De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Hoofdartikel
Liefde?

Er zijn in mijn leven dagen geweest, die ik nooit meer vergeten kan. Alléén bij 't herdenken, voel ik weer al de bitterheid van toèn ontwaken. De tijd kon hier genezing brengen, maar nog zijn de wonden zoo versch, dat ze mij doen lijden, heel hevig. Zóó, dat ik met moeite mijn tranen bedwing.

Geslagen heeft me het leven soms, dat ik stil neerzat in machtelooze pijn. Niets was er meer waaraan ik me kon vastklemmen. Steeds weer hadden de golven me gebeukt en iederen keer was een stukje door hun meegenomen.

Het was alles zoo mooi, toen ik 't leven intrad. Als een kind strekte ik mijn handen uit in verbazing naar alle kleurige bloemen.

Of er insecten aan zaten, wat dacht ik daaraan? Wat wist ik van doornen die

[p. 786]

mij prikken konden? Wat wist ik, dat eigenlijk elk onzer daden bittere teleurstelling bracht? Nu ben ik arm... zoo arm...

Mijn mooie geloof, mijn vaste vertrouwen, waar zijn ze? Verloren heb ik ze. En nog is het leven niet tevreden; iederen dag vraagt het meer, al meer...

Ik ben bang voor 't leven, omdat het leven sterker is dan ik zèlve. Omdat ik altijd weer mij wond, aan dingen die toch zoo mooi leken.

Het is triest daarbuiten. Regen, altijd maar regen. Geen zonnestraaltje breekt door de grijze met wit gestreepte wolken. Van de bladeren der boomen drupt zachtkens de regen. Tranen lijken het. Geen vogel vliegt.

Alles, alles wacht op de zon.

Slechts als die weer schijnen zal, kan voog'lengezang klinken en trillen. Dan pas weer kunnen jongens en meisjes elkander in de stralende oogen zien en het eeuwignieuwe van jonge liefde ondergaan. Kunnen weer woorden van liefde en hartstocht gesproken worden. Dan pas, als al dit treurige, vermoeiende, troostelooze zal veranderd worden door goudende zonnestralen.

Ik verlang naar Zon.

Zware tranen vallen en vallen daarbuiten.

Ach, houd dan eindelijk op! Geef me Zon. Zon, en liefde en geluk.

Ik doorblader een boek. Een man heeft geschreven met groot vertoon van weten over de verhouding van man tot vrouw. Verbazing is in me. Zou eindelijk dan één man iets begrepen hebben van 't innerlijk der vrouw?

Ik tref rake dingen in dit boek. Geen enkele vrouw zal het ontkennen. En toch.... en toch....

't Is me als ruik ik weder heerlijk dennengroen. Wèg is de tijd daartusschen. Vroolijk babbelen we met jongens even oud als wij. Voelen we de zaligheid van onuitgesproken kinderliefde. Even een handengezoek. Eén in de oogen zien. Maar nog weten we niet van alleen willen zijn. Verder, al verder gaan we smalle, kronkelende voetpaadjes. Bloemen worden voor ons geplukt. Klaprozen en boterbloemen. Meizoentjes en margarieten. Wij aanvaarden ze als een ons toekomende hulde. Naast ons rijpt koren. Aan struiken wachten bramen om geplukt te worden.

Koeien buitelen òm en òm in de wei en heerlijke klavergeur stroomt ons tegen. Onbewust bloeit weelde in ons op. Is het ons of we wijd, wijd onze armen moeten open doen om iets vast te houden. Wat? Dat weten we niet. We ondergaan de stralende schoonheid, de lachende blijheid, de zorgelooze vrijheid, van dezen leven-ingietenden zomermiddag als iets moois, maar ook als iets dat zóó moet zijn. Nog geven we ons niet veel rekenschap van wat we voelen.

Dat zullen we later gaan doen, als we 't mooie moeten zoeken en elk zonnestraaltje binnen moeten roepen.

Aan dien tijd denk ik héél dikwijls. Als levensellende aanzit... Als ik geslagen door iets wat ik mooi dacht, neerzit in niet voort durven leven, dan... dan komt heel vaak, schuchter en zacht àl uw goudene mooiheid voor me òpluiken. En heel dikwijls hebt ge me verkwikt door uw zegeningen.

Waar we over spraken? Niet over liefde. Hij klaagde een vriend aan of prees er een. Soms werden er schelmenstreken verteld van school. En hoe meer durf onze ‘hij’ had, des te meer bewonderden wij. En gingen we 's avonds te bed, dan droomden we van hem en heel, heel lief leek het ons om later altijd samen te zijn. Net als vader en moeder, en toch anders. Gansch anders.

Ik heb vaker een vriendje gehad. Eén zelfs gaf me cadeautjes. Elken morgen en elken middag lag in mijn kastje op school een snoeperij. Tot opeens het onverbiddelijke einde. Hij vond me nog wel heel lief, maar ik gaf nooit iets terug en in vroeg begrijpen vond mijn vrijertje: dat de liefde van één kant niet komen kon. Jaren zijn nadien verloopen, jaren waarin wij beiden het leven zoo anders hebben leeren kennen dan we gedacht hadden, toèn.

Beiden hebben we kinderen en toch, als ik een enkel maal iets van hem hoor, herdenk ik onze teere kind-liefde.

Zou het hem ook zoo gaan?

Zoo groeiden we op. Zoo speelden we onze dagen door. Zomers deden we vol levenslust heerlijke wandelingen. 's Winters lazen we mooie boeken. Langzamerhand kwamen droomen in ons op. Begonnen we luchtkasteelen te bouwen. Ontlook onbewust een bloempje, dat ons later naast heel veel moois, veel smart berokkenen zou.

Daar brachten vele levensdingen ons vragen. Waaròm waren er zorgen thuis? Waarom

[p. 787]

waren er dan ook zooveel kinderen. Wij zouden er feestelijk voor bedankt hebben als wij vader en moeder geweest waren.

En 't was in dien tijd, dat onderling werd aangevangen over geslachtszaken te praten. Men vertelde van onzen overgang tot vrouw.

In dien tijd was het ook, dat men navorschte, hoe kinderen in de wereld kwamen. En 't is me of 'k nog de stem hóór van ééne onder ons, die de geslachtsdaad van vader en moeder voor beslist onmogelijk verklaarde: dan waren er bij hun zooveel kinderen niet, als vader en moeder met bewusten wil ze in 't leven konden roepen.

Zoo nu en dan stroomt door het kind-meisje een wonder gevoel. Wat het is weet ze niet Vragen durft ze niet. Als verschrikking staat nog voor haar dien morgen of avond, dat ze trillend naar moeder ging, om te zeggen wat geschied was. Om in vreeze en beving een uitleg te vragen van dat onbegrijpelijke. Zooveel moois was toen in haar geknakt.

In plaats van haar te doordringen van het mooie natuurwonder wat in haar geschied is, wordt gezegd: te verbergen en te zwijgen. Als een soort schande leert men 't haar bezien. En in treurige verworpenheid sluipt ze weg den eersten tijd voor anderen. Het mooiste: het vermogen tot vruchtdragen is gekomen en er wordt over gesproken alsof de grootste ellende daar was. Soms wordt door mannen in het voorbijgaan een ruw woord geuit. Gelachen wordt om haar gezicht. Vernederd voelt ze zich. Is dan haar schande iedereen bekend? Jubelen moest men er om: dat ze vrouw was. Gezegd moest worden aan broers om zus te ontzien. Geen lijden in 't verborgen. Geen ruwheid, geen smaad.

En dan toch ineens op partijtje, dansles, dat hevig-zalig gevoel.

Zou dat liefde zijn?

Zijn anderen ook zoo? Bang is men voor zichzèlve. Laat in Godsnaam niemand iets merken.

Zwijgen.... zwijgen....

En van toen aan begon de verkrachting van onze natuur. 't Is niet de schuld van ònze moeder. Ook zij is slachtoffer geweest. De jaren hebben haar leeren berusten en die berusting heeft ze aangezien voor iets wat goed was.

Het is zooals ik eens ergens anders schreef: het jonge meisje is van haar jeugd af geleerd en gedwongen haar natuur te verloochenen, geen aandacht daaraan te schenken.

Zoo groeit ze op in de heilige overtuiging, dat alles wat met den scheppingsdrang van den mensch in verband staat ‘niet netjes’ is.

Dat is niet haar schuld; ook niet die harer moeder. Het is de opvoeding van geslacht op geslacht; het is het gebrek aan moed bij de vrouw om eerlijk te zijn, ook voor zichzèlve.

En heel hevig voel ik het ónrecht in me, tegenover ons vrouwen gepleegd, en toch weet ik: straks zal ik mijn dochters evenzoo behandelen. Een tikje meer vrijheid misschien. Doch het juk zal ik ze òpleggen. Omdat ik moet. Onverbiddelijk. We rukken en trekken wel aan den ketting, maar zich vrij maken? Dat durft slechts één enkele sterke, moedige vrouw, maar ten koste van veel.

Een enkele durft slechts de publieke meeningen te trotseeren, totdat ze ten slotte toch overwonnen wordt. Vrouw-zijn beteekent slavin zijn.

*_**

Ook dan komt ze in ons: de liefde. Even zien staan. Even groeten. Even praten. Maar dan dat wreede: schande wordt het genoemd. Gedienstige kennissen brieven getrouwelijk over, als ze gezien hebben in eenvoudig-teeder samenzijn: de twee.

‘Denk er om, dat geen man je vragen zal, wanneer je geloopen hebt met een ander.’

En iederen dag striemt fel, àlles wat zoo prachtig door je gevoeld werd. O, 't misdadige van dat gedoe. Maar wie durft er tegenop?

Wie durft vragen met ferme stem: Waarom dit alles? Verstik in ons niet het mooie! Maak onze toekomst niet duf en dor! Hoe kunnen we eens, geliefde, vrouw en moeder worden, wanneer niet in ons de liefde tot vollen bloei mag komen?

Maar angstig, ook soms innerlijk opstandig, loopen we mee in de rijen der ‘nette’ meisjes en vrouwen.

Ik ben bitter nu. De verwijten van Bas Veth tegen ons zijn, oppervlakkig gezien, billijk, maar dat wij zoo zijn hebben we te danken aan den man. Ach die zalige jeugdliefde. Loopen doet men niet meer, neen we hebben vleugels of worden gedragen. Weelde is in èn om ons. Gaarne zouden we ons lichaam geven aan hem dien we lief hebben. Maar de meeste meisjes hebben daar toch niet zoo een groot verlangen naar, dat ze niet jaren kunnen wachten op den geliefde.

Dan achter onzen rug informeert vader naar de toekomst van het jonge mensch. Wij doen het niet. En dan héél duidelijk

[p. 788]

wordt ons gezegd, dat uit het hoofd te stellen. ‘De jongen heeft heelemaal geen toekomst’. Op allerlei manieren wordt ons belet elkander te zien. Goed, we berusten en... de berekening is geboren. De zaligheid van een nieuwe jonge liefde komt nooit weer zóó, voor de tweede maal.

En wat lijkt het ons mooi om huisvrouw te zijn. Om niet elken cent te krijgen van thuis. Om geen gezeur te hooren, dat meisjes zoo veel kosten.

‘Had ik jullie maar allen veilig en wel getrouwd’, zucht moeder. Of het voor ons veiliger is, vraagt men niet. Geborgen achter de stevige tralies van een wettelijken echt, wordt men geacht veilig te zijn. Doch hoevelen zijn juist dan pas echt het stuur kwijt? Om hulpeloos te dwalen met angstig zoekende oogen.

Dan worden we verloofd. Soms weten we, dat onze ‘hij’ een doordraaier is geweest. In de meeste gevallen is het ons echter onbekend. Weten we: dan denken we onze reinheid groot genoeg voor ons beiden. Voelen we onze liefde om hem te beschermen voor verdere afwijkingen sterk genoeg. Wat noemen we onze reinheid? Onnoozelheid. Onbekendheid met het werkelijke leven. We wanen alles zoo mooi. Gelukzalig is men als het huwelijk bepaald kan worden. Bas Veth spreekt hoonend over 't trouwen. En hij heeft gelijk. Ook de vrouw zou zoo kunnen voelen als ze wist. Maar het leven heeft zorg gedragen, dat ze ongerept van lichaam komt bij den man, die straks haar nemen zal voor altijd-bezitten.

Doch dan reeds in de bruidsdagen. Grootere misère kan ik me niet voorstellen. Toespelingen en nog eens toespelingen. Hoevele malen zou ons, in de ‘reine’ bruidsdagen het schaamrood op de wangen komen? Tot op heden is het mij ook nog een vraag, waarom onzen trouwdag zoo bezongen wordt. Ik heb ze nooit mooi kunnen vinden. Gejacht wordt men om zich te kleeden. Heel onze kleeding is ingericht om straks den man te behagen. We voelen en zien dat alles en.... zijn verlegen. Bang zijn we voor wat komen moet. Bang, maar ook nieuwsgierig. Ons zal straks het liefde-mysterie ontsluierd worden. Als al die menschen dat nu maar niet wisten. We verlangen om het te ondergaan. Om samen te zijn en zalig te wezen. Maar wat gaat ons mooie gevoel een ander aan? Wie geeft ze het recht om vooraf reeds te bevuilen onze liefdedaad? Met zweepen het huis uitjagen moest men hen, die durfden te vuilbekken.

Maar dit alles wordt zoo eenvoudig natuurlijk gevonden, dat men 't passeeren laat.

De koetsier, met een witte bloem op de jas, die ons naar het station rijdt, grinnikt. De conducteur, die een fooitje ontvangt om ons alleen te laten, knipoogt wetend tegen z'n collega's. De kellner in 't hotel loenscht schuin naar het jonge vrouwtje, als taxeert hij het komend genoegen voor mijnheer. Het bed dat we beslapen is niet het onze. Gebruikt is het reeds door anderen. De hotelkamer is ongastvrij, koud. Gerangschikt voor het gebruik van velen. Wij voelen intens het leelijke van dit alles. Maar we zijn ons zelf niet. Het geroezemoes van den heelen dag is nog niet geëindigd en door alles heen denken we gestadig aan wat komen moet: met verlangen, met angst. Met onwilkeurige terughouding.

En straks als we weten zijn we teleurgesteld. Is dat nu alles? Vaak voor genoegen pijn.

En ook onze echtgenoot heeft niet gevonden wat hij zocht. Weet hij: dan was het genot bij een vrouw die ook wist, veel en veel grooter. Is hij nog onbekend er mee, dan had ook hij zich de zaligheid anders, veel heerlijker voorgesteld.

En in beiden is teleurstelling geboren.

Zoo komen en gaan de dagen. De teleurstelling van 't begin is gewoonte geworden. Gewoonlijk volgt: een te veel in bezit nemen van den man en meerdere tegenstand der vrouw.

Walgen doet de vrouw er van. En toch, berusten gaat niet. Het mòet iets moois zijn: de overgave der vrouw in hoogste gelukzaligheid. Zieleliefde? Nonsens. Geen enkele liefde tusschen man en vrouw kan begeerteloos blijven. Wanneer men waarlijk lieft, moet men bezit nemen en geven. Dat is natuur. Waarom is dan in zoovele gevallen de uitkomst anders?

Omdat onze natuur verkracht is geworden.

Omdat men aan onze òpbloeiende lijven een misdaad gepleegd heeft.

Ik sprak een oudere vrouw over deze teleurstelling. ‘Ach kind’, was de uitleg, ‘dat is alleen een genoegen voor slechte vrouwen. Fatsoenlijke vrouwen geven zich over, omdat God het zoo beschikt heeft en we den man

[p. 789]

ter wille moeten zijn.’ Dacht ge, dat zulk een antwoord tevreden stelt? Gij vrouwen, erken nu eens eerlijk: Zijn we hartstochtelijk of niet? En toch, terwijl in ons de behoefte om bevrediging schreit, blijven we onvoldaan.

Vraag eens doctoren hiernaar! Hoevelen zouden noodkreten gehoord hebben van vrouwen, die zoo echt vrouw wilden zijn en niet konden? Die onvermogend bleken om het innigste-eenzijn te doorleven.

Van nu aan gaan we vrouwen, die durven samenwonen met een man, zonder gehuwd te zijn, beschouwen als een soort wonderdier.

Afgunst is in ons. Met òmdat wij verlangen evenals zij te kunnen leven. Neen, om de door hun gesmaakte opperste zaligheid. Want niet waar, als zij daartoe niet vermogend waren, zouden ze dan zoo wetten en zeden durven trotseeren? Wij voelen hun niet als misdeelden. Neen, wij zijn de armen, die nog niet eens de kruimpjes krijgen. Wat we ook in hun benijden is hun vrijheid. Als 't je lust om dan te kunnen heengaan. Vrijheid. Ach, wat voelen gehuwde vrouwen zich soms gevangen. Als vogeltjes in een kooi. Een machteloos slaan tegen de tralies, tot eindelijk ten doode toe vermoeid en uitgeput een niet meer verroeren kunnen volgt. Dan zijn ze tam voorgoed. En voortaan luidt hun eerenaam ‘trouwe huisvrouw’. Hoeveel innerlijke mooiheid is echter dan reeds te niet gedaan. Hoeveel prachtige wilskracht vernietigd?

Wat in de meeste gevallen der vrouwen redding is, is 't moederschap. Heerlijk oogenblik van wijding: de wetenschap te hebben gekregen moeder te worden.

Verachtelijk heb ik gelachen om de tirade van Bas Veth: ‘Wat een onderdompeling in de krotten van de lage cel-natuur moet een vrouw ondergaan in zoo'n periode.’

Doe uw schoenen uit, man, want de plaats waarop ge staat is heilige grond.

Ik wou dat ik U zeggen kon, wat in een vrouw omgaat, wanneer zij weet een wezentje straks het leven te schenken. De glorie van eigen grootheid is bijna te machtig voor haar. De wijding van haar lichaam is onzègbaar. Alle mooie hoedanigheden komen te voorschijn. Ze koestert het wordende kindje met stijgende teederheid. Ze beluistert zijn harteklop. Die eerste teekenen van leven zijn haar een mysterie. Zeker, ze moet erg voor het komende kindje lijden. Zeker, ze verlangt naar het oogenblik van verlossing. Maar wie kàn U beschrijven de weelde van 't allereerst in de armen hebben van 't eigen kindje?

Van het voeden met eigen bloed. Elke pijn zou ze weer willen lijden om het te verkrijgen. En 't is in een vrouwenleven het meest volmaakte oogenblik. Mooier kan en zal ze 't niet doormaken. Zelfs niet in de armen van hem, die haar doet smaken de opperste zaligheid.

En elke echte man heeft gaarne in de vrouw zijner liefde: hartstocht; toch zal ze pas waarde voor hem hebben als ze na hevig lijden hem geschonken heeft: een kind.

Maar ook hier weer is het de man die slecht werkt. Zegt ook Bas Veth niet, dat de man in den tijd dat de vrouw de vrucht van beider liefdedaad in den schoot draagt, zich wenden kan tot een andere, om met haar dezelfde liefde-extaze door te maken? In vele, vele gevallen gaat het zoo. De vrouw die weet de liefde van haar man, die ook innig voelt zijn verlangen naar een kind, ondervindt toch dat zijn man-lichaamsverlangen uitgaat naar het lichaam eener andere vrouw.

Dat doet pijn. Dat is zoo onbegrijpelijk. En toch, hoevele vrouwen zouden dit ondervinden? Dan wordt er menigmaal iets geknakt dat nooit meer geheeld kan worden.

En nu komt het er voor de vrouw zeer veel op aan, welke maatschappelijke positie haar man inneemt. Is ze aangewezen op haar huishouden, zijn er zorgen voor haar, dan veroudert ze snel, dan zal ze wel heel dikwijls verwaarloosd worden, maar de verzoeking klopt niet aan háár deur. Want dat is een zeer juiste opmerking van Bas Veth: ‘Is er iets verspreider dan geestelijk overspel - overspel ín den burgerlijken zin -?’

Neen, want ook de vrouw doet daaraan. Zij zoekt of er een man zou zijn, die haar gelukkig zou kunnen maken. En ze speurt immer rond òf er zoo iemand zou kùnnen zijn. Ze zou zich altijd weder vergissen als ze in werkelijkheid toegaf aan haar verlangen. Maar in hoevele vrouwen, die uiterlijk onbewogen en kalm in een gezelschap neerzitten, zou niet een geestelijk overspel plaats hebben? Och, er is nòg geen enkele man die de vrouw kent. Het is geen onwil van den kant der vrouw, het is geen opzettelijk verstoppertje spelen: wij kunnen niet anders. Onze ziel, ons innerlijk is ons heiliger dan ons lichaam en daarom kan het voorkomen dat een vrouw, die haar lichaam verkoopt, reiner is van ziel, dan de geëerbiedigde gehuwde vrouw, die

[p. 790]

meermalen erger overspel bedrijft dan de prostitué.

De meeste vrouwen zijn prostitués.

Hoevele huwelijken zouden er zijn waar liefde aan den kant der vrouw ontbreekt en die toch maar doorgaan ieder maal weer hun lichaam te geven aan den man, dien ze niet liefhebben, maar die hun onderhoudt, wettelijk en fatsoenlijk.

Ik weet dat er vrouwen zijn, die het onwaardige van zulk een verhouding inzien, die weg zouden willen.

Maar dan.... de kinderen.

O, 't is zoo een chaos. Wie zal orde hierin brengen? Voorloopig weet ik zeker dat het zoo blijven zal. De lijn van het leven loopt nog zoo. Maar dat moet en zal veranderen. Eén zijn mag slechts in hooge liefde. En daarom moesten èn man èn vrouw vrij zijn om te doen wat ze wilden. De huwelijksband van tegenwoordig is onzedelijk. Niet de vrouw die leeft met den man, buiten huwelijk, omdat ze hem liefheeft is onzedelijk. Neen, al die anderen, die zoo veilig geborgen zijn door een wettelijk contract en waar liefde ontbreekt, die zijn onzedelijk. Er zijn Goddank goede huwelijken. Er bestaat nog een ideaal huwelijk, maar die dat geluk ondervinden zouden ook bij elkaar blijven als geen contract hun bond. Het contract van twee zielen, die elkander innig liefhebben, zal nooit verbroken worden. En mannen zouden zich wel tweemaal bedenken om op het hart van hun echtgenoote te trappen, door hun hartstocht te geven aan een andere vrouw, indien ze wèg kon. Indien ze vol fierheid hem te kiezen kon geven: mij of die andere.

Wanneer het gewoon zou zijn dat kinderen het leven ontvingen ook buiten het huwelijk. De vrouw is op heden nog altijd een vertrapte en... door haar listigheid de eerste. Of dit ooit veranderen zal, ik weet het niet. Het is zooals die eene schrijfster kort en bondig op de vraag: ‘welke man kent de vrouw’ antwoordde: ‘geen enkele’, want bestond er een die de vrouw heelemaal kende dan zou hij zelfmoord plegen.

Wij vrouwen zijn zoo gecompliceerd. We kennen niet eens altijd ons zèlve. Welk boek zou ooit naar waarheid een vrouw beschreven hebben? Welke schrijver kent haar? Welke schrijfster wil haar geven?

O ja, zoo nu en dan wordt een stukje gegeven, waarop de mannen aanvallen als gieren. Ze lachen om ons, ze bespotten ons, ze vleien ons, ze verafgoden ons en.... ze laten zich trappen door ons. En o, dat doen wij zoo graag. Met een lief lachje en een zedig snuitje berekenen sommigen van ons koelbloedig, wanneer het 't geschikst moment zou zijn voor den genadestoot.

Wij zijn zoo wreed. En ook we kunnen zoo innig liefhebben. Geen enkele vrouw heeft ooit een meesterwerk geleverd, zegt Bas Veth. Dagelijks worden nieuwe schepselen uit ons geboren. Dàt is ons meesterwerk. Wij helpen den man tot het volbrengen van iets geniaals. Voor ons werken ze met bloedigen ijver. Door ons laten ze zich ten gronde voeren. Geen enkele man kan doen wat wij doen. Wanneer een vrouw een man lieft, blijft ze het liefst in het verborgen. Zóó volkomen geeft ze zich dan aan hem, dat ze een aanhangsel van hem wordt. Maar als de man een vrouw liefheeft, voert ze hem aan tot iets goeds. Ook tot kwaads. Het zou zoo dankbaar zijn om een werk te schrijven over de vrouw. Maar of ooit één dat aan zou durven. Dat zal de tijd leeren.

* _* *

Er zijn vrouwen die ook voor het moederschap onbekwaam zijn. Die uit angst hun mooie lichaam te vervormen, tot geen prijs een kind willen. Die, als ze per ongeluk - God betere 't - een kind krijgen, 't niet willen voeden. Die zonder de minste gewetenswroeging dat pand hunner liefde (?) overlaten aan gehuurde hulp. Stakkerds. Hun heele leven is een jacht naar vermaak. Naar oppervlakkige genoegens. Elk jaar dat voorbijgaat betreuren ze. Elk rimpeltje dat verschijnt zouden ze af willen koopen voor schatten. En toch onverbiddelijk gaan de jaren. Hun tijd van triomfen-vieren gaat voorbij. En in niet-berusten kunnen worden ze hysterische wezentjes. Er zijn andere vrouwen voor wie de liefde vergaat, die in trouwe aanhankelijkheid zullen zorgen voor hun echtgenooten, doch die meer moeder zijn dan vrouw. Er zijn vrouwen, die alle mogelijke qualiteiten in zich vereenigen. Maar in één ding zijn ze gelijk: ze voeden hun dochters even dor op als ze zèlve opgevoed zijn.

Wanneer zal de vrouw haar vraag om maatschappelijke rechten veranderen in haar vragen om menschenrechten?

O, dat die tijd spoedig moge komen. Er is geweeklaag en knersing der tanden. En iederen dag ziet men uit naar bevrijding.

GERDA VAN DER HORST-VAN DOORN.

Utrecht, 18 September.