De Hollandsche Lelie. Jaargang 28

Reisverhaal.

Vermoedelijk zal het mijnen lezers wel eenigszins interesseeren op welke wijze ik tenslotte terugkwam in ons vaderland, en ook waarom die terugkomst zoo lang duurde. Om met dit laatste punt te beginnen zij hier gezegd, dat het veel moeilijker is in oorlogstijd met honden, enz., te reizen dan met kinderen of koffers. Raken de laatsten weg, enfin, hoe onaangenaam dat ook is, men kan zich nieuwe kleeren koopen, of ook desnoods zijn goed in den vreemde achterlaten. En kinderen, hoe lastig en ongezeggelijk en onopgevoed ook, hebben nu eenmaal het recht mee te reizen. Maar de ongelukkige dieren! Reeds in vredestijd zijn er heel wat menschen die van oordeel zijn dat men hen zoo ruw en meedoogenloos mag behandelen als het elk toevallig individu invalt. In oorlogstijd echter vervallen alle bepalingen ten hunnen gunste. Derde klasse met hen reizen was daarom uitgesloten in Duitschland, waar juist die afdeelingen zijn overvuld met militair, gewonden en gezonden. De boot naar Mainz of Biebrich kon men vanuit Bad-Nauheim niet bereiken, wijl auto's niet meer te verkrijgen waren (om van de hooge onkosten niet te spreken), en bovendien kon men geen dag zeker zijn van het vertrek dezer booten, daar zij dan eens wel, dan weer niet voor het publiek gebruikt konden worden vanwege het vervoer van gewonden. Daarbij komt dat Bad-Nauheim aan een zijlijn ligt, zoodat men of in Giessen of in Frankfort, of, indien men met de boot wil reizen, in Biebrich moet overstappen. Och dat alles is zoo vanzelf sprekend gemakkelijk in vredestijd, maar werd nu zoo heel moeilijk, nu alle aansluitingen vervielen of

[p. 157]

waren gewijzigd. Ik heb in den beginne na de mobilisatie dan ook verscheidene Hollanders gekend, die dag aan dag zich afvroegen: ‘Hoe kom ik weg?’ En die nochtans geen van allen een hondengezin hadden mee te voeren. Maar de quaestie der koffers was voor de meesten reeds een afdoend bezwaar. Natuurlijk werd mij daarom ook nu en dan den lieflijken raad gegeven: ‘Laat die beesten toch achter; men moet nu vóór alles voor zichzelf zorgen.’ Op zulke praat haal ik steeds de schouders op. Mijne honden hebben mij een liefde en trouw gegeven, die ik daarmede hoop te vergelden, dat ik hen nooit in den steek zal laten, afgescheiden nog van het m.i. diep-verachtelijke een weerloos dier aldus in den vreemde over te laten aan zijn lot. Indien er eene bovenaardsche macht is die ons regeert, dan heeft deze ons zeker óók eene verantwoording opgelegd aan het zwakke en verlatene in de dierenwereld, en dan is het m.i. reeds uit dat oogpunt beschouwd laf en min voor zichzelf te zorgen ten koste van onschuldige beesten, die zeker allerminst kunnen helpen dat de ‘christelijke’ beschaving dezen afschuwelijken krijg doet woeden, - ook ten hunnen koste. (Denk maar eens aan die tallooze paarden, die op het slagveld worden verminkt en vermoord).

Één mogelijkheid bleef ons, en die hebben wij dan ook dikwijls met ernst onder de oogen gezien, namelijk die van onze Marie achter te laten met het hondengezin, iets waartoe zij, met een niet genoeg te waardeeren en te eerbiedigen trouw en toewijding aan ons, volkomen bereid was. Echter, waar de geruchten uit Holland soms allesbehalve geruststellend luidden wat betreft de mogelijkheid van in den oorlog te kunnen worden betrokken, waar aan den anderen kant het uitbreken van besmettelijke ziekten niet is uitgesloten, zelfs in een zoo goed georganiseerde verwonden-verpleging als die te Bad-Nauheim, daar vonden wij het een bijna niet van Marie te vergen offer dat zij-alleen zou achterblijven in het zelfs in vredestijd in den winter reeds vrijongezellig badplaatsje, terwijl wij zonder haar naar Holland zouden terugkeeren.

En toch riep en drong mijn werk mij naar hier.

En ik geloof dat die dagelijksche twijfel: ‘Wat zullen we eigenlijk besluiten tenslotte’, alle goede vruchten van de badkuur wel zal hebben te gronde gericht, bij mij, als bij zoo velen. Want, dat bij ons allen de reactie te eeniger tijd komen moet, dat staat bij mij vast. Alleen menschen die totaal gevoelloos zijn - en dat zijn hartlijders meestal niet - kunnen dergelijke emoties ongestraft doormaken.

Maar, dat wat ik juist in dezen vreeselijken tijd hoe langer hoe meer ben gaan gelooven (ook daarover hoop ik te eeniger tijd te schrijven), namelijk dit, dat er een Onbekend Iets is dat ons helpt en steunt en leidt, ik heb het óók ondervonden wat aangaat deze reismoeilijkheden. Ik heb er behoefte aan het hier openlijk neer te schrijven: nooit waren wij er gekomen zonder de onwaardeerbare hulp en de toewijdende liefde eener mij geheel onbekende Lelie-abonnée, die ik onverwacht in Nauheim leerde kennen, en die zich aan mij en aan mijn hondenjongens heeft betoond als een reddende engel in den nood in den waren zin des woords. Neen, ik voor mij geloof niet dat het ‘toeval’ was dat haar juist in die mobilisatie-dagen, toen niemand aan badkuren dacht, voerde op mijn weg naar Bad-Nauheim, en, juist door het bijzondere der omstandigheden, terstond met mij in een veel nauwere aanraking bracht dan anders wellicht het geval ware geweest. Hoe dit zij, ik leerde haar kennen, ik leerde ook kennen hare onbegrensde dierenliefde, en zij was het die met ons allen te saam één coupé 1^ste klasse afhuurde, en er niet tegen opzag vier honden, een katje en een papegaai, tot gezelschap te hebben drie dagen lang, om van het tallooze niet-levende ‘Gepäck’ niet eens te spreken. Want wij durfden niet zooals in vredestijd onze koffers aangeven, uit vrees voor wegraken, en pakten dus alles zooveel mogelijk in reismanden die wij konden meevoeren in de coupé. Tot eer van mijn hondenjongens durf ik het zeggen: lastig waren ze geen van allen, maar met dat al is hetgeen kleinigheid telkens Bennie en Frits onder den arm te nemen, en Gé en Pieter in een korf te dragen, en de papegaai in een kooitje en de kat in een mandje mee te sjouwen, en daarbij een wakend oog te houden op de rest der zeer talrijke goederen, en op elkaar óók, dat we niet van elkander wegraakten! Want o dat telkens overstappen thans, waar men anders direct van Nauheim over Giessen-Keulen kan reizen in één kleinen dag, vergezeld van Speisewagen! 't Begon reeds in Giessen, waar we, dank zij de groote vriendelijkheid van den stationchef in Bad-Nauheim, opnieuw een gereserveerde coupé voor ons vonden. Nauwelijks zaten we echter of daar was Bethsdorf. Weer eruit.

[p. 158]

In het ontzettend gedrang van den trein naar Keulen raakten we elkaar bijna kwijt, de eene helft van ons, we waren 5 in getal, stond op het eene perron, de andere op het andere. Enfin, we kwamen er dan toch allemaal weer in, en bereikten Keulen om half twee ongeveer. Daar zou geslapen worden, en was de aanblik van het vele militair, van de telkens aankomende gewonden, even indrukwekkend als diep-droevig. Indrukwekkend om de uitstekende orde, droevig om den aanblik dier jonge mannen, die, hetzij nog gezond ter slachting werden gevoerd, hetzij verminkt en te gronde gericht naar den Duitschen bodem wederkeerden, de jassen doorboord soms met kogels, de gezichten verbonden, sommigen met den dood reeds onwedersprekelijk in hunne oogen.

Wat ons allen echter diep trof, dat was de vastberaden moed en wilskracht die uit al die ernstige gelaatstrekken sprak. Daar was niet één gezicht dat tegenzin of ontevredenheid uitdrukte, allen, zelfs de meest verminkten, hadden eene expressie van gelaten berusting, van blijde bereidwilligheid zelfs. Wat men moge zeggen of denken van de Duitschers, geen onpartijdig mensch zal kunnen ontkennen dat zij een onbeschrijflijke vaderlandsliefde bezitten en éénig zijn in oorlogstijd, als geen ander volk. Nergens ook was sprake van snoeverij of overmoed. Spreekt men met een Duitscher over den oorlog, dan hoort men steeds hetzelfde woord: ‘Wir müssen siegen’, maar daarbij bepaalt het zich. De ernst van den toestand is allen te veel bewust, dan dat zij zouden willen pralen op de behaalde voordeelen. Allen ook zijn diep doordrongen van het vreeselijke verlies van zoovele menschenlevens, die moeten geofferd worden, reeds zijn geofferd.

Het eenige onhebbelijke wezen dat wij op de geheele reis ontmoetten, was een Duitscher, den volgenden dag aan het station in Keulen, welke meneer (?) ons met alle geweld wilde beletten in de voor ons gereserveerde coupé plaats te nemen. Omdat deze coupé de eenige eerste klasse aanwezig was, en hij beweerde een doorloopende kaart te hebben, werd hij onbeschoft. Maar de Duitsche conducteur zette hem, met de in Duitschland zoo roemwaardige orde, handig en netjes op zijn plaats, stopte hem ergens anders, en.... vaarwel Keulen! O weemoedige herinnering! Toen ik den vorigen keer van het station wegstoomde, ditzelfde voorjaar, was het Rosenmontag van het carnaval, en moesten we ons een weg banen door drommen gemaskerden, die van alle omstreken van Keulen kwamen of weer terugreisden. Alles ademde toen feestroes en jubel. Nu hing over ditzelfde station de droeve ernst van den dood. Gewonden overal! Een trein, gereed naar Parijs te vertrekken, stond klaar, was reeds met militairen gevuld die tot afscheid wuifden, goedsmoeds, wetend nogtans, als wij allen, dat zij bestemd waren tot slachtvee voor daarginds. Groene takjes sierden, als een hoopvolle belofte van zege, de wagons. Maar de tranen sprongen ons in de oogen bij het bedenken van het lot dat deze jonge mannen wachtte, ook in het beste geval, verminking, ellende, sterven ver van huis. Toch was er in aller oogen slechts geestdrift en blijde toekomstverwachting. Wij ook wuiven hen een laatste afscheid toe. Vaarwel, arme slachtoffers van de ‘christelijke’ regeering van alle groote landen van Europa....

In den namiddag bereikten we Crefeld, waar we eenige uren moesten wachten alvorens een andere trein ons doorvoerde tot Kleef. In deze stad Crefeld bemerkten we nog het minste van den toestand, en ging alles rustig en kalm toe, maar toen we, na om 3 uur ongeveer de reis hervat te hebben, eindelijk in den avond in Kleef arriveerden, toen was het eerste wat we zagen en hoorden één groote aandoening over de zooeven aangekomen gewonden, en de door de Belgen op hen gepleegde gruwelen, speciaal wat betreft het uitsnijden van tong of uitsteken van oogen. Met diepe verontwaardiging vertelden de op het perron aanwezigen ons van hetgeen zij daaromtrent hadden te zien gekregen. Zwaar geteisterd was ook het stadje Cleve en omstreken wat aangaat het aantal dooden uit die streek afkomstig De Oberkellner, van het hôtel waar we sliepen liet mij een geheel lijstje zien van de reeds gesneuvelden, waaronder verscheidene officieren. Zelf had hij twee zonen in dienst, een stond in Frankrijk, een lag lichtgewond in een lazareth. En, evenals iedereen dien wij spraken, legde hij die eigenaardige eerbied-afdwingende berusting, en dat rotsvaste vertrouwen in de eindelijke overwinning aan den dag, elken Duitscher eigen. Den volgenden ochtend ging het met de electrische tram verder tot Beek. Daar zagen we aan de Duitsche grens de laatste Duitschers, en namen van hen, evenals van allen die ons op reis van dienst zijn geweest, een recht aangenamen indruk mede, want zij waren ons met onze tallooze bagage

[p. 159]

uiterst behulpzaam, lieten ons slechts een paar dingen van ons vele ‘Gepäck’ openmaken, en namen o.a. terstond genoegen met mijn beleefd verzoek het mandje, dat ons poesje inhield, gesloten te mogen houden, daar zij, vanwege hare schuwheid, anders zou ontsnappen. Te voet ging het nu naar de Hollandsche grenzen, waar we zijn behandeld beide door de douanen en de militairen met een niet genoeg te loven vriendelijkheid. Daar de Hollandsche tram geen honden vervoert, moesten we tot Nijmegen een rijtuig nemen, dat deze heeren beambten zoo vriendelijk waren ons te bezorgen, en we waren hun recht dankbaar voor de ons afgestane stoelen terwijl we daarop wachtten, evenals we dankbaar in deze eerste landgenooten zulke sympathieke, kalmredeneerende menschen begroetten. Van Nijmegen reisden we over den Haag naar Amsterdam, natuurlijk een groote omweg; maar zij, aan wie ik voortaan zoo oneindig veel dank, wilde het niet anders, omdat we dan Marie veilig en wel konden doen uitstappen met ons levend gezin aan het Haagsche station. We hadden, eerlijk gezegd, juist tegen dit laatste gedeelte der reis nog het allermeest opgezien vanwege de hondenmoeilijkheid in Holland. Maar, o hoeveel hulp en vriendelijkheid genoten we van alle zijden. Dat Benjamin zich in Nijmegen op het station, als overal, de noodige vrienden wist te maken onder de beambten, dat behoef ik wel niet te zeggen. Hoe onwaardeerbaar-hulpvaardig echter waren die en waren allen in het ons een 3^de klasse verschaffen, en ons alle mogelijke inlichtingen verstrekken. Bij het overstappen in Rotterdam werd het zulk een toeloop van menschen dat er van plaatsvinden geen sprake meer zou zijn geweest, hadden niet de conducteurs ons hun eigen dienstruimte afgestaan. - Daar zaten we toen, moe en verlangend eindelijk tot rust te komen, maar zoo dankbaar, o zoo dankbaar, aan al degenen die ons door deze moeilijke dagen hadden heengeholpen, beide in Duitschland en in Holland. - Gelijk ik reeds eens schreef, dat is het mooie van deze moeilijke tijden, dat het in den goeden mensch het kleine en leelijke doodt en hen doet kennen aan elkaar van hun besten kant. Niemand heeft dat misschien zoo sterk ondervonden als ik, vanaf het oogenblik der mobilisatie tot nu toe. - Ik wil dan ook niet ontkennen dat ik, ondanks alle waaroms die juist deze ellende op de lippen brengt, toch in mij voel een wassend geloof aan een leidende en helpende hand, aan een Iets dat ingrijpt, en dat ons toeroept: Tot hiertoe en niet verder; mijne wegen zijn niet de uwe. Maar daarover een anderen keer. Nu wil ik slechts eindigen met datgene waarmede ik begon, namelijk met dank en nog eens dank aan iedereen, maar bovenal aan haar die mij door haar hulp en haar lief ingrijpen deze reis mogelijk maakte, die het, ondanks eigen toestand, nimmer te veel was honden te helpen sjouwen, of goed te helpen dragen, die in alles dezelfde blijmoedige opgewektheid bleef bewaren, en die mij daardoor aan haar verplicht heeft, - juìst door die hulpvaardigheid wat de hondenquaestie aangaat speciaal, - levenslang. - -

Bij haar, en hare lieve familie, die ons als oude bekenden opnam, vertoef ik op dit oogenblik met een hart vol innige erkentelijkheid.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.