De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschap kring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nummers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Alle brieven moeten, om in de d.a.v. week omgaand te kunnen worden beantwoord, uiterlijk Zaterdag-ochtend in mijn bezit zijn.

Redactrice.

P.S. Het spreekt vanzelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers, die in de corr:-rubriek thuisbehooren.

Graaf Otto. - Zooals gij ziet heb ik noch Uw brief onbelangrijk geacht, noch ook U-zelf vergeten. Integendeel, ik herinner mij zeer goed Uw warm schrijven van het vorig jaar, en ook Uw portret-verzoek. Die belofte is nog niet in het vergeetboek, en zal ik zeer zeker te eeniger tijd uitvoeren. Voor Uw vriendelijke instemming met het ingezonden stukje van Stania dank ik U hartelijk. En ook voor Uw opmerking dat gij niet begrijpt hoe iemand iets anders in mijn woorden kon lezen dan de ware beteekenis. Dat ik voor het Duitsche volk sympathie heb, dat steek ik hier te lande evenmin onder stoelen en banken als in Duitschland-zelf. Maar dat is toch geen reden om zich te gaan verheugen over de ellende en het oorlogslijden eener andere geheel onschuldige bevolking. Alleen, nu de oorlog er eenmaal is, nu moet een der beide partijen overwinnen, en dan, hoe spoediger hoe beter. - Zooals gij, zoo denk ook-ik er over: de Duitsche beschaving staat zeker even hoog als die van andere beschaafde landen, maar het spreekt van zelf dat de verschrikkingen van den oorlog thans alle slechte en leelijke elementen gelegenheid geven zich te buiten te gaan. Men kan een gansch volk niet daarvoor aansprakelijk maken, noch voor hetgeen de Junker-partei en het Pruisische militairisme hebben gewild.

Dat er van kwalijk-nemen geen sprake kon zijn bij mij, zult gij nu wel reeds hebben begrepen. Integendeel, juist zulke verstandige gedachtenwisselingen brengen m.i. de menschen tot elkaar beter begrijpen, en elkaar beter waardeeren soms daardoor. Hartelijk gegroet dus.

Nora. - Hartelijk dank voor Uw kaart en Uw schrijven. Ja, als er iets is dat ik U kan navoelen, dan is het zeker Uw gevoel van eenzaamheid en treurigheid, - in deze sombere dagen nog dubbel - na een lang, gelukkig samenleven. Het achterblijven-alleen daarna moet

[p. 367]

wel het allerergste zijn wat er bestaat. En anderen kunnen daarin niet troosten. Men moet ‘gather the fragments’. En één ding hebt gij in elk geval: Uw dierenliefde. Ik-voor-mij zie nimmer eenzame menschen of ik beklaag hen uit den grond van mijn hart, wanneer zij niet in staat zijn te begrijpen en te waardeeren de oneindige liefde en teederheid en trouw, die een dier geeft, de gezelligheid die het aanbrengt, de vroolijkheid waarmee het U verwelkomt. Zulke menschen komen mij steeds zoo dor van ziel voor! En, nietwaar, diegenen wier ziel verdorde, of misschien nooit heeft verstáán de oneindigheid van liefhebben-kunnen en liefde-geven en liefdeontvangen, die zijn nog het allermeest te beklagen! - Nietwaar, de dringende nood in ons eigen land verplicht ons m.i. vóór en boven alles te denken aan onze eigen armen! - Met belangstelling las ik 't slot van Uw brief waarop ik hier niet nader mag ingaan natuurlijk. 't Verwondert mij overigens niets. Ik vind het juist iets voor die vrouw. - Houdt U nu maar zoo goed mogelijk in deze dagen van beproeving en herinnering.

Stania. - Ook Uw brief is er een van leed. - Ik kan mij zoo begrijpen dat gij het heengaan Uwer lieve moeder in dezen zwaren tijd dubbel hebt gevoeld. Vooral waar zij nog was op een leeftijd waarop gij mocht hopen haar nog lang te behouden. Aan den anderen kant echter is het toch ook een groote troost dat gij haar nog zooveel hebt kunnen geven, en voor haar mocht zijn. Ja, dat weet ik-zelve, uit eigen jonge ondervinding, hoe droef het is eene moeder te verliezen. Gij hebt een gezin, en een man dien gij zeer liefhèbt, ik was toen nog zoo jong, en zoo aan het begin van een zeer onzekere toekomst. En ik weet nog zoo goed dat die vraag: ‘Waarom’? ‘Waarom?’ ook mij op de lippen kwam telkens, omdat ik wist dat mijne moeder-zelve nog zoo heel graag had willen blijven leven, dat haar hart nog zeer hing aan het aardsche bestaan, en aan wat zij moest verlaten. En toch is het mij naderhand zoo dikwijls duidelijk geweest dat het zóó voor haar-zelve-juist het beste was, dat haar heengaan, juist op dat tijdstip, haar heeft bewaard voor veel, veel verdriet dat juist zij niet had kunnen dragen. Daarom zeg ik ook steeds: In eigen lot herken ik dikwijls eene Leiding. Dat wat raadsel blijft, en twijfelen doet, dat is de ellende en de smart rondom ons, het dierenleed óók! -

En dat brengt ons weder op dat vreeselijke van deze dagen, den oorlog! Hoe lang nog, hoe lang nog! Mijn lieve Stania, dat kan ik getuigen uit eigen aanschouwen en uit eigen ondervinding, dat de Duitschers, als geheel genomen, het volk en de beschaafde kringen beide, den vrede wenschen, en vóór en boven alles steeds denken aan de vele, vele menschenlevens, die óók hunne overwinningen hun kosten. Nergens heb ik pralerij en bluf gezien, en ik was immers juist in Duitschland toen de gróóte zegepralen bevochten werden van België, Luik, Leuven, Reims, Longuy, Lagarde, Oost-Pruisen. - Altijd echter is er, ook in de pers, een waardige ernstige toon aangeslagen, waartegen het gezwets en gescheld en geschimp van de Fransche pers smadelijk afsteekt. Maar, zooals de zaken thans staan, is deze oorlog voor Duitschland een geworden van kamp om zijn zelfbehoud. Dat voelt iedere Duitscher. Daarvoor heeft hij goed en bloed over. En daarom verdient hij eerbied en hulde. Ik ben en ik blijf een anti-militarist. Ik vind dat zij die dezen oorlog op hun geweten laadden de hellenstraf ruimschoots verdienen, als die bestaat, maar, nu hij er is, nu heb ik onbepaald respect voor de eenheid en de zelfopoffering van het Duitsche volk, en ook heb ik met dat rijkgezegende schoone sympathieke land en met zijn mij zeer sympathieke inwoners diep medelijden, waar het mijn vaste eerlijke overtuiging is, dat Engeland het toelegt op de vernietiging van Duitschland's handel, scheepvaart, van zijn existentie in één woord - uit pure afgunst!

Wat nu de eenzijdige stemming ten onzent aangaat, gij hebt groot gelijk dat die een gevolg is van het misdadig en verachtelijk ophitsen van een deel onzer pers. Dat deze is omgekocht door Engelsch geld staat voor mij vast. Gelukkig echter begint er reeds eene kentering te komen, en gaan er steeds meer stemmen op die getuigen tegen deze knoeierij en oneerlijkheid, en die de aandacht der regeering er op vestigen, en die zich met walg afwenden van zulke leugenverspreiders.

Hier in den Haag vooral heerscht over het algemeen een betere en verstandigere geest, en is men, vooral in zake de ‘onbaatzuchtige’ bedoelingen der Engelschen, zeer op zijn hoede geworden.

Ik dank Uw man recht hartelijk voor zijn vriendelijke woorden aan mijn adres. Onder verwijzing naar het hoofdartikel: Sympathieën en Antipathieën, zie Lelie van 25 November, dat gij zult hebben gelezen, kan ik U verzekeren, dat ik mij voel van Germaanschen stam, en dat mijne sympathieën zijn met de Germanen, (niet met de militaristische Junker-partij in Duitschland), maar met het Duitsche volk, met zijn gemoedelijken aard en zijn beminnelijke aantrekkelijke eigenschappen, en zijn hooge ontwikkeling en ernstige, maar toch niet sombere levensopvatting. - Ja, het is diep-treurig dat verschil van meening aanleiding geeft in deze dagen tot onderling gekibbel en tot minder-aangename gesprekken. 't Beste is dus maar die te mijden. Waarom onze persoonlijke vrienden van ons vervreemden, omdat zij anders denken daarin dan gij of ik.! Elkaar overtuigen doet men gewoonlijk toch niet. Op de plaats waarop ik gesteld ben is het niet alleen mijn plicht ronduit en moedig mijne meening te zeggen, maar ook eene die ik gaarne en blijde vervul, want ik kan op die wijze iets goeds uitrichten, en de oogen openen, door geteekende getuigenissen te herhalen, en leugens te ontmaskeren, en dingen, waarover wordt heengelezen, of die onze eerlijke (?) pers verzwijgt, over te nemen, en er de aandacht nadrukkelijk op te vestigen. Maar in het particuliere dagelijksche leven raad ik iedereen aan den vrede te bewaren onderling, en, is men van een geheel tegenovergestelde meening, liever het onderwerp te vermijden. - Hartelijk dank nogmaals.

M.K. - Hartelijk dank voor Uw lieve briefkaart. Het is zeer zeker voor mij niet ‘lastig’ dat

[p. 368]

gij mij zoo vriendelijk Uw sympathie betuigt met dat artikel, en ik dank U daarom hartelijk, óók voor de doorzending der Lelie naar anderen.

- Ook voor Uw brief dank ik U zeer. Zooals ik reeds in die vroegere corr. uitlegde, de schuld was in elk geval bij mij, omdat ik een germanisme gebruikte, en nog wel een dat geheel onbekend is, voor zoover ik weet. - Ik geloof dat ik U wèl kan uitleggen waarom de anti-Duitschgezinde menschen heftiger zijn in hun optreden dan de Duitschgezinden. De eersten voelen zich sterk, omdat zij-zijn in de meerderheid, omdat zij napraten ‘de krant’, en dus weten dat zij zich steunen op anderen, op anonyme ‘oorlogscorrespondenten’, enz. De laatsten daarentegen zijn zich bewust eene zaak te verdedigen, die stelselmatig verkeerd wordt beoordeeld, en zij beschikken ook niet over bewijzen (juist daarom verzamel ik die zoo zorgvuldig ten hunne behoeve, want de groote pers verzwijgt die); dientengevolge voelen ze zich onzeker, en kunnen niet zoo gemakkelijk met groote woorden rond zich gooien als de tegenpartij. Dat dames natuurlijk in dergelijke heftigheid vooraangaan is van-zelf-sprekend. Dat is nu eenmaal vrouw-natuur. Er zijn sommige dames onder mijn persoonlijke kennissen met wie ik het onderwerp vermijd om die reden, van wie ik namelijk het gevoel heb: Er over redeneeren baat niet; het staat in ‘de krant’, dus, ze gelóóven het per-se. En ze worden kwaad als men haar antwoordt: Ik geloof het niet. Dus... dan is zwijgen maar het verstandigste. - Ik vind het héérlijk dat gij-ook zoo denkt over de dieren als ik. Ja zeker, afmaken is het eenige wat zou overblijven, in geval van oorlog of mobilisatie. Maar, gelijk ik reeds zeide, ook dat is ten slotte toch iets vrééselijks: een gezond, geliefd dier inééns moeten dooden om zulk een reden! Ik tenminste kan het mij niet indenken hoe ik te moede zou wezen, indien ik mijn Benjamin tot zulk een lot moest veroordeelen, terwijl hij thans hier zoo vroolijk en gelukkig neven mij ligt. En toch zou ik mij niet bedenken, en het doen, alles liever dan een hond of paard aan de gruwelen van den oorlog prijsgeven.

Een Scheveninger, die af- en toe- wel eens de Lelie leest. - Zie s.v.p. wat in elk nommer staat aangaande anonyme brieven. -

G.E.T. - Gij schrijft mij:

Met Uwe in de Holl. Lelie gepubliceerde artikels van Uwe welversneden pen, over den Europeeschen Oorlog, ga ik grootendeels accoord.

Ik zeg grootendeels, want het frappeert mij dat U op pag. 291 - en ook reeds vroeger - spreekt van ‘kapitalistischen’ oorlog.

Gij verzoekt mij ‘het kapitalistisch karakter’ van dezen grooten oorlog nader toe te lichten, en zendt mij, in verband daarmede, een beschouwing van den heer Marchant: lid v/d Tweede Kamer, gehouden in uw woonplaats. Uit die beschouwing nu ben ik niet heel veel wijzer geworden, om U de waarheid te zeggen, aangezien de heer Marchant steeds op besliste wijze uitspraken doet over dingen die hij m.i. nog geenszins kan weten. ‘Het staat vast dat deze verklaring absoluut onwaar is’. ‘Het is uitgemaakt dat dit plan vooruit was beraamd,’ enz. enz. Niettegenstaande de heer Marchant volstrekt niet partijdig is vóór deze of gene der strijdende partijen, wil het mij nochtans voorkomen dat hij niet objectief staat tegenover de zaak als zoodanig, maar veel te beslist verklaart dat dit of dat vaststaat, of zoo of zus is, alles omdat dit zoo past in zijn gedachtengang. Ik voor mij houd het met de reeds door mij geciteerde woorden van Generaal Staal uit het Vaderland, ‘dat wij nog veel te eenzijdig zijn ingelicht om reeds nu een oordeel te kunnen vellen.’

Zoovéél dus voor de beschouwing van den heer Marchant. Wat nu uw vraag aangaat, het wil mij voorkomen dat niemand zal tegenspreken hoe deze oorlog er niet een is om beginselen of om vrijheid, van welken aard ook, maar enkel een lang voorbereide worsteling van de grootmachten tegen elkander, om op het gebied van handel en industrie de baas te worden. Onder die groot-machten versta ik bepaaldelijk Engeland en Duitschland. Want, dat Frankrijk er zich heeft laten bijsleepen door de revanche plannen, en, an und für sich, geen oorlog wenschte, wordt van alle kanten toegegeven. Maar, den toenemenden bloei van Duitschland's handel en industrie, en de uitbreiding zijner koloniën, heeft Engeland reeds sinds jaren met leede oogen aangezien, en op alle mogelijke wijzen zich er op toegelegd zijnerzijds in dat opzicht nummer een te blijven. Vandaar dat de quaestie van in handelsopzicht er op of er onder tenslotte voor deze beide strijdende partijen, Engeland en Duitschland, de hoofdzaak is. Een van beiden moet baas blijven in eigen oogen ten koste van den ondergang van de andere partij. Indien Engeland zich buiten dezen krijg had gehouden, dan ware hij stellig reeds lang beëindigd. Door Engeland kwam Japan erbij, dat Duitschland in Kiautschau zoo verraderlijk trof.

Het spreekt vanzelf dat ik hier slechts in hoofdtrekken aangeef wat ik met de door U aangehaalde worden heb bedoeld. Ik heb er mee willen zeggen: het gaat hier niet om een ideaal, van welken aard ook, maar om lage en verachtelijke bedoelingen van heerschzucht en jaloezie en broodnijd. - Het Blad zond ik U in dank terug.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.