De Hollandsche Lelie. Jaargang 27

Ik zeg de Waarheid.
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 1).

- - - Ik zou wel willen dat alle nuttige dames, die vergaderen en werken en nuttig zijn voor hun plezier, bij wijze van bezigheid zoeken, eens een tijdlang genoodzaakt waren tot eigen brood verdienen, tot een leven ontdaan van alle gemakken en comfort, een leven van moeten. - - -

Het is zoo interessant - èn zoo gemakkelijk, - indien je je laat afvaardigen naar dit congres en gene tentoonstelling en dien wereldbond, of deze internationale bijeenkomst, waar je hebt gelogeerd in een prettig hotel, en hebt gebazeld en geredeneerd, - en gefuifd niet te vergeten - in naam der nuttigheid dat het een aard had, weer terug te keeren in je gezellige huiselijke omgeving, waar je bediening op je bevelen wacht, waar je bent omringd door comfortable mooie meubelen, en goed eten en drinken vindt, en kunt uitrusten van al je gewichtige vermoeienissen ten bate van het algemeen welzijn, - zoolang je zelve precies wilt. - - -

Die manier van werken, die luxe-manier, van vrouwen voor wie werken een uitspanning blijft, die is zoo belachelijk omgaand buiten de kern van alles waarop het aankomt. - - -

Ik ben teruggekomen in mijn bescheiden pension-kamertje - met zijn weinige vriendelijkheid - - met zijn bed dat te kort is voor mij en dat hard ligt - - met zijn raam dat kleppert van den wind - - en met zijn behang waarop de vuile, vieze plekken zitten van vreemde vingers, en zijn versleten roodblauw vloerkleed waartegen 't rood-paars van het even versleten tafelkleedje hinderlijk vloekt. - -

En ik ben zoo moe.... zoo moe van de lange reis.

En zoo moe van mijn herinneringen hier - - maar ik moet vóórt - - ik moet - - mijn geld is bijna op. - - -

En mijn chef heeft me zoo'n hatelijken brief geschreven. -

Ik vond hem hier toen ik terugkwam... Een brief waarin hij, tusschen de regels dóór, te kennen gaf dat ik òf terstond moest terugkomen en mijn werk hervatten, òf erop kon rekenen dat hij mij niet meer zou kunnen gebruiken, ‘omdat ik mijn gedachten elders scheen te hebben in den laatsten tijd.’ - -

In dat zinnetje zat 'm de hatelijkheid!

Dat voelde ik zóó instinctmatig dat ik dadelijk naar hem toe ben gegaan om hem opheldering te vragen. - - Eerst liet hij me wachten, heel lang wachten, tusschen al zijn personeel in, van mij half brutaal, half wangunstig aanglotsende heertjes en juffertjes, die me trotsch vinden omdat ik me niet met hen inlaat, en niet begrijpen dat die terughouding niet komt uit hoogmoed, maar enkel omdat ik niet bij hen thuis hoor, noch door mijn opvoeding, noch door mijn manieren, noch door mijn wezen en karakter.

Toen ik eindelijk werd binnengeroepen zat mijn ‘baas’ heel vlug te schrijven, deed eerst alsof hij heelemaal niet eens tijd had op te zien. - -

Toen legde hij zijn pen neer, stak de hand uit, zei heel ironisch:

[p. 42]

‘Zoo! - - De freule is wel goed van eindelijk terug te willen komen. - - -’

‘Ik heb U toch vacantie gevraagd; en U hebt me verlof gegeven’ - - zei ik, en kleurde. - -

Zijn oogen gingen over me heen. Zóó als de oogen van een man plegen heen te gluren over een vrouw die hij begeert. - Ik zag, ik voelde, dat ik hem beviel. - -’

- - - ‘U ziet er uitstekend uit - heel wel’ - - antwoordde hij, en, ineens van toon veranderend, bijna familiaar - ‘dat reisje heeft U goed gedaan.’ -

‘Vindt U? - - Ik had het ook wèl noodig.’ - -

Toen keek hij weer strakker - - er kwam iets loerends in zijn blikken. - -

‘Ja, dat schijnt zoo’ - viel hij uit boosaardig. - ‘Daar heb ik ook van gehoord. - - Dat U 't wel erg noodig had - - wel noodig. - -’

‘Ik begrijp U niet’ - verzekerde ik, heel oprecht.

‘Och kom - begrijpt U me niet - - och wezenlijk - begrijpt U me niet? - - -’ Hij lachtte valsch. -

Aldoor keek hij me daarbij aan, bijna onbeschaamd. - Ik stond tegenover hem, hij zat aan zijn bureau, ik was aan de andere zijde - en ik voelde een onmachtigen lust hem een slag om de ooren te geven, hem toe te voegen: Ploert.

Maar ik moest denken aan mijn betrekking, aan mijn toekomst, aan mijn gedunde financiën. -

Zoolang het bleef bij insinueeren en praatjes, kon ik trachten die te negeeren. -

‘Neen, ik begrijp U niet - heelemaal niet’, herhaalde ik - - ‘U hebt me iets geschreven óók dat ik niet begrijp. - Ik kwam juist om U daarvan opheldering te vragen - U schrijft dat mijne gedachten elders schijnen te zijn dan bij mijn werk.’ - -

Ineens flikkerde er iets in zijn oogen van een wild-opvlammende jaloezie. Heel dicht boog hij zijn kop naar me toe, vlak onder de lamp over zijn bureau.

‘Freule de Brienne,’ begon hij, stokkend: - - ‘U zoudt het zoo goed bij me kunnen hebben, zoo heel goed, ik ben 'n heel gemakkelijke patroon - als men maar 'n béétje verkiest zijn best te doen.’ - -

‘Ik doe mijn best - - dat weet u wel - en ik heb het heel goed bij u. - - Ik ben heel dankbaar.’

Ik zei het toonloos, instinctmatig naar de deur terugwijkend, om een uitweg vrij te houden. -

Hij zag dat hij niet opschoot op die manier; - - zijn gezicht kreeg toen weer de koele berekenende overmacht-uitdrukking.

‘Zoo, dat is heel vleiend voor me, dat U zoo dankbaar zijt’ - herhaalde hij zijn woorden, honend bijna. ‘Maar ik moet U waarschuwen dat ik dan ook van U verwacht, dat U die dankbaarheid wat meer zal toonen. ‘Niemand kan twee heeren dienen, - ik geloof dat U tot een familie behoort die U véél bijbelteksten geleerd heeft’, smaalde hij geestig er tusschen door. - ‘Houdt U die tekst als 't U blieft wat méér in gedachten, en geeft U er zich rekenschap van, dat men onmogelijk kan opgaan in philantropie van gevallen meisjes opzoeken, en wat er bij behoort, en tegelijk zijn een goed ijverig journaliste. Of het een of het ander.’ -

Hij had zijn pen gegrepen, als om door het daarmee doen eindigen van ons onderhoud zijn onderdrukte woede te beheerschen.

Ik zag zijn vingers trillen van jaloezie en drift. -

‘Wat er bijbehoort!’

Ja, nu begreep ik hem, zijn brief, en zijn hatelijkheden, - - alles begreep ik nu. -

Hij-ook heeft - terwijl ik weg was in het Zuiden, - gehoord van mijn geschiedenis met Greta en Joost, van mijn door ‘men’ reeds vooruit uitgemaakt engagement - -

En hij is jaloersch, woest jaloersch. - -

Omdat ik Joost heb liefgehad, daarom zal ik voortaan moeten boeten in mijn werk, worden genegerd, en misschien te eeniger tijd uitgestooten. - -

Zonder antwoorden ga ik naar de deur. - Als hij-zelf me niet bedankt, zal het wel zoover komen dat ik mijnerzijds het hem moet doen. Dat zie ik al vooruit.

En wat dan? - Wat dan? -

Ik huil niet gauw. Maar ik ben nog zenuwachtig van de reis, en van de vermoeienis, en van het weerzien van de kamer waar ik ‘hem’ het laatst zag, en van het lange, pijnlijke wachten hier op het bureau, onder al die vijandelijke kleinzielige mannetjes en vrouwtjes. - -

En er komt een nevel voor mijn oogen. -

‘Freule de Brienne?’ - - roept de chef mij terug, zakelijk, uit de hoogte.

Zwijgend sta ik weer aan zijn bureau. -

Ik ben overtuigd dat hij ziet hoe ik moeite heb niet te huilen. -

Dat ontwapent hem, maakt hem murw. -

‘U schijnt wat zenuwachtig’ - zegt hij vriendelijk wordend ineens. - ‘U bent zeker wat overspannen. - Ik wilde U maar zeggen dat U zich niet behoeft te overhaasten met dit artikel, waarvan ik U sprak. - - Overmorgen is vroeg genoeg.’ -

Hij geeft mij de hand - - over zijn bureau heen. - Zijn oogen kijken me aan, half medelijdend, half om vergeving vragend omdat hij zooeven zoo wreed was. - -

Ik voel me zoo verlaten, zoo alleen, zoo ellendig, dat zijn plotselinge vriendelijkheid

[p. 43]

me een weldaad is, overwint mijn instinctmatigen afkeer van zijn aanraking. - -

Ik voel dat hij mijn hand drukt, warmer en langer dan een gewonen handdruk. - -

‘U moet het zich niet zoo aantrekken’ - zegt hij, bijna vertrouwelijk. - -

Ik vraag niet wat hij bedoelt, of die woorden zien op zijn eigen aanmerkingen van daareven, dan wel op mijn door hem vermoede teleurstelling in Joost. - Het kan me niet schelen. Ik heb enkel een dankbaar gevoel omdat hij zoo goed is nu, omdat er, onder al die vijanden hier op het bureau, een is die mijn vriend wil zijn, die medelijden heeft met me. - -

‘Dank U,’ - antwoord ik met een stem die overslaat. -

Maar nu ben ik weer me-zelve. Heelemaal me-zelve.

Ik heb met oom Egbert gevochten. - - -

Natuurlijk; het kon niet uitblijven. -

Het moest zoo komen. -

Aan ‘Tante’ reeds had ik 't gemerkt dat er iets was. - - Ik was haar dadelijk gaan opzoeken; ze stond klaar om uit te gaan en kon me dus slechts staande ontvangen. Daaraan schreef ik het toe op het eerste moment dat ze wat schuchter deed, wat verlegen - heel weinig vroeg naar mijn verblijf in 't zuiden, heel beslist er hare vreugde over uitsprak dat ik thans weer geregeld aan het werk zou gaan. -

Maar daarna, toen ik bij tante Johanna niet thuis kreeg, niettegenstaande ze dien dag wèl thuis was - dat wist ik door ‘tante’ - en toen tante Martha, die ik op straat aansprak, héél stijfjes deed, en erg koeltjes zei dat ze nogal haast hadden, zij en Frances, daarna ging me een licht op - - - een licht dat ik iets misdaan had in de oogen van den familieraad.

Wat begreep ik nog niet. -

Oom Egbert is zoo goed geweest me dat duidelijk te maken. -

Ik zat op mijn kamer te werken - ik was er heelemaal in - mijn gedachten mijlen ver weg van 't Zuiden, van Dolly, van alles wat niet hoorde in mijn gedachtengang van mijn stuk over vrouwenberoepen, dat bij gedeelten geregeld verschijnt in een der weekbladen van mijn chef. -

Ineens werd er op de deur geklopt. En oom Egbert, met een genadiglijk: ‘Hoe maak je het, Kate,’ kwam binnen. -

Ik zag dadelijk aan zijn strak gezicht dat er een bijzondere reden was voor zijn komst, een zeer bijzondere reden. -

‘Gaat U zitten’ - verzocht ik. - -

Oom bleef staan. -

Met een soort inquisitie-blik monsterde hij mijn eenvoudige kamer, de photo's op mijn schrijftafel, de boeken op mijn rekje, Heine, Ibsen, Kielland.

‘Is dat je lectuur?’ informeerde hij bij wijze van inleiding? -

‘Ja - - tenminste bij voorkeur.’ - -

‘Ken ik niet’ - zei hij, minachtend naar Kielland wijzend. -

‘Dat verwondert me niet. Ik kan overigens juist U in het bijzonder aanbevelen “Schnee”. Het heeft mij de oogen geopend voor heel veel huichelarij.’ - -

Hij luisterde niet. - - ‘Ik heb geen tijd voor die moderne lectuur, - en ook geen lust’ - sneed hij af, pedant. ‘Voor mij zijn de klassieken goed genoeg. En de Bijbel!’

Toen, rondziende: ‘Een Bijbel zie ik hier niet - tot mijn spijt, Kate.’ -

‘Ik heb den inhoud vrij goed in mijn hoofd - Oom. En hij ligt overigens ook in mijn kast.’ -

‘Zoo.’ - - Hij keek me met een soort verbazing aan, als bracht dat antwoord hem even in de war. - - ‘Ik dacht eigenlijk dat je daarvoor te verlicht waart.’ - -

‘Ik geloof dat U heel veel van me denkt waarin U zich grootelijks vergist. Ik voel me niet te verlicht, noch voor den Bijbel noch voor eenig ander geloof. Ik ben van meening dat wij menschen niets weten, noch kunnen weten op dit gebied. Waarom zouden wij dus het recht hebben ons voor wat ook van dien aard te verlicht te vinden?’

Maar hij luisterde opnieuw niet meer. - Hij had zichtbaar iets op zijn hart waarmee hij voor den dag wilde komen. -

Zonder het te vermoeden gaf ik-zelve hem een aanleiding om te beginnen door van onderwerp te veranderen en te zeggen:

‘Wat is het hier nog koud vergeleken bij Menton. Toen ik daar wegging werd het al bijna te warm.’ - -

‘Menton’ - herhaalde hij. - ‘Daarover wilde ik het juist met je hebben. - - - Je waart daar - - en - - je waart daar - geloof ik - niet alleen’. -

Ik zag hem zoo grenzenloos verbaasd, beleedigd aan, dat hij dadelijk aanvulde zijn opmerking door te zeggen:

‘Ik bedoel, je waart daar immers samen met dat meisje, die Dolly de Brienne.’ - -

‘O bedoelt U dat’! - ademde ik op, glimlachend reeds om het misverstand. - ‘Ja, dat is zoo, ik ben eerst in haar pension geweest in Nice, en later was ik nog met haar samen in Monte Carlo en - -’

Ooms gezicht had intusschen de boetpredikuitdrukking aangenomen, die hem in de oogen van de kleine luyden van Kuyper zoo bijzonder indrukwekkend maakt.

- - ‘Kate’, begon hij plechtig. - ‘Ik veronderstel dat je niet begrijpt dat een

[p. 44]

meisje als die Dolly geen gezelschap meer is voor jou. - Je kunt niet omgaan met haar - - en met ons tegelijk.’ - -

(Wordt vervolgd.)