De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Hoofdartikel
Over het Recht.
door Dr. A. Thoden van Velzen.
Vertaald uit: ‘System des Religiösen Materialismus’ door O.G. Thoden van Velzen.

Met de toenemende beschaving der menschheid worden ook de begrippen van recht en onrecht veranderd.

Eerst dan, wanneer men door duizenden ervaringen weet, hoe de verschijnselen op den duur werken, kan men ze liefhebben en haten, naarmate zij liefelijk of hatelijk zijn.

Daarmede worden echter de begrippen recht en onrecht gewijzigd.

Het begrip recht wordt verder algemeener en het begrip onrecht verdwijnt meer, wanneer ook langzaam.

Men zal meer constant willend en niet willend met de gebeurtenissen der natuur zich gedragen.

Zoo is het begrip recht tegelijkertijd wil, die de vrijheid veronderstelt.

Met deze begrippen toont zich de onbezielde natuur langzamerhand in overeenstemming.

Reeds, dat het recht en het onrecht beide hun oorsprong in de natuur bezitten, maakt het waarschijnlijk, dat ook het veroverde recht, dus het recht alleen zonder het onrecht, zijn grond in de natuur bezit.

[p. 194]

Dit wordt verder duidelijk, wanneer men de overeenkomst van deze gezindheden in de menschenwereld en in de natuur waarneemt, want de natuur toont evenzoo recht en onrecht.

Maar het onrecht verdwijnt, zoodra de mensch de feiten nauwkeuriger leert kennen en ze met zijn begrip recht vergelijkt.

Wanneer men zich daarbij helder bewust is, hoe de feiten bewijzen, dat de godheid tot vrijheid en gerechtigheid opvoedt, verzoent men zich met de tegenstellingen in de natuur. In deze vindt men het liefelijke en het hatelijke. Zij geeft vreugde en leed in oneindig vele afwisselingen. Zij verbindt niet zonder te scheiden. Zij bevat het gelijksoortige, het verstand, niet zonder het ongelijksoortige, het onverstand.

Wanneer men bijvoorbeeld van de heerlijke zonnelucht geniet, volgt dikwijls de gevaarlijke dauw.

Zoo is het ook in de dierenwereld. Ook daar de tegenstellingen. De regeneratie van eene cel, van een zenuw, staat tegenover de degeneratie.

Zooals in de natuur het nuttige dikwijls vernietigd wordt, en omgekeerd, zoo gebeurt zulks ook in de dierenwereld.

De doodgraver [(eene soort van kever), dit is eene onderzoeking van J.H. Fabre] verlamt de insecten, die hij vangt, terwijl hij met den angel in hun zenuwcentrum steekt, waardoor zij de pootjes bewegen. Hij legt nu zijne eieren daar, waar eene voldoende quantiteit van verlamde insecten aanwezig is, opdat eersteren zich daaraan voeden kunnen.

De natuur toont overal symmetrie en assymmetrie. Wanneer de ziekte waarschijnlijk door assymmetrie ontstaat, dan zijn het waarschijnlijk de geneesmiddelen, die wederom de symmetrie hestellen.

Reeds weder overeenstemming tusschen de onbezielde en de bezielde wereld.

Zooals in de natuur het goede en kwade wettig voor zich gaat, zoo in de bezielde wereld ‘spontaan, dat wil zeggen bijna wettig.’

Worden de muurwespen van hare eieren berooid, zij zoeken toch spinnen voor hare eieren.

Eerst dan, wanneer de mensch het goede verovert en het slechte overwint, verdwijnen ook de groffe tegenstellingen.

Hoe edeler de mensch, des te beter zouden zijne rein natuurlijke verhoudingen zijn, wanneer zij niet door het onrecht van den mensch en van andere leefwezens verergerd werden.

Zoo toont de natuur een goddelijk recht, dat den mensch altijd meer het goede geeft, naarmate hij het zelf verdient.

De mensch, die op grond van zijne ervaring besluit, dat het recht bij hem algemeener zal worden, trekt tegelijk de gevolgtrekking, dat ook het goddelijk recht altijd meer openbaar zal worden.

Erkent men dus het goddelijk recht, deze eigenschap handhaaft zich.

Wie zich daartoe verleiden laat, herhaaldelijk in plaats van het werkelijk goede het schijnbaar goede, dat wil zeggen, het werkelijk kwade te kiezen, wordt langzamerhand een slaaf van het slechte.

De moeilijkheid, zich uit een dergelijken toestand, die langzamerhand altijd onverdragelijker wordt, uit te werken, groeit gelijkmatig. Dat komt daar vandaan, omdat de begrippen der menschelijke werkingen, met de begrippen van het goede en het kwade, die men door verklaring der natuurverschijnselen verkregen heeft, verbonden zijn, en door de herhaling des te krachtiger werken.

De natuur is dus klaarblijkelijk daarop ingericht, dat de geest zelfstandige deugd verwerven kan.

Wanneer de groepen der verschijnselen, die wij gedeeltelijk noodzakelijk van de overige verschijnselen aftrekken moeten, slechts het goede aanwezen, zou er geen recht bestaan.

Recht is in ieder geval dualistisch gekleurd. Het veronderstelt zijn tegendeel, het onrecht, het booze. Zonder eén van beiden, geen van beiden, dat leert de ervaring. Waar alles goed is, houdt de werking, die ook keuze is, op.

Wanneer iedere enkele groep van verschijnselen slechts het goede aanwees, zij het ook in verschillende graden, zou de geest zonder zijn verdienste genot hebben; wanneer iedere enkele groep van verschijnselen slechts het kwade toonde, zou de geest zonder zijn schuld slechts smart ondervinden.

Onder beide omstandigheden zou het denkbeeld der gerechtigheid verdwijnen.

De godheid heeft den geest tot geene nog zoo rijk toegeruste machine willen maken, zooals de ervaring toont, maar eigen verdienste, eigen deugd is het doel der godheid. Schoon is de uitspraak van Ernst Moritz Arndt:

‘Der Gott, der Eisen wachsen liess,
Der wollte keine Knechte.’

Wanneer men de goddelijke genade prijzen wilde, omdat zij het goede geeft zonder verdienste, dan moest men ook de tyrannie

[p. 195]

vreezen, die het kwade geeft zonder schuld.

Ook moet men niet overzien, dat alles wat de menschheid veroverd heeft, in de schoot der natuur, van den enkelen mensch, die van de verovering voordeel heeft, weder geheel moet worden overgeleefd, weder veroverd moet worden, vanaf het eerste levensstadium in de vaderschoot, tot hij volwassen is, zal hij het bezitten.

Hij moet op geschiedkundigen weg de geheele som der veroveringen weder opnieuw veroveren, zal hij mensch worden in den vollen tegenwoordigen zin van het woord.

Welk eene lijdensgeschiedenis, welk eene vreugde beleeft niet het voortreffelijk gevormde kind, welk een verdienste bezit het, wanneer het de school der jeugd verlaat, om lid van de menschelijke maatschappij te worden.

Waarom spreekt dan ook degeheele menschheid altijd van verdienste, loon, straf, ofschoon de heerschende philosophie dikwijls door haar determinisme en de kerkelijke orthodoxie door hare praedestinatie-leer iedere verdienste den mensch heeft willen ontzeggen?

Waarom alleen, dan omdat het geheele leven verdienste predikt.

‘Nur der verdient die Freiheit wie das Leben,
Der taglich sie erobern muss’.

Zonder de erkenning der vrijheid, en wel van eene vrijheid, die niet alleen in naam bestaat, kan men de wereld niet verklaren.

Met haar straalt de goddelijke gerechtigheid in het schoonste licht!

De goddelijke gerechtigheid nu heeft hare openbaringen zoo ingericht, dat zij tot voorwerpen van den menschelijken geest (van zijn ik) worden, waardoor hij in staat gesteld wordt, zelfstandig op ze in te werken en eene zelfstandige ontwikkeling deelachtig te worden.

Hoe heerlijk zijn de woorden van den dichter:

‘Was hat dich, Geist, vermocht aus Gott hervor zu walle?
Er hat dich nicht verbannt, du bist nicht abgefallen;
Die Liebe nur hat dich, die Liebe dich vertrieben,
Er wollte, dass er dich, dass du ihn konntest lieben.’

Hebben wij dus de goddelijke gerechtigheid erkend, hoe dikwijls wordt zij door menschen in twijfel getrokken, en wel dan, wanneer iets zeer ongerechts plaats vindt.

Onder het opschrift ‘De Boeren’ werd in de courant ‘De Telegraaf’ van 2 Juni 1903 een schrijven opgenomen, waarvan de hoofdinhoud deze was, dat, wanneer de Boeren hunne onafhankelijkheid verloren, de godheid hare gerechtigheid zou inboeten, en tenslotte alle godsdienst leugen, bedrog en huichelarij was, enzoovoort. Geen predikant, geen roomsch-katholieke pastoor zouden dan meer spreken kunnen van Gods gerechtigheid.

Inderdaad is echter in Zuid-Afrika geschied, wat overal geschiedt, zij het dan ook niet zoo dikwijls.

Iedere onrechtvaardige behandeling zou den inzender van het schrijven tot hetzelfde resultaat gevoerd hebben.

Men overziet daarbij echter de vrijheid van den geest, die kiest, men overziet de eigen daden van den geest.

Het beeld van het landschap bewerkt, dat de geest kiest, omdat het het velerlei bezit.

Dit gekozen en tegelijk afgezonderde deel bestaat nergens zoo in de geheele natuur.

Door de keuze bestaan er ontelbare mogelijkheden. Ook de mogelijkheid het goede en het kwade te doen.

Het is menschelijk onrecht, menschelijke diefstal, menschelijke moordlust, afzichtelijke wreedheid, waartoe zich de mensch dikwijls verleiden laat.

Wij hebben dus het denkbeeld der gerechtigheid gevonden.

Dit denkbeeld strijdt met het denkbeeld van vergevende liefde.

Wanneer het vergeven ook soms gebruikt wordt in den zin van het ophouden der zonde en haren last, van het verdwijnen van hare ellende na berouw, na straf, schijnt het toch, alsof het christendom bijvoorbeeld in het ‘pater noster’ de vergeving als eene bijzondere eigenschap van God beschouwd heeft.

Wanneer Appollonius van Tyana als eindformule aller gebeden aanprees: ‘Gij, Goden, geeft mij, wat mij toekomt’, was hij in dit opzicht meer waarheidlievend dan de stichter van het christendom, wanneer ook het gebed als vraag naar gerechtigheid vervangen moet worden door de erkenning der feitelijke waarheid der gerechtigheid.

Tenslotte willen wij nog de aandacht vestigen op het groote heil, dat diegene bezit, die wijsheid en deugd verovert.

Zijne goede eigenschappen zijn, juist omdat zij niet noodzakelijk maar gewild zijn, zeer krachtig, en waanneer hij in dien zin werkzaam is, schenken zij hem grooten zegen.

De zegen wordt bij de edelste menschen hier op aarde reeds zoo groot, dat hij in staat is ieder oogenblik het leed te doen vergeten.

Deze overwinning over het leed, zooals de overwinning over den dood, is wel het grootste bewijs voor de goddelijke gerechtigheid.

[p. 196]

Men kan zich de edelste menschen dan ook niet denken in God vertwijfelend.

De stichter van het christendom was in de laatste dagen voor zijn dood volkomen overwinnaar. Zooals Simon, de Maccabeeër, trok hij zegevierend Jeruzalem binnen en reinigde den tempel.

Bij het laatste avondmaal zag hij zijne jongeren voor zich in de toekomst, met hem nieuwen wijn drinkend. Aan het kruis blikte hij in het paradijs, en zijn laatste woord was overwinning.

Wanneer de deugd groot is, zijn hare voorstellingen machtig, en zooals zij eene mystische kracht toonen, zoo maken zij ook wonderbaar zalig.

Daarom, wie Gods gerechtigheid ervaren wil, hij leere de zonden mijden en de deugd beoefenen, en hij kan zeker omtrent het succes zijn.

Dat deze gerechtigheid tegelijk de deugd der ware liefde is, is duidelijk, omdat zij tot heil opvoedt.