De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Oranje-Nassau.
Het ‘Wilhelmus’-lied.

In de ‘Gedachtenwisselingen’ (Holl. Lelie v. 4 Febr. 1914) tusschen J.A.O. en onze geachte redactrice, is freule d. S.L. zoo welwillend mij de gelegenheid aan te bieden om ook mijne meening uit te spreken. Ik doe dit gaarne, wijl ik reeds vroeger^*) zijdelings dit onderwerp behandelde, en op mijn geschrijf geen tegenspraak ontving, - ook geen kritiek, - zoodat ik mag aannemen juist geweest te zijn.

Het komt mij voor, dat de Koningin der Nederlanden als familienaam of als ‘van’ voert ‘Oranje-Nassau’, en als zoodanig is de oranje-kleur slechts een hulde-kleur, doch volstrekt geen huiskleur, evengoed als het blauw van Nassau ook een hulde-kleur zou kunnen zijn. Toen in 1890 de Huygensen herdacht werden, droegen de leden van ‘die Haghe’, de wapenkleuren van dat geslacht: blauw en wit (zilver), maar bij het oranje voor ons Vorstenhuis mag niet eens aan een wapenkleur gedacht worden; heraldisch bestaat die kleur^*) niet, zij komt dan ook niet eens voor in de vlag van het Prinsdom Oranje,



waarin wel onze oude statenvlag, rood-wit-blauw, prijkt op de zeven banen, wit (4) en geel(3). Het Oranje is dus niet anders dan een sprekende kleur overeenstemmende met den naam. Zoo komt het dan ook, dat de oude Prinsenvlag, vóór de roode baan in onze Nationale vlag, de oranjebaan droeg, evenals de geuzenvlag. Beide vlaggen zijn dus door de oranjekleur, die er in voorkomt of domineert, te beschouwen als symbool van de genegenheid voor Willem I, den Nassauer, toen Hij in 1540, in 1570 definitief, den titel van Prins van Oranje bekwam. Op het oogenblik nog drukt men de sympathie uit voor de Koninklijke naam-dragers (draagsters) van het Prinsdom Oranje, door die kleur, al ging het vorstendom voor hen verloren. Duidelijkheidshalve wijs ik op vele familienamen, die voortleven zonder Heerlijkheid te bezitten, hoewel de vroegere Heerlijkheidsnaam nog is gebleven. Wie nu een Heerlijkheid ter opsiering van zijn oorspronkelijken naam koopt heelt geen recht den naam ervan aan den zijnen toe te voegen tenminste niet in officieele stukken. Of kennen we niet het geval van een Haagsch gemeenteraadslid die gekozen was onder toevoeging van zijn Heerlijkheidsnaam, en bijna als niet verkozen was verklaard.

Onze Vorsten uit het tegenwoordig Koningshuis hebben, zonder het bezit, het recht behouden de titels der vroegere bezittingen als familienaam te voeren. Onze Koningin gaat immers dikwijls, incognito, als Gravin van Buren op reis.

Het Prinsdom Oranje ‘de parel van zijn (Fred. Hendrik) erf’, zooals Const. Huygens het noemde, behoorde aan een der voorgeslachten van ons Vorstelijk Huis. Zijn geschiedenis vangt aan met de regeering van Willem I, au Cornet (met den jachthoorn, nog voorkomende in het familiewapen der Koningin) in het jaar 793. Zijn stam regeerde tot den jare 1173, toen die van le Baux aan de

*) Zie mijne opstellen; ‘Huygens te Orange, en ‘Het Wilhelmuslied’, respectievelijk in de jaargangen Haagsch Jaarboekje voor 1897 en 1899.

*) Hofdijk doceert naar Rietstap e.a. ‘Elders komen ook purper, oranje en bloedkleur vroor; ten onzent zoo goed als niet.’

[p. 575]

regeering kwam, en bleef tot den jare 1393, welke weder door den stam van de Chalon, werd opgevolgd tot het jaar 1530.

De laatste van dezen stam was Philibert, die tot erfgenaam stelde René de Chalon de Nassau, zoon zijner eenige zuster Claude de Chalon, gesproten uit haar huwelijk met Hendrik, Graaf van Nassau, oom van Prins Willem I, aan wien deze de spreuk van zijn huis Je Maintiendrai, ontleend heeft. Van dezen zijn vollen neef erfde de grondlegger onzer vrijheid het Prinsdom Oranje waarvan hij den IX^en van dien naam was.

Hij zond er ter regeling der openbare aangelegenheden zijn broeder Lodewijk heen; dezelfde die op zijn 37^e jaar op de Mookerheide, met zijn broeder Hendrik, het leven liet, en wiens nagedachtenis ook te Oranje, als hersteller van den Staat, lang in zegening bleef, daar hij niet alleen het gezag des Prinsen, maar tevens de orde en het recht, de Hoogeschool en het onderwijs door zijn beleid op een goeden voet bracht.

Met moeite echter werd deze bezitting door de nakomelingen van Willem I gehandhaafd, daar zij steeds aan het bestuur van ondergeschikte personen moest worden overgelaten, en Frankrijks invloed hoe langer hoe meer onwederstaanhaar werd.

Na den dood van Frederik Hendrik, zond zijn weduwe, Amalia van Solms, onzen Huygens naar het Fransche Hof, om het Prinsdom weder aan het Oranje-Nassau geslacht te brengen, waarvan hij in zijn dichterlijke auto-biographie op waarlijk naieve wijze verslag geeft. Een prent door J. de Visscher naar Pieter Post heeft het gedenkwaardig feit vereeuwigd van den goeden uitslag der pogingen van ‘Constantijn’. Men ziet daarop afgebeeld: ‘Ordre en toestel van den Eed van getrouwigheyt, gedaen door de Steden en Ingezetenen van het Vorstendom Oranje, aen syn Hoogheyt den Heere Prince Wilhehn Hendrick van Nassau, haren Souverein, present den Heere van Zuylichem, en het gansche Parlement. Geschiedt tot Oranje den 7 May 1665.’

Het Prinsdom Oranje kwam na het overlijden van Prins Willem III, opnieuw in de macht van Lodewijk XIV, en het bleef in Frankrijks macht, aan ons Vorstelijk huis slechts naam en spreuk (Je Maintiendrai) overlatende^*).

Onze Koningin had dus recht om te spreken van Fransche afkomst (zeer zijdelings in elk geval, want de latere afkomst van Louise de Coligny, valt ook meer zijwaarts), maar Haar huis is nader verwant aan de Nassau's, zoodat het begin van het ‘Wilhelmus’-lied:

Wilhelmus van Nassauwen, ben Ik van Duitschen bloed.

een zeer geëigende regel is. Trouwens niet mag vergeten worden, dat alle nationale liederen niet altijd even steekhoudend zijn. Het pathos en de rhethoriek winnen het van de logica. Ontleden moeten we ze niet. Zij zijn ontstaan (of gemaakt) evenals toasten en dergelijke geestdriftige ontboezemingen, welke ontboezemingen men moet brengen in de lijst van den tijd van haar ontstaan. Zelfs geloof ik, dat de muzikale compositie het meeste gewicht in de schaal legt. Het grootste deel der zangers kent van de gecomponeerde verzen op zijn best eenige regels.

Uitgestorven is het huis van Oranje-Nassau niet; het laatste mannelijk oir is met het lijk van Koning Willem III ten grave gebracht, maar het huis is blijven voortleven in onze Koningin, en belooft voortzetting in Prinses Juliana.

De Oranjekleur wordt dus in geen anderen zin gebruikt dan als sprekende hulde-kleur, welke traditioneel is geworden. Willen we nationaal doen, dan drage men de Nederlandsche driekleur, welke helaas met den Standaardwimpel, rood-wit-blauw, op de koninklijke lands-paleizen heeft moeten plaats maken voor de familievlag van de Koningin.

A.J. SERVAAS VAN ROOYEN.

's Gravenhage, 9/2 1914.

*) Tusschen 1665 en 1702 (het overlijden van Prins Willem III) bezette Lodewijk XIV in 1672 (oorlog tusschen ons land en Frankrijk) het Prinsdom. Eerst in 1696 bij den vrede van Rijswijk (bij den Haag) werd het aan het huis van Nassau teruggegeven. In 1702 (ging het voorgoed voor de Nassau's verloren), nadat de kwesties er over door den vrede van Utrecht in 1713 werden beslecht. ‘Willem Friso aanvaardde echter tot handhaving van zijne regten desgelijks den titel van Prins van Oranje (aan Pruisen toebedeeld), welke voorts tot den dag van heden (1878; zie W. Prins) toe op zijne nakomelingen is overgegaan.