De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ik zeg de Waarheid.
Roman
door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 42).

Zijn zuster heb ik 't eerst ontmoet aan het ziekbed van Greta. -

Schijnbaar toevallig was zij daar met haar broer, toen ik de patiënte, die toen pas was bevallen, kwam opzoeken!

Een groote, lange, mooie vrouw, die op hem leek.

Maar, dezelfde besliste mond, dezelfde dóórziende oogen, dezelfde karakter-eigenschappen óók, van wilskracht, flinkheid, recht op het doel afgaan, die mij in hem als man aantrokken, waarvoor ik behoefte voelde, als vrouw, mij te buigen, stuitten mij in haar af, wekten mijn wederstand op, - - omdat zij-ook vrouw was als ik.

- - - ‘Ik hoorde van mijn broer dat hij zich zoo voor juffrouw Lofvers' geval interesseert. Daarom ben ik eens naar haar komen kijken’ - zeide zij tot mij, bij wijze van introductie. -

Greta geloofde natuurlijk in die quasi-belangstelling. Maar zij, Lydia, keek mij aan ondertusschen met een trek van lichten spot om den mond, die, duidelijker dan woorden, zei

[p. 695]

hoe zij heel goed begreep tot welk bemiddelaarater-doel zij moest dienen. - -

Zij sprak zakelijk, een beetje uit de hoogte, als 'n practische, van kinderen verstand hebbende vrouw tot Greta, die haar bewonderend-dankbaar lag aan te kijken. - -

‘Als je beter bent moeten we gauw een nieuwen dienst voor je zoeken’ - besliste ze - ‘het kindje kan worden uitbesteed door onze vereeniging. -’

‘Ik vind toch geen nieuwen dienst’ - zuchtte Greta zwak-onverschillig, blijkbaar niet van plan zich heel veel moeite te geven óók, - een van die meisjes, die, willig, zonder strijd, den verderen ondergang tegemoet gaan.

Lydia fronste de wenkbrauwen, antwoordde kort:

‘Die vindt je wel! Als je maar wilt. Wij, de dames van onze vereeniging, zullen je wel helpen, maar je moet zelve willen, - in de eerste plaats willen. - -’

- - - Greta, erg zenuwachtig, nog heel zwakjes en schreierig, trok een gezichtje alsof zij van plan was om te gaan huilen.

En ik vond het mooi, echt-doktersachtigzorgvol in hem, Joost, dat hij, als geneesheer, haar dadelijk hierin begreep, vriendelijk tusschenbeide kwam door te zeggen:

‘Nu, dat heeft vooreerst nog een heel poosje den tijd. Zorg maar eerst dat je flink aandikt hier. Dan praten we verder - - -’

Zijn zuster vroeg aan mij of ik een eindje met haar meeging. En, toen we in den gang waren, kwam ze recht op haar doel af:

‘Mijn broer heeft me verteld, freule de Brienne, dat U zich voor dat meisje Lofvers zooveel moeite geeft. En daarom ben ik eens komen zien wat ik voor haar doen kan. Ik doe véél aan maatschappelijk werk. Komt U me eens opzoeken, op mijn ontvangdag, iederen Donderdag?’

Natuurlijk nam ik het aanbod dankbaar aan, - om hem.

‘U hebt mijn broer, geloof ik, dóór die Greta Lofvers leeren kennen,’ vorschte ze toen verder, met denzelfden dóórzienden blik aan hem eigen.

Maar ik kon haar immers niet met zoovele woorden erkennen - al was ik overtuigd dat ze het vermoedde - hoe de diepste oorzaak van mijn blijvende belangstelling in Greta enkel en alleen was haar, Lydia's, broer. Daarom antwoordde ik, op Greta dóórgaand:

‘Ja, ik heb haar als dienstbode gekend, - in 't pension waar ik woon. Toen ze moest bevallen hebben ze haar zonder pardon weggestuurd, 's avonds laat. Dat vond ik vreeselijk-hard. En daarom ben ik haar gaan opzoeken den volgenden dag.’ - -

‘Zulke meisjes willen dikwijls niet anders’ - vonniste ze koud. - - ‘Men moet niet al te gevoelig zijn als men zich op dit héél moeielijk terrein van liefdadigheid aan zùlk soort vrouwen beweegt.’ - - -

Diezelfde koudheid heb ik steeds aan haar opgemerkt, hoe meer ik haar leerde kennen. Zij was de verstands-vrouw bij uitnemendheid. Zij was getrouwd - zij kwam bijna openlijk voor die reden uit, - omdat alleen het huwelijk een vrouw tot volle vrouw maakt in alle opzichten, van intiemen aard zoowel als van maatschappelijken. Zij had daarbij veel meer gelet op de goede positie in de rechterlijke macht, op het met het hare overeenkomende fortuin van haren echtgenoot, dan op zijn ziels- of geestes-hoedanigheden. Aan groote passie geloofde zij niet - placht zij te zeggen. ‘Dat is goed voor minderwaardige menschen’. - En zoo ook had ze een paar kinderen ter wereld gebracht, niet uit sterke behoefte naar moederweelde, noch uit onberedeneerd zich willen bevredigen, maar met een wel-overlegd-van-oordeel-zijn, dat kinderen bij het huwelijk en het vrouw-zijn behóóren, niet vele, hoogstens drie, en niet te vlug op elkaar volgend.

Haar twee jongens en haar eene meisje verschilden dan ook, ordelijk en goed overdacht, telkens ruim twee jaren met elkander. Zij had hen nooit zelve gevoed - vertelde zij met zelfvoldoening, want dat achtte zij schadelijk voor de gezondheid en het figuur der moeder - maar nochtans waren het flinke, gezonde kinderen geworden, dank zij hare uitstekend-geslaagde proefnemingen met een nieuw soort kindermelk-zuigelingen-voedsel, voorgeschreven door den modernsten onder de kinderartsen.

Zij studeerde namelijk steeds in up to date kinder-artsen-boeken, kinder-opvoeding-systemen, kinder-kleeding-voorschriften, enz.

Hare jongens en haar meisje waren dan ook zeer-welopgevoede, zeer smakeloos-hygiënisch uitgedoste, zeer droge, zeer saaie oude mannetjes en oud wijfje, zonder iets van een persoonlijk oplevende, zich in oorspronkelijkheid baanbrekende natuurlijkheid. Men voelde voortdurend hoe zij in een harnas zaten van: dat mag niet, en dat is verboden, hoe zij op hunne manier van alles het fijne afwisten, van geboren-worden, en van microben, en van het onbestaanbare van feeën, en het absoluut-onware van St. Nicolaas... en hoe zij over al die te vroege wijsheid alle heerlijke jonge dwaasheid van het kind-zich-voelen, van nog kunnen gelooven, nog kunnen idealiseeren, nog kunnen droomen, geheel en al hadden ingeboet. - Ieder hunner, op zijn en haar beurt, was, zoodra de tijd daarvoor daar was, naar de Fröbel-school gezonden, opdat Lydia zooveel mogelijk tijd zou overhouden voor haar maatschappelijk werk.

Haar huis was zeer goed-in-orde, hare twee dienstboden werden gedrild door haar, haar

[p. 696]

man had in geen enkel opzicht over verwaarloozing te klagen, hare jongens en kleine meisje kwamen steeds, dank zij eene uitstekende kinderjuffrouw, netjes, en de lessen kennend, op school, in één woord in redelijkheid kon niemand aanmerking maken op de wijze waarop Lydia als huisvrouw optrad. -

‘Ik doe mijn plicht - ik ben zéér voor plichtsbetrachting’ - voerde zij dan ook steeds in den mond. - Met dat al leek het mij steeds toe, dat het blauwe bloempje poëzie, dat ten slotte onmisbaar is in elk gezin, willen de leden ervan zich onderling gelukkig, vroolijk, opgewekt voelen, bij haar ten eenenmale werd veracht als ‘ouderwetsch.’

Ik heb dikwijls bij haar gegeten, altijd met Joost, zij schikte dat heel gewillig zoo voor ons.

En altijd had ik dan dezelfde gedachte:

Nooit, nooit zou ik zóó kunnen leven als zij, zoo koud, eigengerechtig, liefdeloos!

Terwijl ik overtuigd ben dat zij harerzijds van mij dacht:

Nooit zou ik zoo wiiloos, zoo onberedeneerd, zoo onbeheerscht, mijn liefde voor een man willen laten wortel schieten in mij. - - -

We werden daarom ook nooit samen intiem. Ze maakte dikwijls toespelingen, plaatste kleine wenken en hatelijkheden, maar ik deed steeds of ik niet begreep; zij was de laatste aan wie ik mij zou hebben willen uiten over liefde. - -

Er komt mij een avond bij haar in de herinnering. - - - Wij zitten samen in haar eetkamer, ik met mijn pelsmutsje op, in mijn blauwe Viyella-blouse, - want ik ben maar even komen aanloopen, om haar te vertellen dat het Greta weer minder goed gaat sinds gisteren, - zij bij de tafel, in haar gewone effen-blauw-serge japon, een naaimachine vóór zich, en hare vingers bezig een onderrokje daaronder te schuiven dat ze, afgedankt van haar eigen Meta'tje, verandert voor een arm protegéetje.

Toch wel lief in haar - denk ik, in een oogenblikkelijk-weeke stemming - dat zoo altijd bezig zijn met armen en ongelukkigen. - - Het theeblad staat, op de gewone ongezellige manier, in een hoek van de kamer gereed op het buffet. - - Haar man is in zijn studeervertrek, de kinderen werken vermoedelijk boven, onder toezicht van de juffrouw. - -

Alles ademt het plichtgetrouwe proza van haar koud dagelijksch bestaan, maar op dit oogenblik treft mij alleen het goedige in haar zoo bezig zijn voor anderen!

‘Ja, Joost zal wel weer gelijk krijgen’ - zegt zij, in antwoord op mijn mededeeling over Greta's verslechtering van toestand. - - ‘Joost heeft het zoo dikwijls bij het rechte end - hij is een knappe dokter.’ - -

Er is een soort triomf in haar stem, die mij pijn doet. 't Is alsof zij 't zóó aangenaam vindt dat háár broer, wegens zijn knapheid van arts, gelijk krijgt, dat een mensch die lijdt en sterft daarom haar koud laat. - -

‘En het ergste is, dat ik soms denk hoe hij-ook, Joost....

Neen, neen, dááraan dacht ik toen nog niet - toen niet - - toen geloofde ik nog in hem! Maar, omdat hare ongevoelige woorden mij pijn deden, daarom wilde ik terstond heengaan, - vergeten, alles, Greta, den twijfel over haar toestand, alles. - -

Zij hield mij terug. - -

‘Wacht nu nog even’ - - verzocht zij. - - ‘Dan kan je het nieuws óók vertellen aan Joost. Als hij het tenminste nog niet weet.! Ik wacht hem elk oogenblik.’ - -

God, o God! Dat was altijd voldoende voor mij, - die mogelijkheid van een ontmoeting met hem, - om mij over alle bezwaren, alle plichten, over alles, te doen zegevieren. -

Ik had werk liggen dat af moest dien avond, en ik was er van overtuigd, hoe hare aanmoediging tot wachten op haar broer insloot een zooveelste bewijs van haar alles-doorgronden. Maar, 't kon me niets schelen, niets - - - ik bleef. - - -

‘Ik heb hem laten roepen voor Meta'tje’, ging ze voort op haren zelfden, bedaarden, zakelijken, rustigen toon. ‘Het kind is zoo lusteloos, en eet zoo weinig. En de juffrouw zegt dat ze vanavond temperatuursverhooging heeft. Daarom vind ik het beter dat hij eens komt kijken’. - -

En ondertusschen speldt ze heel nauwkeurig een zoom aan het rokje - het rokje van kleine zieke Meta - en haar gelaat behoudt dezelfde over zichzelve voortdurend tevredene expressie!

Hoe is het Gods ter wereld mogelijk, dat ze daar zóó kalm kan zitten naaien,.... terwijl haar kindje ziek is, - dat ze door de juffrouw moet worden ingelicht over temperatuursverhooging, inplaats van dat zelve te constateeren....

Ineens is al mijn spontane sympathie voor hare naasten-liefde weg, zie ik enkel nog 't koude, koele in haar egoïste natuur. En ik val verontwaardigd uit:

‘Maar.... ben je dan niet ongerust.... niet vreeselijk ongerust....! Hoe kan je daaronder zoo kalm blijven zitten naaien....’

Zij glimlacht, op de haar eigene ingebeeld-superieure wijze, zegt, steeds vóórtnaaiend:

‘Lieve Kate, ik kan wel zien dat jij niet getrouwd bent. Als je-zelve kinderen hadt, dan zou je aan al die kwaaltjes en dagelijksche zorgen wel gewend raken, net als ik. Meta is nu eenmaal een zwak poppetje, dat zegt Joost ook....’

‘Juist daarom - omdat zij zoo zwak is -

[p. 697]

zou ik dadelijk dubbelen angst hebben als 't mijn kind was!’

Lydia schudt het hoofd: ‘Ik niet - ik weet immers dat ze de zwakheid van gestel nu eenmaal heeft meegebracht van mijn man's kant. Die is óók niet sterk. - - Dat is nu eenmaal zoo’. - -

God, hoe koud-zakelijk klinkt dat alles, als gold het niet hare eigene naaste familie, man en kìnd, maar vreemden!

En, ineens, flitst het weer door mijn hersenen wat ik zoo dikwijls denk in dit opzicht, spreek ik het uit vóór ik 't zelve weet:

‘Ik geloof, hoe hartstochtelijker je houdt van je man, hoe hartstochtelijker óók van je kinderen, juist omdat die van hem-ook zijn, dat kan niet anders.’ - -

Maar, nu heb ik Lydia geraakt in hare zelfbewustheid van zich als-getrouwde-vrouw de meerder-wetende voelen. - Uit de hoogte, zuurzoet, wijst ze mij terecht:

‘Dat heeft niets met elkaar te maken. Een vrouw is moeder vóór alles en boven alles. De man is in dat bepaalde opzicht niet meer dan eene noodzakelijke moet-omstandigheid, die met het liefhebben van je kinderen niets heeft te maken. Ook al zou ik van mijn man gescheiden zijn, of heelemaal niet van hem houden, dan nog zou ik de kinderen even liefhebben als nu - -’

Het is grappig - denk ik altijd - dat je die hooghartige verzekering harer onbepaalde moederliefde juist steeds hoort van die moeders, die, zooals Lydia, heel weinig hartelijk zijn voor hare kinderen. Juist die koude moeders spelen steeds de onoprechte rol van zoo boven en voor alles hare kinderen lief te hebben, onverschillig van hare gevoelens voor den vader. Ik voor mij ben overtuigd, dat ik het kind van, een, die mij naderhand onwaardig zou voorkomen, steeds zou beschouwen als een wreede herinnering aan het voorbije. Maar, veel erger nog de vrucht die rijpt in haar lichaam zonder de blijdschap, de passie der bevruchting. Hoe kan je die vrucht ooit liefhebben, zóó waardeeren met elken vezel van je ziel, wanneer je haar ontvangt niet als een goddelijk liefdegeschenk, maar als een prozaïsch moet-gevolg van een moet-handeling!

Een kind van hem! - Zijn kind! - Hoe verlangde ik toen daarnaar! - Hoe zou ik het, onbekommerd om de wereld, hebben liefgehad, hebben hooggehouden als de heerlijkste wonderste gave van het liefdeleven!

.... En nu, nu ik hem niet meer liefheb, nu ik hem heb teruggestooten, omdat hij niet was de meerdere dien ik in hem zocht, nu ben ik zoo dankbaar, zoo onbeschrijfelijk dankbaar, dat ik dat kind niet bezit, dat het niet met mij meeleeft als een afschuwelijke opstanding van al datgene wat ik in den vader minde, en waarin ik mij vergiste! - -

Neen, neen, toen zag ik het nog niet in. Toen nog niet! Dien avond geloofde ik nog in hem met heel mijn aanbiddende meisjesziel. Maar toch, nu achterna, geloof ik wel dat de twijfel reeds begon, in mij kiem toen vatte, - .... omdat hij deed als Lydia, iets als een triomf verried over zijn goed-gestelde diagnose van Greta's tòch ter-dood-veroordeeld-zijn. - -

Het was goed dat hij juist schelde - Lydia en ik waren in onze conversatie op dat gevaarlijke punt aangeland waarop wij zoo dikwijls geraakten, dat punt waarop wij, als vrouw tegenover vrouw, gevaar liepen elkaar harde waarheden te zeggen, 't beleefdheidsvernis te scheuren, waarmede we onze wederzijdsche antipathie overglansden. Haar hield terug de door haar aangenomen rol van steeds zichzelve beheerschende, steeds zichzelve superieur gedragende vrouw, mij de vrees van, dóór een breuk met haar, ook hem te zullen verliezen, althans de gelegenheid mijn ontmoetingen met hem ten harent te zien te loor gaan. - -

‘Het is ook eigenlijk dwaas met een ongetrouwde vrouw over zulke dingen te spreken’ - besloot zij ons discours, stekelig. - ‘Wat weten jullie-meisjes daarvan af.’ - -

‘Kunnen wij ook niet liefhebben? - Begint dat pas na het wettelijke-huwelijk?’ - verried ik mij-zelve. - -

Zij zag mij even doordringend, spottend aan.

‘Het is geváárlijk als dat zoo is’ - - antwoordde zij vermanend-wereldwijs - ‘héél gevaarlijk! Niet voor den man, dien het geldt, maar voor de vrouw, die hem liefheeft. - Geloof me, Kate, je hebt gevaarlijke theorieën. - Je bent op een gevaarlijken weg!’ - -

Ik had haar kunnen slaan! - En het hatelijkste voor mij-zelve was dat ik, natuurlijk, weer hevig bloosde, zooals ik 't nu eenmaal altijd gauw doe, - eerst bij hare toespeling, - en toen door zijn binnentreden - vlak daarna. - - -

Maar hij keek naar mijn pelsmutsje, waaruit mijn haar weerbarstig vlokte, - - - en ik voelde ineens een blijdschap, omdat ik wist dat het mutsje me flatteerde. - - Ik was zalig even. - -

‘Het is voor Meta, dat ik je heb laten roepen’ - lichtte Lydia hem in - ‘ze is wat koortsig - maar je kunt wel eerst even met ons een kopje thee drinken hier. - Kate kwam me juist vertellen dat Greta Lofvers toch weer minder is.’ - -

Toen zag ik voor het eerst die vreemde, lichtende blijdschap in zijn oogen, die mij deed schrikken van hem - of, verbeeldde ik het me - o ja, ik verbééldde het me! Ik verbeeldde het me natuurlijk!

[p. 698]

- - ‘Zie je wel’ - - zei hij - - mij aanziende - ‘heb ik je het niet voorspeld dat professor Nellensteyn zich vergist? - Wanneer heb je het gehoord?’ - -

‘Vanavond. - Ik sprak toevallig de zuster - in de tram - ze had haar vrijen avond, en ze vertelde me dat er een heelerge flauwte is geweest, ondanks dat nieuwe middel. - Maar professor Nellensteyn gelooft tòch dat het op den duur zal helpen. - - - Ik was er zóó vol van dat ik dadelijk bij Lydia aanliep om 't haar te vertellen, want ik dacht wel dat jij uit zoudt zijn. - -’

Verbeeld ik het me? Of is er werkelijk die uitdrukking, die ik zooeven meende te zien, in zijn oogen, die uitdrukking van boosaardige vreugde, van ingehouden triomf! - -

Ik verbeeld het me. - Ik wil het me verbeelden. - Wat ik me niet verbeeld in elk geval is de onverholen haat in zijn oogen, als ik vertel van de ongeschokte zekerheid van professor Nellensteyn, dat het nieuwe middel toch zal helpen. -

Hij haat professor Nellensteyn - omdat die-óók knap is. - -

Met strak-op-elkaar-geklemde lippen haalt hij de schouders op, als om daarmede zijn verachtelijken twijfel aan wat die man zegt te accentueeren. - Dan staat hij op:

‘Nu ga ik naar Meta zien. - Ik heb haast’ - zegt hij, als om er niet meer van te hooren.

Wordt vervolgd.