt U b.v. dat het wààr is, dat men het Duitsche volk zooveel wijsmaakt over zoogenaamde ‘overwinningen’? Indien gij-zelf de Duitsche couranten léést, en mij zulke artikelen zendt, eerst dan kan ik met U redeneeren daarover. Wat mij aangaat, de Duitsche couranten die ik lees, die vind ik vrij wat soberder van toon dan de Fransche, die over het algemeen een pralenden blufferigen overwinningskreet aanheffen, speciaal le Matin, een soort Fransche Telegraaf, - alleen oneindig beter geredigeerd. Uw artikel zal ik met veel genoegen ontvangen. - Uw wensch voor mij, inzake aangename feestdagen, is in vervulling gegaan, want ik dankte aan het verblijf van Amsterdamsche kennissen hier ter stede bijzonder gezellige Paaschdagen. - Hartlijk gegroet.

Lente. - Het zou mij niet verwonderen indien mijn bewuste correspondentie aan U aan den steler onder de oogen is gekomen, zoodat hij, om die reden, voorzichtiger is geworden, wel wetend, dat hij zich schuldig maakt aan een vergrijp tegen de auteurswet, en erin kan loopen te eeniger tijd. - Neen, ik vind het niet ‘vervelend’ dat gij het altijd met mij eens zijt, zeker, waren alle lezers dat steeds, dàn zou ik 't wèl vervelend vinden, want dan ware het een bewijs van onbeduidendheid van den inhoud, indien iedereen 't steeds met alles eens ware; maar, in een enkel geval nu en dan stééds instemming te vinden, dat is een bewijs van geestverwantschap dat natuurlijk aangenaam aandoet. Heerlijk vind ik het dat Uw vader mijn meening deelt inzake den oorlog; het is opmerkelijk dat vrouwen in deze quaestie geheel en al oordeelen naar oppervlakkige gevoelsmotieven, zonder eenige rekening te houden met de geschiedenis, met de feiten, met de onbetrouwbaarheid onzer couranten-gegevens, enz. enz. Ik zeg expresselijk oppervlakkig, wijl er m.i. hier geen sprake is van wezenlijk gevoel, want dan zou zich dat medelijden en die verontwaardiging ook moeten uitstrekken tot het evenals België verwoeste Oost-Pruisen. Neen, we hebben hier te doen met een door vele vrouwen elkaar napraten, als kippen zonder kop. - Voor Meta Nielsen en Willy Bas neem ik over, dat gij U verheugt over de door haar ondervonden bijval. - Over de zaak van Son ligt het niet in mijn bedoeling nog een enkel woord te zeggen; ik vind die zaak afgedaan door mijn antwoord, want ik geloof niet dat het mej: van Son ook maar een moment te doen was om die zaak als zoodanig. Voor dat geloof heb ik mijn zeer goede gronden.

- Ja, mij-ook is het steeds opgevallen dat het Joodsche familieleven bijzonder eerbied-afdwingend is, en dat er in de Joodsche gezinnen tusschen ouders en kinderen een mooien, tot in hoogen ouderdom voortdurenden band blijft bestaan. Uw opmerking: ‘Wat dergelijke dingen betreft kunnen wij Christenen zeker nog veel van hen, de Joden, leeren’, beaam ik dan ook geheel. Inderdaad, juist dóór hun hard werken komen de Israëlieten er boven op; dat wekt dan de jaloezie op der Christenen, en daardoor wordt dan door dezen den Joden dikwijls ten onrechte aangewreven, dat zij hun geld onrechtmatig verdienden. Voor de eerlijkheid van handeldrijvende Christenen heb ik niets méér respect dan voor die der Israëlieten. - Zeker wil ik heel graag meer van Uw particulier leven weten, want alle mijne correspondenten interesseeren mij steeds. Daarvan kunt gij overtuigd zijn. Veel dank.

ANNA DE SAVOENIN LOHMAN.