De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Nederlandsche Anti-Bakteriën-Raad.

Als kind reeds was ik aanhanger van de vredes-idee. Wel deed het mijn toch nationaal hart goed, op school steeds te hooren van de permanente heldendaden van onze voorvaders. Waar die menschen zich vertoonden, waren zij bij uitstek dapper. De eenige man, die zich in onze oorlogen misdroeg, niet zijn plicht deed, was de kolonel Pain et Vin. Die man was niet dapper, ontruimde de hem toevertrouwde post en gaf daardoor den Franschen gelegenheid straffeloos in ons land huis te houden, zooals in onze moderne oorlogen mode is geworden. Maar natuurlijk is die kolonel geen Hollander, in elk geval geen onvervalschte, zoodat mijn illusie kon blijven bestaan. Later las ik het bekende boek van Bosscha, ‘Neerland's Heldendaden te land’, en opnieuw bleek mij, dat onze Voorouders steeds alle krijgsmansdeugden ten toon spreidden, de dapperste soldaten der wereld waren, onverschillig of zij het benarde en geliefde vaderland verdedigden of in dienst van den overweldiger en den onderdrukker van dat Vaderland voor diens belangen en tegen die van het Vaderland streden. Het doet je goed te behooren tot zulk een dapper

[p. 517]

volk. Maar toch hinderde mij steeds dat opnieuw oorlog voeren en vond ik ondanks al dat moois de Vaderlandsche Geschiedenis, de aaneengeschakelde geschiedenis van een groot aantal ruzies, roof- en moordpartijen niet mooi.

Dat kwam doordat ik aanhanger ben van de gedachte Vrede op Aarde, niet in één bepaalde nacht, de Kerstnacht, maar voortdurend, en dan ergert dat voortdurend vechten je maar, al deden je voorouders het ook nog zoo dapper.

Toch kwam ik, toen wij op school de Geschiedenis van Napoleon leerden, onder de bekoring van den Grooten Man, Napoleon. En die bekoring kon blijven bestaan, omdat onjuist is de opvatting, dat de Napoleontische oorlogen door hem geprovoceerd werden. De Geschiedenis heeft bewezen, dat Engeland de schuldige was.

‘Le trop en tout nuit’ zeggen de Franschen en dat was het geval met de Napoleontische oorlogen. Men had er genoeg van en wenschte nu verder in Europa vrede te houden. De Heilige Alliantie zou daarvoor zorgen. Het Verbond van Engeland, Rusland, Oostenrijk en Pruisen bedreigde ieder en Frankrijk in het bijzonder, bij het beginnen van een oorlog. Dat verbond wenschte vrede en zou dus vijand zijn van ieder die oorlog voerde. In het desbetreffende artikel wordt gezegd, dat men had ‘pour but le maintien de la paix, pour moyen la guerre’.

Ik herinner mij nog den Homerischen lach van mijn Geschiedenis-leeraar, toen ik uitriep: ‘dus na 1815 komen er geen oorlogen meer voor.’ Inderdaad verder doordringende in de Geschiedkundige Wetenschap zag ik, dat er na 1815 helaas meer oorlogen voorkomen dan ooit te voren. De schuld daarvan ligt echter niet aan de vredelievende Mogendheden van 1815. Het middel om vrede te houden, ‘oorlog’, pasten zij toch ieder oogenblik toe. En laten wij erkennen, dat het middel steeds doeltreffend bleek te zijn. Iedere oorlog, met dat edele doel begonnen, eindigde steeds met den zoo gewenschten vrede. Het publiek was dom genoeg om in die oorlogen niet de belichaming van de Vredesidee te zien, zoodat het boek van Bertha von Suttner, ‘Die Waffen nieder’, als iets nieuws begroet werd. Inderdaad is dat boek wel aardig, maar wat beteekenden de Krimoorlog, de oorlogen van 1866 en van 1870 anders als ‘Die Waffen nieder’. Steeds was er een onwillige, die daartoe niet over te halen was en zoo iemand moest gedwongen worden. Dat gebeurt toch in onze vredemaatschappij ook met iemand, die niet naar het politiebureau wil. Volkomen juist gezien was het echter van Prof. van Vollenhoven, dat al is dat middel, oorlog, ook uitstekend, het toch voor de betrokken volken zeer onaangenaam is. Daarom ontwierp hij het nooit volprezen denkbeeld van een internationale politie, die met geweld op zou treden tegen iedere Mogendheid, die oorlog wenschte. Min of meer dezelfde gedachte van 1815 dus; Roosevelt, ook een zeer scherpzinnig man, heeft op zijn doorreis in ons land een redevoering gehouden waarin hij hetzelfde vertelde, alsof die gedachte van hem uitging.

Er werd zelfs aan gedacht Nederland het bestuur van die internationale zee- en landpolitie op te dragen. Prachtig, en eigenlijk schande, dat men die gedachte niet uitgewerkt heeft, dan toch ware deze schrikkelijke oorlog voorkomen. Duitschland had zich toch wel bedacht, roekeloos tegen Frankrijk en Rusland oorlog te voeren indien het wist, datde politie van Prof. van Vollenhoven dan ook mede ten strijde trok. En zou Engeland, dat weer volgens Duitschland den oorlog provoceerde, dat hebben durven onderstaan, indien het wist dan de politie-vloot van genoemden Professor tegen zich te zien. Pruttelaars, maar die heeft men altijd, beweerden dat de gedachte van die internationale politie onmogelijk was, omdat men die nooit tot voldoende sterkte zou kunnen opvoeren tegen legers en vloten als die van Engeland en Duitschland, maar men had het toch op de een of andere wijze kunnen probeeren, bijv. door ons land, waarin toch de dapperste soldaten ter wereld wonen, te bestemmen als de kern van die nieuwe politie-macht. Maar hoe het zij, er kwam niets van.

Een groote troost is echter het oprichten van den ‘Nederlandschen Anti-Oorlog-Raad’ op 8 October 1914.

‘Op het Nederlandsche Volk rust de plicht naar krachten mede te werken aan een beeindiging van het bloedige geschil, op een wijze dat onze beschaving niet wederom door een zelfde ramp worde getroffen.’ Daar is opnieuw mijn kinder-ideaal: Vrede op Aarde en nu voorgoed. Het is te begrijpen, dat in een tijd nu wij, en terecht, bijzonder op neutraliteit gesteld zijn, wij niet gaan dreigen met optreden van ons ‘dapper’ leger tegen den onwilligen hond, die ‘het bloedige geschil’ niet wenscht te eindigen op een wijze, die

[p. 518]

nieuwe bloedige geschillen voor de toekomst onmogelijk maken.

Maar ook zonder dapper leger is veel te doen om het beoogde doel te bereiken. Het Bestuur van den N.A.O. Raad deelt mede, dat daartoe in de eerste plaats bestudeerd zal worden door welke oorzaak deze oorlog eigenlijk ontstaan is en welke oorzaken in de toekomst tot nieuwe oorlogen zouden kunnen leiden.

Wij juichen die zeer breede opvatting der gestelde taak zeer toe. Ieder, die iets aan Geschiedenis doet, weet, dat de Geschiedenis van het bestaande geslacht slechts juist geschreven kan worden door een later geslacht. De oorzaken van den tegenwoordigen oorlog blijven voor ons slechts gissingen, maar de Ned. Anti-Oorlog-Raad is niet opgericht voor den duur van dezen oorlog, maar zal ook blijven bestaan tot geschiedkundigen als Houssaye opgestaan zijn en de waarheid over dezen oorlog tot gemeen goed van allen gemaakt hebben. Hoeveel jaren heeft het bijv. geduurd voor men wist dat de oorlog van 1870 niet geprovoceerd is door Napoleon, maar door Bismarck?

Het tweede deel van de taak die de N.A.O. Raad op zich neemt is schitterend: Bestudeeren van de oorzaken die in de toekomst tot nieuwe oorlogen zouden kunnen leiden. Hier is aan de fantasie een zeer ruim veld gelaten, zoo ruim, dat ook romanschrijvers deel kunnen nemen aan datgene wat hier studie dier oorzaken genoemd wordt.

Verder bemoeit de N.A.O. Raad zich met ‘het onderzoeken der middelen, welke zouden kunnen bevorderen, dat de tegenwoordige oorlog wordt beëindigd en een vrede wordt gesloten welke niet de kiem van nieuwe oorlogen in zich draagt.’ Hoe juist gezien dat de Nederlandsche geleerden zich aan die studie wijden zouden; de Duitsche, Engelsche en Fransche geleerden, die zich daarmede bezig zouden kunnen houden, zijn aan het front of te chauvinistisch om koel te kunnen denken. Ik heb, als Vredes-vriend, mij op raad van den Anti-Oorlog-raad, ook op die studie toegelegd en hoewel ik mijne opinie gaarne geef voor iets beters leek het mij het beste voor een spoedige vredessluiting, dat één der partijen beslissend geslagen werd. Zou de N.A.O. Raad daartoe niet een beweging op touw kunnen zetten om alle neutrale Mogendheden der wereld partij te doen kiezen tegen één der beide vijandelijke groepen.

Het vredesluiten, zonder dat daardoor de kiem van nieuwe oorlogen ontstaat, is zeer moeilijk. Daarvoor toch moest alles bij het oude gelaten worden en dan bleef ook al weer bestaan de oorzaak van dezen oorlog. Doch de nadeelige gevolgen van het bestaan van die kwaadaardige kiem zal de N.A.O. Raad wel weten te voorkomen door haar ‘streven naar een krachtige nationale en internationale organisatie van alle tegenstanders van den oorlog.’ Als die organisatie maar krachtig genoeg is, dan vervangt zij als het ware de edele internationale politie van Prof. van Vollenhoven, en treedt met geweld op tegen den oorlogzuchtigen staat, dus alweer ‘pour moyen la guerre’. Er schijnt werkelijk niets nieuws onder de zon te bestaan. Oorlog schijnt alleen te vermijden te zijn door oorlog, tenzij de N.A.O. Raad er in slaagt punt vier van haar programma zoo uit te voeren dat daardoor die ramp voor de menschheid vermeden kan worden. Dat punt luidt ‘hervormingen te overwegen, welke in de nationale en internationale verhoudingen moeten worden aangebracht om oorlogen in de toekomst te voorkomen’. Dat is de kwestie. Als men hervormingen instelt, waardoor oorlog voorkomen wordt, dan is er geen oorlog meer, en helpen die hervormingen niet, dan hebben wij nog altijd onze krachtige organisatie. Juist om die laatste voel ik meer voor den N.A.O. Raad dan voor het overigens ook schitterende plan van den Notaris Brands, waarvan Ds. Drijver min of meer de geestelijke vader is. Kaartjes van adhaesie zenden aan dien Notaris, die ze doorzendt aan de Koningin. Daarop worden ze aan den Duitschen Keizer gestuurd, die versteld moet staan over het groote aantal vredesvrienden in dezen oorlogstijd, en daarop onmiddellijk vrede sluit, zonder die te dicteeren. Prachtig, maar geen heil voor de toekomst. Notaris Brands kan dan wel voor de volgende oorlogen een permanent kaartjesverzendbureau oprichten en dat is te lastig en te tijdroovend, voorkomt buitendien de oorlogen niet.

Een Duitscher, dien ik met trots wees op onzen Nederlandschen Anti-Oorlog-Raad, antwoordde daarop ‘lächerlich,’ op een toon zooals alleen een Duitscher dat woord uit kan spreken. Natuurlijk niets dan jaloezie, dat wij Hollanders, het Volk der wetenschap en cultuur dit denkbeeld afgesnoept hebben. Toen ik hem dit op een beleidvolle wijze onder het oog bracht, daarbij oppassende onze Neutraliteit niet te schenden, antwoordde hij o.a. ‘Es giebt kein Weltfriede, so lange

[p. 519]

Engländer bestehen’. Gedachtig aan onze Neutraliteit waagde ik het niet op te merken, dat het minstens voorbarig is de schuld van den oorlog op Engeland's schouders te laden, doch erkende de waarheid zijner woorden in zooverre, dat ik toegaf dat wereldvrede onmogelijk is zoolang er nationaliteiten bestaan. Dat was echter een punt waarop de Duitscher niet wenschte in te gaan. De wereld kon wel in zooverre hervormd worden dat er geen verschillende rijken meer bestonden, maar dan moest de Aarde één Duitschland zijn. Daargelaten of mijn Duitscher daarmede niet wat ver ging, is het een feit dat alleen opheffen der grenzen, met een tegelijk opheffen van het verouderde begrip vaderlandsliefde, in staat is het einddoel, wereldvrede, te bereiken. Doch die konsekwentie willen de vredesvrienden niet aan, vooral niet in dezen vaderlandslievenden tijd, nu men uit zuivere vaderlandsliefde aan den Staat der Nederlanden geld leent tegen 5%. Zoo weinig wil men deze konsekwentie erkennen, dat zij, die op het voetspoor van Jhr. van Suchtelen e.a. het denkbeeld bepleiten van een Europeeschen Statenbond, protesteeren als men er op wijst dat daarin opgesloten ligt, dat ook ons Nederland zijn onafhankelijk bestaan inboet. Neen heel Europa moet één Staat worden en Nederland de tweede. Niet in onze daden, maar in ons denken zijn wij niet veel minder chauvinistisch dan de Duitschers.

Maar zoo nadenkende over het edele doel der oprichters van den N.A.O. Raad kwam ik op een ander denkbeeld. Nemen wij aan, dat één der volken van Europa, Duitschland, Engeland of welk ander land ook de vredeverstoorder is, dan moeten wij toch erkennen dat dat volk, nu en dan, ons jaren lang met rust laat. Ja, geheel Europa moet voortdurend geld opbrengen voor bewapening tegen dat vijandelijke volk, maar jaren en jaren leven die menschen achtereen in vrede met hunne naburen, drijven handel en laten hun aanstaande vijanden geld verdienen. Dat volk moge dus nu en dan vijandig en gevaarlijk zijn, maar is toch lang zoo gevaarlijk niet voor de menschheid in het algemeen als de bakteriën. Van het bestaan der menschheid af waren die onze vijanden zonder genade. Het is waar, dat de wetenschap tegen die bakteriën front gemaakt heeft en wij vooruitgaan in het bestrijden van die vijanden, maar dat is lang niet genoeg. Wij weten dat de sterfte aan tuberculose oneindig grooter is dan de verliezen die oorlogvoerende Staten door den Oorlog lijden. Daarom zou ik wenschen op te richten, op het voetspoor van den grootschen Ned. Anti-Oorlog-Raad een Nederlandsche-Anti-Bakteriën-Raad. Na den oorlog kunnen wij er een Internationalen Anti-Bakteriën-Raad van maken. Misschien dat men mij tegen zal werpen dat dit uitsluitend het werk der artsen is, doch dat ben ik niet eens. Eerstens weten wij dat het leekenpubliek bijzonder goed op de hoogte is van medische zaken, zoodat men best ook aan niet-artsen de genezing der zieken kan overlaten. Buitendien echter heeft de Ned. Anti-Oorlog-Raad zich ook niet uitsluitend gewend tot Diplomaten, de aangewezen vakmenschen voor de beweging, die zij om de gewenschte resultaten te bereiken op touw gezet heeft.

Ik wil bij de oprichting van een dergelijken ook zeer nuttigen Raad mij niet op den voorgrond plaatsen en doe dus mijn denkbeeld gratis over aan den Nederlandschen Anti-Oorlog-Raad, in de hoop, dat die heeren ook als punt van hunne studie willen opnemen den strijd tegen de bakteriën, voor ons nog veel gevaarlijker vijanden dan Duitschers of welk ander volk ook. En indien de Ned. Anti-Oorlog-Raad ook deze nieuwe arbeid wil verrichten, dan twijfel ik er geen oogenblik aan of de verkregen resultaten zullen na verloop van tijd in beide richtingen blijken even groot en grootsch te zijn. Laten wij dus trotsch zijn op het initiatief onzer Ned. Anti-Oorlog-Raad's mannen!

P.J. DE BRUÏNE PLOOS VAN AMSTEL.