De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

[p. 219]

Tooneeloverzicht door Stella Mare.

Het theaterseizoen is weer begonnen. Mij dunkt, dat men daarmede rustig tot half September had kunnen wachten,.... maar, de vreemdelingen, nietwaar, en de thuisblijvenden, die logés over hebben om ‘Entos’, ‘Igta’ en ‘de Vrouw’ te bewonderen - (ik meen natuurlijk de tentoonstelling: ‘De Vrouw’). -

Welnu, - wat 's avonds met de logés te beginnen, die immers naar de hoofdstad zijn gekomen om uit te gaan? - Naar Frascati natuurlijk waar Speenhoff's Tooneel speelde voor uitverkochte zalen, en waar ook wij met veel moeite onze vooruitbesproken plaatsen konden bemachtigen.

Het was maar goed, dat ik gedurende mijn vacantie, dank zij een langdurig verblijf in Bergen aan Zee, voldoende door zeelucht en baden was versterkt, anders zou ik het bezwaarlijk uitgehouden hebben in die smoorheete zaal, waar zwaar de walm hing van veel sigarendamp. Is het geen schande, dat men daar niet het rooken verbiedt?

Ik begrijp niet, dat in een behoorlijk theater net rooken geduld wordt, en dat Speenhoff niet weigert met zijn gezelschap op te treden in zoo'n onhoudbare walm-atmospheer....

Nu over den avond zelf.

Is er wel een populairder man in ons land dan Speenhoff?

Ik zou me kunnen voorstellen, dat er Nederlanders zijn, die den naam van Willem Royaards niet, of nauwelijks gehoord hebben, maar voor geen Nederlander, 't zij hoog of laag in stand of aanzien is Speenhoff een onbekende, want wie hem ook zèlf niet hoorde zingen, kent toch zijn liedjes. Van mindere bekendheid evenwel is, dat deze man van groote gaven, eveneens schilder, teekenaar en ook drama-schrijver is, tenminste wanneer men zijne geestige éénactertjes, die sprankelen van leven, humor en menschenkennis onder die wijdsche titel aangeduid wil zien.

Het zedespelletje: ‘De Voet’ kan wat dialoog en geestestinteling betreft, met zeer goede eenacters van Schnitzler wedijveren, maar daarover nu niet.

Ditmaal zagen wij, behalve een voordracht van Mevr. Marie van Westerhoven, ‘De Aarde’ door Speenhoff, eene schoolles in rijm over de aarde, die ons matig beviel, een ‘Woorden-spel’, ‘De Schat’ eveneens door Speenhoff, dat wel niet zoo geestig is als ‘De Voet’, maar in ieder geval levenswaar is.

‘De Schàt’ - is niet zoo'n heel erge schat, tenminste niet voor haar man - althans niet in den conventioneelen zin van het woord - want zij bedriegt hem.

Hierin schuilt van het vlak uit waarin dit stuk is geschreven niet zooveel kwaad.

Men bedenke toch dat Speenhoff niet zoo zeer moralist is, als wel de man met die soort philosophischen kijk op het leven, dat men de dingen nu eenmaal moet nemen zooals ze zijn. En dienzelfden kijk op het leven heeft ook de ‘hij’ in het stuk, die zijn vrouwtje blijft aanbidden ofschoon hij weèt.

‘Ik houd van haar’ is geheel zijn antwoord, en geheel zijn verontschuldiging van zijn doen, en - de intrigue is hiermede eigenlijk verteld.

Zij komt van haar minnaar bij haar man terug, voor wien ze zijn lievelingsbloemen heeft medegebracht. - Hij aanvaardt ze met een glimlach. - Maar met haar vrouwenintuïtie begrijpt zij al spoedig door zijn oogenkijken, door de aarzeling in zijn stem, door zoovele aanduidingen, die in het leven zekerheden zijn, dat hij begrijpt.

En zoo is dit zedespelletje een stukje van wetend begrijpen en van begrijpend weten.

Natuurlijk droeg Speenhoff zelf nog eenige liedjes van hem voor. Ditmaal kregen Pieter Jelles op het Loo en de buste van Abram Kuyper er gelijkelijk van langs.

Ook zijn oude weemoedige en vroolijke liedjes hadden het gewone succes.

‘Het Nieuwe Ministerie’.
Blijspel in drie bedrijven van Julius Magnussen.

Nu bijna al onze gedachten vol zijn van het nieuwe ministerie, en iedereen er zijn meening over uitspreekt, of de Socialisten wèl of niet een ministerzetel hadden moeten aanvaarden, is het alleraardigst van Heijermans gevonden om het stuk: ‘Het nieuwe Ministerie’ in studie genomen te hebben, dat ongeveer hetzelfde behandelt als waarover men nil in Nederland spreekt, dus dat zeer up to date is.

Hans Juslesen, redacteur van ‘de Pers’, een prachtman, die altijd recht en eerlijk door het leven is gegaan, wordt door zijn tegenpartij Prof. Peder Gram, redacteur van ‘Het Vaderland’, wien de vorming van een burgerlijk-socialistisch ministerie is opgedragen, aangezocht minister te worden.

Niettegenstaande Juslesen als socialist lijn-

[p. 220]

recht in politiek tegenover Gram staat, wien hij altijd fel in zijn courant heeft bestreden, laat hij zich toch door dezen ompraten en geeft toe een ministerzetel te zullen aanvaarden. De zoon, die dit hoort, vindt dit verraad tegen zijns vaders oorspronkelijke beginselen en hij, die vol liefde tegen den inderdaad idealen vader opziet, verijdelt dit.

Hij dringt de drukkerij van zijn vader binnen, en laat het tegenovergestelde bericht in de Pers zetten. Zoodat het morgenblad den lezers van de Pers bekend maakt, dat Hans Juslesen beslist geweigerd heeft zitting in het nieuwe ministerie te nemen.

Als de vader 's morgens dit bericht leest, is hij woedend, en begrijpt niet wie de dader is. Maar Svend antwoordt kalm, nadat hij een massa artikelen uit oude couranten van de hand van zijn vader heeft voorgelezen, waarin deze steeds hevig tegen de beginselen van Prof. Gram is te keer gegaan.

‘Een goed kind kastijdt zijn vader als het noodig is.’

En de vader zegt lachend: ‘'t Is kras, dat een jongen van twintig jaar een heel ministerie laat vallen.’

Eene kleine liefdesintrigue loopt nog door dit stuk. De dochter van Juslesen, Edith, is verloofd met een mode-gek, op wien ze eerst verliefd was, maar van wien ze al gauw genoeg krijgt. Zij verbreekt het engagement, ook omdat zij Jonas Gram liefheeft, die geen goede vrienden met zijn vader is en waarmee zij zich verlooft, als prof. Gram zijn zoon voorgoed verstoot, nadat hij gehoord heeft hoe Jonas redacteur van ‘de Pers’ zijn vriend Svend geholpen heeft met het veranderen van het zoo belangrijke couranten bericht.

Het is een heerlijk frisch, eerlijk stuk, en wie in de gelegenheid is dit stuk te zien, moet het bepaald niet verzuimen. Hans Juslesen, een pracht-vader, de eenvoudige, guitige, en innig verstandige man werd door den heer van der Veer op een wijze weergegeven, die niet genoeg te waardeeren valt. Vooral zijn stil spel was prachtig.

Hij was de eenvoudige burgerman, los van manieren, goedig en goedhartig, een ‘engel van een vader’ - een waar contrast van Gram, die gespeeld werd door Adolf Bouwmeester, die zich een uitstekend type had gemaakt: een fijn-besneden kop, uiterst correct en vleiend, waar het zijn voordeel was. Specht gaf als Christian Lynge, de zetter, een grappig, niet hinderlijk dronkemanstype.

‘De Fakkelloop’,
Tooneelspel in vier bedrijven door Paul Hervieu, bij de Kon. Vereeniging: ‘Het Nederlandsch Tooneel’.

Wij leven niet meer in den tijd, dat de moeder zich voor haar kind opoffert.

De moeder eischt, het kind eischt en het is dwaas en zeer weinig wijsgeerig te veronderstellen, dat elke moeder beslist eene goede moeder, en elke dochter beslist eene slechte dochter moet zijn.

Het geheele stuk is gebaseerd op het volgens den schrijver onomstootelijk feit, dat elke moeder zich haar heele leven opoffert.

Al heeft Hervieu ook van één moeder verteld, die dit doet - en op zulk eene dwaze, onverstandige wijze, dat zij daardoor haar eigen moeder den dood indrijft, toch handelt stellig dè moeder niet aldus, en verwerpt eigen geluk, besteelt haar moeder, stelt alles in 't werk, dat deze spoedig sterft; en... dit alles uit groote liefde voor haar dochter.

Zij, Sabine, aanbidt haar kind, en als zij door een trouw vriend, dien zij lief heeft, ten huwelijk wordt gevraagd weigert zij - uit liefde voor haar kind.

Onmiddellijk vertrekt de vriend naar Amerika.

Een uur later deelt Sabine's dochter haar mede, dat zij zich verloofd heeft.

Tranen - verwijten! De grootmoeder verzoent, - de verloving gaat door.

Het paar trouwt twee maanden later.

Tegenspoed in zaken maakt het huwelijk ongelukkig.

Met de kleine som van eventjes 300.000 francs kan de jonge man weer op dreef komen.

Niemand heeft het geld. Alleen grootmoeder. Maar die heeft op het sterfbed van haar man beloofd nooit geld te leenen of te geven.

Grootmoeder weigert - het verwende kleindochtertje wordt ziek - zenuwziek en zoo.... Ze kan alleen beter worden als de 300.000 francs er zijn om haar man te helpen. Moeder Sabine moet dan maar aan haar schatrijken oud-aanbidder in Amerika schrijven. De naam Stangy te Amerika op het adres is zeker voldoende, want niemand heeft ooit meer anders van Stangy gehoord!! Maar men vindt het adres in een adresboek!! Toevallig.

Moeder Sabine vindt dit begrijpelijkerwijze uiterst pijnlijk, de dochter valt flauw, en flauwer - na moet het. Dat niet onmiddellijk antwoord komt, vindt Marie-Jeanne vreeselijk en ze wordt àl zieker.

[p. 221]

Nu jokt de moeder om haar kind te redden, dat het geld komt, en....

Zij tracht door een valsche handteekening het geld van haar moeder te stelen.

Dit mislukt.

De dochter wordt nòg zieker en moet zoo erg noodig naar den Majola-pas in Engadin.

Grootmoeder, bij wie moeder en kleindochter en man inwonen, wil wel alles bekostigen als zij meegaat. Zij wil niet van haar lieve!!! dochter Sabine weg.

Deze zegt, dat zij niet meê mag, want de dokter heeft haar gewaarschuwd, dat de oude mevrouw daar stellig zou sterven.

‘Haha’ denkt de lieve!! Sabine. ‘Is ze dood dan is er geld - en dan is mijn schoonzoon gered en mijn Marie-Jeanne weer beter.’ De grootmoeder gaat dus mede.

Heel toevallig ontmoeten zij dadelijk in Engadin Stangy, die ondertusschen getrouwd is, en hier voor de gezondheid van zijne zieke vrouw vertoeft. Hij helpt den schoonzoon onmiddellijk aan eene schitterende betrekking in Amerika. Tegelijkertijd is Marie-Jeanne genezen, en krijgt hevig ongenoegen met haar moeder als zij deze vertelt mèt haar man te vertrekken.

In ongenoegen scheiden zij, en heel toevallig sterft tegelijkertijd de moeder en - het scherm valt (gelukkig!) nadat de moeder heeft uitgekermd: ‘Ter wille van mijn dochter heb ik mijn moeder gedood.’

- Als moeder is Sabine al even slecht geteekend dan als dochter, en al schreef de heer Van Nouhuys ook in 1902 bij de eerste opvoering van ‘De Fakkelloop’: ‘Hervieu is moralist en wijsgeer’, ik durf te beweren, dat Hervieu in ieder geval geen menschenkenner is, en evenmin de moeders als de dochters kent, want de moeders zijn niet zoo goed en de dochters niet zoo slecht als déze zijn.

Het spel was niet zóó goed, dat dit den slechten inhoud van het stuk kon vergoeden. Jan C. de Vos alleen was best, de goede, oude hoogleeraar, de wijze, maar helaas niet vermogende schoonvader. Natuurlijk had mevrouw Mann-Bouwmeester als Sabine weer prachtige momenten.

Driekoningen-avond.
Blijspel in 9 tafereelen van William Shakespeare bij de Kon. Vereeniging: Het Nederlandsch Tooneel.

9 Tafereelen zijn veel, en duren lang als men verwacht het algemeen bekende, geestige blijspel van Shakespaere, heerlijk los en vlot en grappig te zien gespeeld, en men zit daar op een mooien, zomerschen avond in afwachting en spanning op het blijspel, dat ons moet doen schateren van het lachen, dat ons zoo met zijn geest gevangen houdt dat ons van het eene bedrijf moest doen verlangen naar het andere te wachten.

Waar bleef de lach?

O ja, dan als we Malvolio zagen verschijnen, de op zichzelf verliefde dwaze hofmeester, zoo heerlijk dwaas en lachwekkend door den heer Van Schoonhoven weergegeven, ja, dan mòest men lachen.

Is er iets bespottelijkere te denken dan Malvolio met zijne kleurige kousen, Zijne kleeding en zijne houding, die dadelijk al bij een iedereen lachlust opwekt, lezend den brief, dien hij vermoedt afkomstig te zijn van zijne meesteres, de schoone en veelbeminde gravin Olivia! Hulde aan den heer Van Schoonhoven!

O, waren de Nar (Louis de Vries), Jonker Tobias (Schulze) en de anderen even goed in hun rol geweest, de opvoering zou ons niet zoozeer zijn tegengevallen.

Eenheid, losheid, geest ontbrak.

't Werd zwaar gespeeld.

Louis de Vries deugt niet voor den Nar.

Rika Hopper, Viola, in haar travesti voor Cesario spelend, zei met volle, diepe, mooie stem, geestige zinnen. Schulze, als Tobias, struikelde telkens over zijn eigen woordenvloed, zoodat men zich meer met zijn luidruchtig doen kon vermaken, dan met hetgeen hij te vertellen had.

Wat de inhoud van dit blijspel betreft, meen ik dat het onnoodig is U dezen mede te deelen, want, mij dunkt, dat ieder uwer Shakepeare's Twelfth Night wel in uw schooltijd hebt bestudeerd en ge- en herlezen,... mischien wel tot vervelens toe.