De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Een en ander over een mooi boek.

Uit de Koninklijke Bibliotheek te 's-Gravenhage las ik dezer dagen een prachtwerk over Rusland. 't Is getiteld: La sainte Russie, het Heilige Rusland, en geschreven door graaf P. Vasili.

Daar het niet alleen als uitgave, maar ook wat den inhoud aangaat een werk is van den eersten rang, acht ik het wel waard het in dit tijdschrift te bespreken.

Het behandelt achtereenvolgens in populairen vorm, doch rijk gedocumenteerd en van kunstvolle platen in den tekst voorzien, het hof, 't leger, de priesterschap, de burgerij en het volk.

Waar we gewoon zijn Rusland alleen te leeren kennen uit geschriften van Tolstoï, die immers alles door een sterk gekleurd glas bekeek, of uit veel leelijks, dat altijd over Rusland wordt rondverteld, is het eigenaardig ook eens een waardeerende toon te hooren over Ruslands geleidelijke ontwikkeling en gade te slaan den langzamen groei tot het kolossale wereldrijk, dat het nu is.

Het werk is in 1890 uitgegeven te Parijs, Librairie de Firmin-Didot et Co., imprimeurs de l'Institut, Rue Jacob, 56.

Van oorsprong zijn de Russen zoogenaamde Slaven, die als heen en weer trekkende volkstammen de vlakten en wouden bewoonden in de omgeving van de bergreeks de Karpathen. Bij hun groote tochten stichtten zij achtereenvolgens verschillende steden, waaronder Moscou, Orel, Novgorod, Archangel en vele andere.

Het waren toen nog, in die eerste tijden,

[p. 164]

veelal herders en landbouwers, die zich vestigden daar waar het klimaat of de grond hun de meeste voordeelen scheen aan te bieden. Zij reisden in zoogenaamde communes, gemeenschappen, mirs, wat niet anders was dan de vergroote familie, bestaande uit verscheiden gezinnen en den oudste erkennende als chef. De vereeniging van verscheidene gemeenschappen vormde de volost (het kanton), die bestuurd werd door de chefs der gemeenschappen, in raad vereenigd (vetché).

Dit beginsel van gemeenschap, dat gebleven is het groote grondbeginsel van de Russische nationaliteit, verklaart de gemakkelijkheid waarmee de Russen zich in alle tijden verplaatst hebben van de eene plaats naar de andere, overal heen waar zich broeders bevonden, d.w.z. Slaven, die zich lieten leiden door dezelfde beginselen, dezelfde taal sprekende en, later, het teeken des kruizes op dezelfde wijze makende als zij.

Later toen zij behoefte er aan kregen om zich als geordenden Staat te vestigen, ondergingen zij niet het recht van den sterkste in den persoon van prins Rurik, maar zij zonden vrijwillig, uit eigen beweging deputaties, als tot den machtigste der bekende militaire aanvoerders, om hem te verzoeken hen te komen verdedigen en te regeeren, daar hun grondgebied uitgestrekt was en rijk, maar waar geen orde heerschte. Dit geschiedde in 862. De dynastie-Rurik regeerde 7 eeuwen.

En na den dood van den laatsten mannelijken afstammeling der Ruriks, toen Rusland werd geteisterd door verwarring en invalsoorlogen, ontstond bij volkskeuze, d.w.z. den wensch uitgebracht door allen, edelen, burgers en volk, één in eenzelfde vaderlandslievende geestdrift, de nieuwe dynastie der Romanovs, waarvan het begin samenviel met de bevrijding van Moscou van den Poolschen inval. Ziehier dus twee bepaalde bizonderheden, aan de Russische nationaliteit eigen:

‘1^o Ze is het resultaat, niet, zooals dat 't geval geweest is voor al de andere Westersche volken, van de onderwerping van 't Inlandsche ras door 't Germaansche veroverende ras, maar van de voortgaande, vredige en natuurlijke saamvoeging derzelfde Slavische elementen;

2^o De Russische monarchie heeft niet als oorsprong gehad de overwinning, d.w.z. de kracht, de macht, zooals in Duitschland, in Frankrijk, in Engeland, maar de keus van 't volk, d.w.z. het recht, een beginsel, dat, men zal het toestemmen, tot de meest democratische behoort, 't welk een deel slechts van het Germaansche Europa verscheidene eeuwen later moest voorstaan (proclameeren).

Ook begrijpt men dat Nicolaas I, de Russische monarch die het meest majestueus het autocratische beginsel heeft vertegenwoordigd, heeft kunnen zeggen in een eigenhandig aan Napoleoen III geschreven brief, den vooravond van de Staatsgreep:

‘In beginsel, ben ik zooveel te minder tegen het algemeen kiesrecht, als ik niet kan vergeten, dat mijne dynastie twee keer is voortgekomen uit de volkskeuze.’ Aldus graaf Vasili.

Als merkwaardigheid vermelden wij nog een woord van dezen Russischen vorst. ‘Ik erken slechts twee soorten van regeering: die van een enkele, verpersoonlijkend de wenschen, het streven, de belangen van het volk, en die van allen. Als ik niet was autocratisch keizer van alle Russen, zou ik de eerste der republikeinen zijn.’

Dit beginsel heeft Ruslands historie beïnvloed. Het is zeker wel merkwaardig dit te vernemen. Duidelijk wordt alzoo ook bij eenzijdige opvatting der monarchie het woekeren van 't nihilisme en 't anarchisme.

Merkwaardig is hetgeen de schrijver opmerkt. a. Niet overwonnen door de Germanen, heeft Rusland sedert de invallen der barbaren het leenstelsel niet gekend. 't Heeft noch graven, noch hertogen, noch baronnen, noch leengoederen, noch met schietgaten voorziene kasteelen, noch feodaal recht gekend. Het heeft aldus kunnen vermijden zooal niet de strevingen naar de dynastie, dan toch de groote godsdienstoorlogen, het aristocratisch bewind, vervolgens de revoluties, de parlementen en tenslotte de politieke partijen, het jammerlijkste van alle ongelukken in Frankrijk.

b. Daar de Russische monarchie uit de natie zelf is ontstaan, is de strijd bij haar niet, zooals overal elders, de normale voorwaarde geweest van de betrekkingen tusschen het beginsel der volksregeering en het beginsel van de monarchie. Rusland heeft dus ons kunnen toonen het vertroostend schouwspel van een groot, door zijn nationaal gevoel levenskrachtig volk, dat geleidelijk de prinsen van vreemden bloede, die het zich gaf, zijn eigen karakter, zijn eigen beginselen, zijn eigen strevingen deed aannemen, en verwezenlijkend sedert met hen in gemeenschappelijk overleg het werk zijner politieke eenheid,

[p. 165]

van zijn uitbreiding van gebied, zijn geestelijke ontwikkeling, de lange en smartelijke omgangen door van zijn historie.’

Wanneer we het bovenstaande in overweging nemen begrijpen we hoe een Czaar als Peter de Groote er toe kon komen als gewoon timmerman te Zaandam op de scheepswerven te gaan werken om zijn volk te wijzen op wat het noodig had: zeevaart en handel. Immers de Russische Czaar is wel bij uitstek een type van alleenheerscher, maar tegelijk is hij diep doordrongen van de gedachte, dat het volk, (in zijn eenvoudigsten vorm georganiseerd in de zoogenaamde Mir), gelijk boven vermeld, later den Vorst bij stemming in de volksvergadering koos en hem de macht toekende het te regeeren.

Voor God, het Vaderland en den Tsar is echt Russisch. Het is niet onbelangrijk de geschiedenis van 't Russische Rijk na te gaan.

Men weet hoe 't den Grieksch-katholieken godsdienst is toegedaan. Op bl. 47 lees ik in genoemd werk de volgende passage, die ik hier vertaald weergeef:

‘Ongeveer anderhalve eeuw geleden stierf Peter de Groote; een korte tijdruimte in het leven van een volk! En toch, welk een doorloopen weg, wat een dingen gedaan door Rusland sedert dien! Elisabeth, Catharina II, Alexander I, Nicolaas I, Alexander II zetten achtereenvolgens het werk van Peter den Groote voort. Ieder van hen brengt er zijn aandeel van werk aan bij. Dit deel is doorgaans vrij groot, en het werk is nog niet geëindigd.

Het is een eigenschap van groote mannen zich onsterfelijk te maken, niet alleen door wat zij verrichten, maar bovendien en vooral door wat zij van tevoren hun opvolgers verplichten na hen uit te voeren. In dit opzicht heeft men gelijk te spreken van het testament van Peter den Groote, want het is inderdaad zoowel wezenlijk als ontzaglijk. Hij heeft het niet te slapen gelegd op het papier of geheim gehouden, maar het geschreven ten aanschouwe der gansche wereld met de punt van zijn degen en zijn geniale graveerstift; zooveel te minder geheim daar hij 't zelf gelezen had, niet in oude perkamenten, maar in de geschiedenis zijner eigen voorvaderen en van zijn volk. Daarom volgen in Rusland volgens een heel bizonder en toch natuurlijk voorrecht de vorsten, die elkaar opvolgen, allen, met heel weinig uitzonderingen, dezelfde politiek, zoodat ze op elkaar gelijken en elkaar schijnen na te doen; evenals die schilders der groote scholen, die, na leerlingen geweest te zijn, op hun beurt, meesters worden, met denzelfden stijl en toch oorspronkelijk. Deze vorsten zijn voor Rusland als door de Voorzienigheid op den weg van haar plannen geplaatste bakentorens, die elkaar hun beschuttende schaduw toewerpen. De groote Vladimir wordt geïnspireerd door Rurik, en Oleg, Alexander Nevski door Vladimir, Dimitri Donskoï door Alexander Nevski, Ivan de Groote en Ivan de IV door dezen laatste, Peter de Groote door hen allen, Catharina II en Nicolaas I door Peter den Groote, enz.

Dàt vormt de ware traditie, die, daar zij uit de kracht der gebeurtenissen voortkomt, slechts geschreven formules behoeft te maken. Recht overeind staat tusschen zijn voorgangers en opvolgers Peter de Groote, evenals de kolosse van Rhodus, die met zijn breede kracht het verleden en de toekomst van Rusland vereenigt. Is ze niet inderdaad wonderbaar, deze reeks van gebeurtenissen, eerst onvoorzien, die logisch en als met ijzeren noodwendigheid iederen dag Rusland dwingt en nog lang dwingen (noodzaken) zal uit te voeren, om te zetten in voldongen feiten, de een na den ander, de door dit groote genie ontworpen plannen (bestekken).

Is hij het b.v. niet geweest, die aan Rusland 't eerst aantoonde de noodzakelijkheid het licht der beschaving te brengen aan de barbaarsche volken uit Azië, teneinde een zekeren vrede te genieten en gevrijwaard te zijn voor altijd tegen den terugkeer hunner invallen, en tot dit doel te onderwerpen niet alleen Kaukasië en het land van Tcherkessen, maar ook dat ontzaglijk groot gebied, vanwaar de Mongolen kwamen, dat zich uitstrekt van de Kaspische zee tot aan China en bezet was door de wilde volkstammen van Khiva, Boukhara, Khokand en Turkestan, een streek, die in zijn gedachten eens zijn verovering van Siberië van den Oeral tot Kamchatka moest voltooien? En was hij het wreer niet, die voor den Russischen handel droomde van havens, niet alleen in de Witte zee, de Baltische zee, de Zwarte zee en de Kaspische zee, maar ook in den Stillen Oceaan en den Indischen Oceaan? Bijna al deze groote plannen zijn heden verwezenlijkt; de andere zullen dit mettertijd.

Men kent het aandeel, dat ieder van de opvolgers van Peter den Groote heeft gehad in de voltooiing van zijn groot nationaal werk. Zijn dochter Elisabeth, zijn politieke gedrags-

[p. 166]

lijn volgend, doet Rusland een gewichtige rol spelen in den successieoorlog van Oostenrijk, verslaat den koning van Pruisen Frederik II te Künersdorff en sluit dat Fransch-Russisch verbond, dat zoozeer door Peter den Groote gewenen goed slot de verovering van de Krim, die hij had begonnen; voltooit de onderneming van Ivan III en Ivan IV door zijn westelijke provincies aan Rusland terug te bezorgen en er een deel van Polen bij te voegen; evenals hij, en meer nog dan hij, geeft zij een grooten stoot aan het publieke onderwijs, beschermt de wetenschappen, de kunsten, de letteren, in het bizonder de Fransche letterkunde, getuige haar met Voltaire en de Fransche wijsgeeren van de 18e eeuw gehouden correspondentie; eindelijk, tegen het einde van haar regeering, breekt zij met het stelsel van het Noorden, d.w.z. met 't Engelsch verbond, sluit met Lodewijk XVI het verdrag van Teschen, stelt zich in den Engelsch-Amerikaanschen oorlog aan 't hoofd van de gewapende onzijdigheid en maakt zich gereed om met Frankrijk het verbond van Elisabeth te hernieuwen, toen de inname van de Bastille en vooral de dag van 21 Januari haar plannen geheel en al kwamen verijdelen. Alexander I zet voort en voltooit den grooten vooruitgang door Catharina II bewerkstelligd in 't publiek onderwijs en de burgerlijke instellingen, sticht de Universiteiten van Kazan, Kharkof, Sint Petersburg - die van Dorpat, Wilna en Moscou bestonden reeds - stelt in de ministeries en den keizerlijken Raad en doet Rusland een overwegende en besliste rol spelen in de diplomatieke en militaire zaken van Europa waarvan, 23 jaar daarna, Nicolaas I de scheidsrechter wordt....

....‘Overeenkomstig de aanbeveling der Kerk, schreef Peter I aan zijn zuster, eet ik mijn brood in het zweet mijns aanschijns, voor de toekomst van het Vaderland.’ (Dit schreef hij toen hij als timmerman in Zaandam het schepenmaken beoefende).

Tegenwoordig dan loopt er reeds een spoorweg dwars door Siberië tot aan den Stillen Oceaan, waar weer eene verbinding over zee is met San Francisco, enz. Dat overigens alles in Rusland grootscheeps is behoeft nauwelijks gezegd. Het boek, dat wij bespreken, werd reeds in 1890 uitgegeven en toen reeds besloeg het leger met de reserve ongeveer 5½ millioen manschappen. - Het aantal fabrieken is enorm vermeerderd. In 1880 werd reeds gefabriceerd voor een waarde van 720 millioen roebels jaarlijks.

Allerlei weefsels, lakenstoffen, katoen, wol enz. vallen daaronder, benevens kleurstoffen, enz.

De 6 weken durende jaarmarkt te Nychny Novgorod is beroemd. In dit verband moet opgemerkt hoe allerlei grondstoffen bij de boeren en de buitenlui opgekocht worden door handelsagenten, die niet zelden ver beneden de waarde hun opkoopen doen. Het zijn niet zelden Joden. Vandaar de haat, die tegen dit ras in Rusland bestaat. Wij keuren natuurlijk de Jodenvervolgingen beslist af, maar heeft niet dit volk zelve schuld dikwijls aan den tegen hen gekoesterden wrok?

Over allerlei gebruiken wijden we nu niet uit, de instellingen van Moscou en Petersburg bespreken we nu niet, we verwijzen slechts naar het majestueuse kerken- en paleizencomplex te Moscou. omgeven van muren en torens, 't zoogenaamde Kremlin.

Doch wanneer wij door het meegedeelde belangstelling hebben gewekt voor de geschiedenis van dit groote Rijk, dan achten wij reeds voldoende met deze bespreking te hebben bereikt en kunnen ieder aanraden het besproken werk te lezen en te bestudeeren. Het zal ongetwijfeld sympathie wekken voor een volk, dat nog te veel als eigenlijk geheel barbaarsch wordt geschilderd, terwijl de Westersche beschaving en de heilzame invloed van 't Christendom er groote triomfen hebben gevierd.

J.B. NAAKTGEBOREN.