De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Zondares.
Schets van Joh. G. Schippérus.

Daar stond ze buiten de poort.

Langzaam werden de zware deuren achter haar gesloten, gegrendeld.

Daar stond ze, als verdwaasd oogen-knipperend tegen het felle zonnelicht, dat nu plotseling op haar aanstroomde, van alle kanten, meedoogenloos haar verblindend. Van de koele gevangeniskilte was ze ineens gekomen in de zwoele zomerwarmte; van de doodsche stilte van 't levend graf in 't brullend geraas van de stad.

Vrij was ze nu, eindelijk vrij.

En toch, ze had met weerzin, met angst bijna dit oogenblik verbeid.

Vijf jaren had ze gezeten.

Vijf jaren cel.

Ze hadden haar getemd. De ééns zoo overmoedige wildzang, de levensblije, altijdzingende vrije vogel was tam geworden.

Vijf jaren cel.

O, ze wist het, ze hadden haar veranderd. Véél veranderd.

Ze was nu... dood.

Ja juist, zóó was het: ze was dóód. Dood voor zichzelf, dood voor haar familie, dood voor alles. Alle banden van liefde, genegen-

[p. 331]

heid, bloedverwantschap, die eens haar gebonden hadden aan zoovelen, waren doorgesneden.

- U kunt gaan,’ had de direkteur gezegd, aan het einde zijner lange preek, waarin hij haar gesproken had van ‘een nieuw leven’, dat zij zou gaan beginnen nu.

- U kunt gaan....’

Ze had gelachen.

Gáán... om 'n nieuw leven aan te vangen. O ja, 'n nieuw leven. Het leven van 'n doode die niet sterven mag. Het leven van 'n gemartelde ziel, die geen tranen meer heeft. Zij, die uitgestooten was, kon gaan. Waarheen? Tot hen die haar uitstieten? Tot de maatschappij die haar veroordeeld had, nòg veroordeelde? Tot de fatsoenlijke wereld, waaruit zij gebannen was?

Een nieuw leven wachtte haar.

Maar welk een leven?

Nog altijd stond ze daar bij de poort van het huis, dat haar een toevluchtsoord was geweest. Ze was bang, bang om het te verlaten. Vijf jaren lang hadden die dikke muren haar beschermd. Dáárachter was ze veilig geweest voor de wraak der maatschappij. O, had ze er mogen blijven, tot de goede Verlosser kwam, om haar vergetelheid te brengen! Nu zij de gevangenis verlaten moest, had zij zich wel willen vastklemmen aan haar muren. Ze was zoo bang voor de wereld, waarin zij zoo eenzaam zou zijn, eenzamer, véél eenzamer dan in de cel.

Maar 't moest. De vijf jaren waren om.

En aarzelend deed zij den eersten stap. - - - - - - - - - - - - - - -

Ze belde aan bij 'n fatsoenlijke burgermanswoning, in 'n fatsoenlijke burgermans-straat, waar men meisjes houdt voor halve dagen, en 's middags versche aardappelen en groenten eet met lapjes van 't rund of 't varken - behalve Vrijdags en Zaterdags. Er stonden bloempotten voor de ramen, versierd met papieren omhulsels en strikken, en met schriele, kwijnende plantjes er in, die treurend om de somberheid der kamer, hopeloos smachtten naar 'n zonnestraal.

'n Mager, bleek hittepetitje van 'n dienstmeisje, in 'n groezel katoenen japonnetje, deed open.

- Is mevrouw thuis?’ vroeg ze schuchter. Ze had 't gevoel van 'n bedelares, die verwacht straks met 'n grauw van de deur gejaagd te zullen worden.

Iets dergelijks scheen 't meisje ook in haar te zien.

- Mevrouw kóópt nooit aan de deur,’ zei ze, met een blik op 't pakje, dat de gewaande bedelares bij zich droeg.

- Ik kom niet om wat te verkoopen,’ zei deze met 'n fletsen lach van verlegenheid.

- Ik ben de zuster van mevrouw.’

- O!’ zei 't kind verbaasd en verschrikt, ‘neem u me niet kwalijk. Ik zal mevrouw dadelijk roepen. Mevrouw is in den tuin. Wilt u even binnen komen?’

Ze kreeg 'n stoel in de doodsche pronkkamer met de kwijnende bloemen in de versierde potten. Ze voelde hoe haar hart fel bonsde. Wat zou Eef zeggen? Zou ze haar willen kennen? Of zou ze haar afwijzen met den beleedigden trots van de fatsoenlijke vrouw? Ze trachtte zichzelf wijs te maken, dat 't haar eigenlijk onverschillig was. Maar daarbinnen bleef 't kloppen en hameren.

En wat duurde 't lang eer ze kwam.

Ze keek in den spiegel, die tegenover haar boven den schoorsteenmantel hing. Bij al haar levens-onverschilligheid was 't haar een voldoening te zien, dat ze nòg mooi was. Wat bleek en ietwat vermagerd, maar ze wist dat ze binnen enkele weken in haar uiterlijk weer de oude zou zijn. Gek, dat ze daar nu nog blij om was. Ze dacht dat ze onverschillig was geworden voor alles. Als ze niet zoo sjofel gekleed was..

Plotseling ging de deur open.

Eef, haar jongste zuster, stond voor haar.

- Mies!... jij?’

Er lag verwijt in haar toon.

- 'k Had maar weg moeten blijven, hè?’ zei Mies, kwasi-onverschillig, maar met verholen bitterheid.

Eef zweeg een wijle.

- Ik... ik dacht,’ zei ze toen aarzelend, - ik dacht...’

- Dat je van me af was.’

- Dat bedoel ik niet.’

- Je dènkt het.’

- Straks komt Eduard thuis.’

- O, is 't dáárom.’

- Hij wil van jou niet meer hóóren.’

- Neen, natuurlijk niet.’ Mies lachte toen ze dat zei. Het was de lach van 'n vertrapte ziel. Er lag hoon in, bitterheid, trots en haat.

Een ijzíge koude had plots weer verdreven den stroom van warm gevoel van liefde en genegenheid, die haar had doorstroomd, heel even, bij haar ontmoeting met Eef, na zoo'n langen tijd. Ze had altijd van Eef het meest gehouden. Die had haar immer het beste begrepen. Met haar had zij, als kind, vreemd,

[p. 332]

grillig, onhandelbaar voor anderen, altijd dwepend en levensverlangend toèn al, het best kunnen opschieten. In háár gewillig luisterend oor had ze, als wild-hartstochtelijk verlangend vijftienjarig meisje, kunnen uitfluisteren haar zoete droomen vol fel verlangen. Wel was ze door haar ook altijd bezedepreekt, maar juist van Eef - de bràve Eef, zooals zij haar soms spottend genoemd had - had ze 't kunnen velen. Zij was haar een vriendin en een moeder geweest, de eenige door wie zij zich liet leiden, tot - de fatale ontmoeting met den schilder Helmer haar aan Eefs invloed onttrok. Toen de liefde lokte, was ze gevolgd - tot in den afgrond, alle waarschuwingen ten spijt. Ze was krankzinnig geweest toen; neen, ze was 't geweest vóór dien tijd, vóór haar zinnen bevrediging hadden gevonden. Ze had zich gegeven aan hem, niet omdat zij hem liefhad... maar eenvoudig omdat hij de eerste man was die den brand van haar fel begeeren blusschen zou. Zij dacht niet aan wat haar zou wachten daarna. De onverzoenlijkheid der fatsoenlijke wereld, die van haar zou maken de moordenares van haar kind, was haar toen onbekend nog.

Maar toch, al had zij geweten...

O, er zijn er die hun leven léven willen, tot elken prijs. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Mies was opgestaan, het hoofd trotsch in den nek.

- Net als vroeger,’ dacht Eef, - ‘geen zier veranderd.’

- Ik ga heen.’

- Wáárheen?’

- Een nieuw leven beginnen,’ zei ze bijtend ironisch.

Eef dacht dat ze 't meende.

- Ik zal je helpen,’ zei ze, haar de hand reikend, nu toch geloovend en hopend, dat ze in haar straftijd innerlijk verbeterd was. O, alles zou dan weer terecht komen; als Mies een fatsoenlijk leven zou willen beginnen, ergens vèr hier vandaan, waar niemand haar kende...

- Ik heb geen hulp noodig,’ verstoorde deze eensklaps haar illusie. - Zou jij me willen helpen? Pas maar op voor Edu, dien braven man. Denk om jullie fatsoen.’

Weer lachte ze en haar lach voelde Eef als 'n vlijmend mes snijden door haar ziel.

- Je wilt niet?’ vroeg ze treurig.

- Ik wil je geen overlast aandoen.’

- Je bent wel je-zelf gelijk gebleven.’

- Jij hebt me mezelf terug gegeven met je hartelijke ontvangst.’

- Kòn ik anders?’

- Als de fatsoenlijke vrouw van 'n fatsoenlijk man, néé.’

- Had ik misschien jouw voorbeeld moeten volgen en m'n leven vergooien?’

- Ik heb gelééfd. Jij bent dood geweest, altijd.’

- Je bent 'n ongelukkig schepsel.’

- Ben jij zoo gelukkig?’

- Ik... ja. Ik hou van m'n man.’

- Sinds wanneer?’

- Ik heb altijd van 'm gehouden.’

- Van z'n geld.’

- Bah! Je bent laf.’

- Jij was 't tegenover Jan.’

- Ik kòn niet anders. Hij had geen positie. Bovendien... m'n kinderlijke dweperij van toen...’

- Toen je nog niet aan een huwelijk met 'n positie dacht...’

- Je bent gekomen om me hatelijkheden te zeggen...’

- De waarheid is altijd hatelijk voor wie haar niet hooren kan.’

- Je zult nooit veranderen. Je bent en je blijft je eigen en een andermans ongeluk en schande.’

- Je zult van mij geen last meer hebben, wees dáár gerust op.’

Mies had zich allengs opgewonden. Een roode gloed van toorn had de gevangenisbleekheid harer wangen vervangen. Een vreemde gloed fonkelde haar in de oogen. Zooals ze daar stond, het hoofd hoog opgericht, moest Eef onwillekeurig haar schoonheid bewonderen. Wat moest er van terecht komen, als zij haar heelemaal losliet? Groote God, 't was te afschuwelijk om aan te denken!

En opeens begon het zelfverwijt te knagen in haar ziel. Ze had haar afgestooten met haar koelheid bij de eerste ontmoeting na zooveel jaren van leed en ellende. O, alles mocht dan haar eigen schuld zijn... maar ze was toch haar zuster. Was 't niet háár schuld als ze... nog dieper zou zinken?

- Wil je zóó weggaan?’ vroeg ze, met 'n poging haar hand te vatten, om 't weer goed te maken.

- Ja,’ zei Mies hard, haar hand terugtrekkend.

Toen begon Eef te huilen. Tegelijkertijd werd er 'n sleutel in 't slot van de voordeur gestoken. Eef schrikte en droogde snel haar tranen. ‘Eduard!’

[p. 333]

Mies lachte.

- Laat in Godsnaam niet merken dat je hier bent.’ fluisterde Eef snel. - En als-i deze deur voorbij is, ga dan gauw weg, en... kom morgen terug.’

De zware mannenstappen klonken in de gang, de deur voorbij.

- Hij is achter. Ga nu. Tot morgen. Trek de deur maar niet dicht... àn laten staan... anders hóórt-i nog dat er iemand uitgaat.’

- Adieu.’

- Tot morgen dus?’

Maar Eef kreeg geen antwoord meer op die vraag. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

't Ging avond worden.

Nog altijd dwaalde Mies doelloos door de stad. Ze zocht de stille buitenwijken op. Het geroezemoes van de drukke winkelstraten, het lawaaiend leven van tramgebel, krantenventersgeschreeuw en karren-geratel hinderde haar. Haar hoofd kon er nog niet tegen, na vijf jaren hóórbare stilte.

In 'n derde-rangs-melksalon had ze wat gebruikt en gerust. Maar ze had 't onaangename, irriteerende gevoel gehad, alsof ieder haar aankeek, gadesloeg.

Zelfs meende ze achter haar rug te hebben hooren fluisteren:

- Dat is....’

Toen ze opstond had ze niet durven omkijken, uit vrees 'n bekend gezicht te zullen zien. En - genegeerd te zullen worden.

Waar moest ze heen?

Ze wist het niet.

Een kamertje huren.. werk zoeken..... trachten een fatsoenlijk leven te beginnen...? Maar ze wist vooruit dat dit onmogelijk zou zijn. Men zou haar vragen naar ‘referenties’, speuren naar haar verleden, dat nóóit 'n geheim zou kunnen blijven.

Ze wist dat ze een uitgeworpene was.

Naar Eef ging ze niet meer terug. Eef, de eenige tot wie ze zich had durven wenden, was haar vreemd geworden. Ze was als de rest: fatsoenlijk. Het gesprek met haar van vanmorgen had de laatste banden, die haar nog hadden gebonden aan Eef, doorgesneden. Duidelijk toch, door haar éérste woorden al, had deze haar te verstaan gegeven, hoe weinig zij, in haar laf hartigen angst van fatsoenlijke vrouw voor praatjes, gesteld was op haar bezoek. Ze wilde haar helpen.... om te verdwijnen. En dan vooral in stilte.

Maar zij had toch ook geweten, dat de geheele familie haar, ná het schandaal, dood verklaard had. En zij had kunnen begrijpen dat Eef niet den moed zou hebben haar nog desondanks te erkennen. Zoo'n daad van moed had ze niet moeten verwachten van haar. Eef was nooit 'n karakter geweest, had altijd zich laten leiden door de heerschende moraal van wat ‘mag’ en wat niet ‘mag’, wat ‘hoort’ en niet ‘hoort’.... Zij was één van de duizenden, die hun eigen leven niet maken durven, uit vrees voor de onbekende uitkomst en dáárom liever aanvaarden het leven dat als 't ware pasklaar vóór hen ligt: het leven van den rustigen, gewonen burger; het filister-leven dat zich voegt naar ‘de’ moraal van ‘de’ wereld. Zij zoeken geen nieuwe, onbekende paden omdat die op afgronden kunnen uitloopgin; zij gaan het zékere, effen, reeds door millioenen vóór hen betreden pad, dat heet: het fatsoenlijke leven, dat zoo gemakkelijk te begaan is en waarop zoo weinig steenen liggen waarover men struikelen kan.

Zij, Mies, was, door haar temperament voortgezweept, een anderen, eigen weg opgegaan - en gevallen; diep, o, héél diep. En toch droeg zij het triomf-gevoel met zich van te hebben gelééfd. O, zij wist het en ze had het al heel vroeg gevoeld: zij was van 'n ander maaksel dan de rest. De levensverveling van het burger-bestaan zou haar dood geweest zijn. Haar aard en haar aanleg waren zoo geheel en al afwijkend daarvan, daarmee in contrast.

Daarvoor werd ze gestraft nu. Gestraft en achtervolgd, met al de meedoogenloosheid waarmee het filisterdom pleegt op te treden tegen een ‘vreemde eend in de bijt’ als zij was.

O, de wijde wereld was haar wel benauwd. - - - - - - - - - - - - - -

Al doelloos dwalend en droomend was ze bij de rivier gekomen, die haar water klotsend tegen de kade opsloeg. Het was stil daar, ver van 't stadsgeraas. In de verte zag ze tegen den diep-blauwen sterrenhemel een rossigen gloed zich afteekenen. Daar lag de stad, daar was het leven, de tredmolen van duizenden. Daar trapten, duwden, stootten, sloegen ze elkaar, de menschen, liepen ze elkaar onder de voet, vraten ze elkaar op, als infusiediertjes in 'n waterdroppel.

Hier was de rust, de vrede.

Ze blikte naar beneden in de donkere diepte van 't water.

Daar op den bodem was de eeuwige rust.

[p. 334]

O, als ze dùrfde. Eén stap maar... en 't was uit.

Ze voelde nu eerst dat ze nog niet ten volle had afgerekend met het leven, dat ze nog niet ervan scheiden kon, ondanks alles.

Opeens voelde ze zich bij den arm grijpen, en een heesche stem fluisterde dicht bij haar oor:

- Je wou toch geen domme dingen gaan doen?’

- Waar bemoei je je mee? Laat me los!’ antwoordde ze verschrikt het dikke, geverfde, opgedirkte wijf, dat haar arm nog steeds vasthield, haar valsch-liefjes toelachend met haar opgeblazen tronie.

- Van jou zou 't zonde wezen, kindlief, je ziet er nog veel te goed uit.’

Mies had onmiddellijk begrepen met wie ze te doen had.

- Ga dóór,’ zei ze met minachting.

- Nou, 'n mensch wil toch wel is prate.’

- Praat met je soort.’

- Ph! ben je van zóó'n hooge kom-af?’

- Ja.’

- Ik heb anders óók gezeten. Ben 'k dan soms niet van je stand, beste meid?’

Mies zag haar verbluft aan. Ze stond 'n oogenblik perplex. Hoe wist 't wijf in 's hemelsnaam...?

- 'k Heb m'n agenten kindje. Geen meissie dat er goed uitziet en dat uit de baaies komt ontsnapt me. En dat is d'r eigen geluk. Bij mijn hebben ze 't goed. 'k Heb eerste rangs huizen, alléén bezocht door de deftigste lui. Je moest eens weten wie de vaste klante zijn; stond je nog gekker te kijke dan noù. As je wil ben je binne tien jaar geborge. Honderde meissies benne me dánkbaar, dat ik ze dáárvoor bewaard heb...’

En ze wees naar de rivier.

Mies zweeg.

En hoe méér het wijf praatte op haar beschermenden, gemoedelijken toon van 't beste met haar voor hebben, hoe duidelijker het haar werd, dat de eenige keuze die haar restte was: die tusschen de rivier en het leven van publieke meid.

En omdat ze nog te jong was om te sterven en de leefdrang nog te sterk was in haar - koos ze 't laatste. - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Eenige jaren later stond ze, als 'n verloopen straat-slet terecht, wegens diefstal van 'n portefeuille met bankpapier, ten nadeele van 'n zeeman die zich eenigen tijd in haar gezelschap had bevonden, gepleegd.

En toen ze drie jaren tegen zich hoorde eischen en de president vroeg ‘of de beklaagde nog wat te zeggen had,’ antwoordde ze schamper-lachend:

‘Veroordeel maar raak.’