De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Hoofdartikel
Iets naar aanleiding van ‘De Sleutel tot de Theosophie’ door H.P. Blavatsky.
II.
De Mahâtmâ's.
(Vervolg van No. 1.)

George Fox, de eerste kwaker, hoorde stemmen, die hem wezen op de gebreken der maatschappij en hoe ze verbeterd konden worden. (dito)

Scipio Africanus beweerde, volgens Cicero dat hij door bovennatuurlijke wezens geleid werd en met hen sprak.

Mohammed hoorde een engel tot hem spreken in de woestijn van Arabië, die hem met zijne zending belastte. (dito)

Tasso had, evenals Socrates, een geest, die hem onderrichtte en waarschuwde, en onderging als deze de scherpste vervolging in de gevangenis ter wille van zijn geweten. (dito)

Milton kreeg een vermaning van een geest, dien hij in ‘Het verloren paradijs’ aldus aanspreekt:

‘Daal van den hemel, Monia, als bij dien naam
Gij rechtens wordt genoemd; ik volg uw stem
Die, godlijk schoon, mij roept tot den Olympus,
En mij doet stijgen hooger dan Pegasus vlucht. (dito)

George Eliot verklaarde, dat haar beste werk werd gedaan als er een ‘niet haar zelve’ bezit van haar nam en dat zij dan

[p. 66]

gevoelde dat hare personaliteit niet anders was dan het werktuig, waardoor die geest werkte. (dito)

De stemmen, die Jeanne d' Arc hoorde behoef ik niet in herinnering te brengen.

In zijn ‘Zendbrieven’ zegt Beethoven: ‘toen mijn physisch gehoor mij verliet, werd ik helderhoorend. Werkelijk hoorde ik de heerlijke muziek die ik aan de wereld gaf vóór een noot er van op papier was gezet... ik was alleen, uitgezonderd, dat ik vergezeld was van God's boodschappers.’

Eens woonde Joseph Haydn, als toehoorder onder de menigte de openbare uitvoering bij van zijn oratorium de Schepping. Naar de bijbelsche voorstelling wordt heel de Schepping in dat kunstgewrocht in de taal der tonen vertolkt. Wondervol, als een heerlijke belofte ruischt het door de zaal: In den beginne schiep God den hemel en de aarde.’. Ja roerend schoon, maar nog donker omsluierd: een belofte nog geen vervulling, een profetie, die een blij geheim verbergt, want... ‘de aarde nu was woest en ledig en duisternis was op den afgrond’, men bevond zich nog op den ruwen, ongevormden aardklomp, maar hoort: ‘de geest van God zweefde op de wateren’... de nevel trekt op, de sluier verdwijnt, een juichtoon breekt los, machtig, aangrijpend, toen God's stem weerklonk: ‘daar zij licht’ - een juichtoon, die alle andere tonen overstemt en doordringt, die geen grenzen kent, een jubel van vreugde en geluk, die heel de toonladder van 't menschelijk gevoel doorloopt, een juichtoon waarbij de componist zelf zijn tranen niet kon bedwingen. Waarschijnlijk toen, meer dan ooit, was hij zich bewust dat het niet zijn werk was, dat die tonen niet bij hem zelf waren opgeweld, niet van hem waren uitgegaan, maar hem waren toegefluisterd. Geheel onder dien indruk wijst Haydn naar boven naar den hemel en spreekt met diep bewogen stem: ‘Niet van mij, neen, niet van mij, van dáár komt alles.’

In de voorrede van zijn treurspel Ratcliff deelt Heine mede, dat hij het zonder kladboek in één adem door schreef. Bij het schrijven hoorde hij boven zich een ruischen, het best te vergelijken met het geklap wiek van een vogel.

Ik zou deze voorbeelden van inspiratie uit hooger sfeer door geesten of engelen, die eens menschen waren op aarde, nog met tal van anderen kunnen vermeerderen, ook met verscheiden voorbeelden uit het dagelijksch leven. Ik houd mij zelfs overtuigd, dat de meeste lezers der Holl. Lelie wel eens iets dergelijks ondervonden.

Tegen hen, die ontkennend antwoorden, zou ik willen zeggen: denk eens goed na: het zijn doorgaans zulke schijnbaar gewone, eenvoudige, ‘toevallige’ gebeurtenissen en omstandigheden, die ons beïnvloeden en ons leven leiden.

Ten slotte wil ik nog heel kort in herinnering brengen een voorbeeld, dat waarschijnlijk aan ieder bekend is, maar misschien indertijd een beetje gedachteloos werd gelezen.

In ‘Losse Bladen uit mijn pastoraal boek’ vertelt Ds. C.E. Koetsveld, hoe een lid zijner gemeente ‘Piet de Vogel’ een onverbeterlijk dronkaard, door een waarschuwende stem van gene zijde van den drank werd genezen. ‘Op zekeren zomermorgen - aldus vertelt Piet aan zijn dominee - was ik op weg naar mijn werk. Ik was volkomen nuchter en dacht alléén aan mijn werk, toen ik op eens een duidelijke stem achter mij hoorde zeggen: ‘Piet de Vogel, van dit uur af zult gij nooit meer jenever drinken’.

‘Ik keek om en zag niemand. De kleine kade, waarop ik liep, - gij kent die - is ook zoo smal zonder eenige bocht of schaduw. Er kon bepaald niemand geweest zijn. Zoo had dan de Heere zelf tot mij gesproken, als eens tot Paulus’.

‘En zooals die stem gezegd had, is het gebeurd. Ik kan geen sterken drank meer zien of ruiken, en kwam weer tot vroegeren welstand’.

Van wie die stem was, dat doet minder ter zake, misschien van zijn moeder, misschien van iemand anders. Nietwaar, God, de Algeest zendt Zijn dienende geesten uit om ons te bewaren op al onze wegen.

Het vaste geloof in ‘de groote wolk van getuigen’, in de ons omringende en helpende geesten is voor ons leven van de hoogste waarde. Maar... evenals die spiritualisten dwalen, die alles wat van gene zijde komt als absolute waarheid aannemen, dwalen ook de theosofen door zonder spoor van bewijs, de aan alle contrôle ontsnappende beweringen als de waarheid te aanvaarden. Zij, de waarheid berust bij God alleen, zij kan niet zijn individueel bezit, omdat zij veelzijdig is. Of men zich Mahâtmâ's denkt als menschen nog levend op aarde, of gelooft dat zij de grens reeds zijn overgegaan, doet, dunkt mij, weinig ter zake.

[p. 67]

Wat er echter wel toe doet, en niet kan nalaten ons leven te beïnvloeden en ons dikwijls op dwaalwegen te voeren, dat is, wanneer men, H.P.B. napratende, zich die Mahâtmâ's denkt als volmaakte wezens, in het bezit der absolute waarheid. Zoo iets ontaardt in dogma's, in vormendienst, in gelooven, - of beter voor wáár aannemen - op gezag. Dat is geen geloof, waardoor we bestuurd worden en gedragen in donkere, moeïelijke dagen, het gaat buiten ons gemoedsleven om. Geloof, de verheffende, bezielende klacht van ons leven kan ons niet van buiten af worden aangebracht, komt niet door redeneeren. Een innerlijke overtuiging kan men niet door wetenschap leeren.

Iedere grootsche gedachte, elke verheven idée, alle waarheid is inspiratie, maar het omgekeerde is niet het geval, lang niet elke inspiratie is waarheid en zeer zeker niet de waarheid.

God heeft zich altijd geopenbaard aan de menschen, doet dit ook nu, al naarmate wij er behoefte aan hebben en kunnen dragen. Iedere openbaring tot ons gekomen door een menschelijk kanaal (medium) is, (wat men nooit moet vergeten, ook niet bij H.P.B.) altijd eenigszins gekleurd door de denkbeelden, het karakter en de omgeving van het medium zelf.

Wat Herward Carrington van de werken van H.P.B. zegt, toont dat hij van mediumniteit en inspiratie niet het minste begrip had. Hij noemt ze: ‘een potpourie van absurditeiten, pseudo-wetenschap, magie, mythologie en bijgeloof, samengesteld op een verwarde manier. H.P.B. had, volgens hem, een zeer onvolledige kennis van de Oostersche talen en dit moge verklaren de belachelijke fouten, waarvan met name “Isis Unveiled” wemelt, ondanks de hulp van Mahâtmâ's die toch beter op de hoogte behoorden te zijn’.

Juist dit alles bewijst, dat zij niet zelve schreef, maar gebruikt werd door verschillende intelligentie's (ik heb er niets tegen hen Mahâtmâ's te noemen) die haar dicteerden, inspireerden, of haar automatisch deden schrijven.

Het bewijst ook, dat die Mahâtmâ's ‘niet altijd dezelfde meening hadden over hetzelfde onderwerp’, niet alles wisten en niet volmaakt waren. (Wij - alzoo H.P.B. in ‘de Sleutel’ blz. 105 - hebben omtrent geen onderwerp tweeërlei meening of hypothese).

Olcott zegt in zijn ‘Oude Dagboekbladen’: ‘De copie, die H.P.B. afleverde, vertoonde besliste ongelijkheid op verschillende tijden. Soms was haar Engelsch als van een geboren Engelsche, schreef zij vloeiend Fransch en Russisch, maar op andere tijden was haar Engelsch zóó slecht, dat haar manuscripten geheel moesten worden overgeschreven. Al haar geschriften vertoonen wonderbaarlijke veranderingen in stemming en stijl.’

Men heeft wel eens gevraagd, waarom H.P.B. een ingewijde, of leerling der meesters (medium) was, terwijl toch hoogerstaanden dit niet zijn.

Hierop is het eenige antwoord dat mediumniteit een zekere geschiktheid, haast nog meer physisch dan psychisch schijnt te zijn, onafhankelijk van rang, stand en karakter.

Wanneer dit niet het geval was, wanneer slechts hoogstaande menschen medium waren, zouden er aan het mediumschap weinig of geen gevaren verbonden zijn, wat nu zeer zeker wèl het geval is. Het leven van een medium, dikwijls voor zich en voor anderen een raadsel, is niet gemakkelijk. Aan den éénen kant heeft men H.P.B. ten onrechte vergood, maar, het is mijn intieme convictie, dat men haar aan den anderen kant evenzeer ten onrechte heeft miskend en verguisd en dikwijls valsch heeft beschuldigd.

Door beide partijen werd zij niet begrepen en door velen wordt zij dit nog niet.

Begaafd medium als zij zeker was, zou zij waarschijnlijk in Europa, waar mediumniteit anders wordt beschouwd dan in Indië, zich zelf en haar mediumschap beter hebben begrepen en ook door anderen rechtvaardiger zijn beoordeeld en meer naar waarde zijn geschat.

Ze zou niet op gevaarlijke dood-loopende zijwegen zijn afgedwaald en zich zelf en de mededeelingen der Mahâtmâ's niet hebben vastgelegd in vooropgestelde theoriën en verwarrende, vermoeiende systemen.

Ze zou bij de bron (inspiratie en spiritualisme) zijn gebleven. Want, theosofie wortelt in spiritualisme, zonder spiritische ervaringen had zij geen grond. Het spiritualisme is de oorsprong, de leven-gevende, bezielende kracht der theosofie.

Over de muren van stelsels en theoriën heen reiken theosofen en spiritualisten elkaar de hand. Hoe verschillend enkele denkbeelden dan ook, het doel: de wereld beter en mooier te maken, en de menschen gelukkiger - is hetzelfde.

In Europa, beter bekend met de wetten, die het mediumschap beheerschen, zou zij in

[p. 68]

het dal der nederigheid zijn gebleven en altijd den weg hebben opengehouden voor engelen, hoogstaande geesten. Ook daardoor zou het nobele in haar karakter meer op den voorgrond zijn getreden. Ten slotte nog dit: Het is altijd héél moeielijk een medium als mensch naar waarde te schatten, rechtvaardig te beoordeelen. Ik voor mij zou niet durven beweren, dat H.P.B. geen hoogstaande vrouw was. Laat ik eindigen met iets héél sympathieks, dat Olcott in zijn ‘Oude Dagboekbladen’ vermeldt: ‘H.P.B. had een billet 1^ste klasse genomen van Havre naar New-York en was naar de kade gegaan om de stoomboot te zien of aan boord te gaan, toen haar aandacht werd getrokken door een boerenvrouw, die op den grond zat met twee kinderen bij zich en bitter schreide. H.P.B. ging naar haar toe en vernam dat zij uit Duitschland kwam en op weg was naar Amerika om weer bij haar man te komen, maar dat een afzetter te Hamburg haar valsche billetten voor de boot had verkocht en daar zat zij nu zonder geld en zonder hulp: de stoombootmaatschappij kon natuurlijk niets doen en zij had familie noch kennissen te Havre.

Eerst beproefde H.P.B. te vergeefs haar overredingskracht (en de kracht van verwijten) op den onschuldigen agent der maatschappij en toen liet zij als laatste hulpmiddel - daar haar eigen geldvoorraad voor dit doei niet toereikend was - haar billet eerste klasse inruilen tegen een tusschendekskaart en nam voor het geld, dat zij daarvoor terugkreeg, tusschendekskaarten voor de arme vrouw en hare kinderen. Vele “nette”, en “fatsoenlijke” menschen hebben vaak hun afschuw doen blijken bij H.P.B.'s excentriciteiten, haar godslasterlijke taal, maar ik geloof, dat een edelmoedige daad als deze geheele bladzijden van vergrijpen tegen de welgemanierdheid in gezelschap zal uitwisschen in de Rekening en Verantwoording der Menschheid. Indien iemand daaraan twijfelt, laat hem dan het tusschendek van een landverhuizersschip eens probeeren.’

Ten slotte, hoe men dan ook over haar mag oordeelen, niemand die eerlijk is, kan haar de verdienste ontzeggen, dat ze door groote ontvankelijkheid (niet door geleerdheid waarop ze trouwens zelve nooit aanspraak maakte) als medium, verscheiden verheven en mooie denkbeelden van het Oosten aan het Westen heeft gegeven. En dat is een voordeel, waarmee men winst kan doen. Want te midden van het drukke leven van allen dag, soms zoo rusteloos en veel-bewogen, moet men luisteren niet slechts naar de stemmen, die ruischen om ons heen, maar naar alle stemmen, die tot ons komen, soms over wijde oceanen en van vèr over de bergen of uit de diepte der vallei. En als we goed luisteren zullen er vele zijn die ons vertrouwen geven en kracht, die ons bemoedigen, vele die weerklank vinden in onze ziel.

En hiermee wil ik mijn beschouwingen over de Mahâtmâ's eindigen. Een volgende keer het een en ander over Devachan en Nirvâna.

J. VAN REES-VAN NAUTA LEMKE.

(Wordt vervolgd.)