De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Hoofdartikel
Naar het Oosten van Europa.
De stad Buda-Pest.
(Vervolg en slot van No. 42.)

En daar, voor het paleis der vertegenwoordiging staat het schijnbaar eenvoudig, maar door zijn soberen eenvoud juist imponeerend standbeeld van den grooten, den hoogvereerden Julius Andrassy, onbestreden een der grootste staatslieden van den modernen tijd, in wiens bezit het land zich verheugen mag. Het Parlementsgebouw ligt overigens vrijwel aan het uiterste einde van de aaneengesloten reeks kaden, welke men aan de Pesterzijde langs den Donau heeft. Met de Rudolf-kade is deze reeks dan ook zoowat ten einde; voor het Parlement zelfs loopt geen kade, en wel vervolgt de Rudolf-kade aan de andere zijde, en heeft zij een verlengstuk na de Margarethenbrug, doch dit is van minder beteekenis. De groote kaden langs den Donau liggen naar de andere zijde toe; de Rudolf-kade is die, welke gaat tot aan de Kettingbrug en vervolgens komt de Franz Josephkade tot den ingang van de grootsche Markthallen. Gaat men de Rudolf-kade langs, dan wordt allereerst het oog getrokken door het indrukwekkend gebouw van de Hongaarsche Academie van Wetenschappen, dat met het front gekeerd staat naar de Franz Joseph-Platz, welke zich recht tegenover de Kettingbrug opent. Het is een schitterend gebouw; schitterend

[p. 674]

van binnen met zijn machtigen opgang en zijn prachtige feestzaal; schitterend ook van buiten, waar het zich niet laat overvleugelen door de moderne praal van het Gresham-Verzekeringpaleis, dat op hetzelfde plein staat en de gebouwen van den Lloyd, die op het onmiddellijk daarbij aansluitend plein van Eötvös zetel hebben gekozen. Gaat men weer verder, dan bereikt men de zoogenaamde Redoutenplatz, welke grootendeels wordt ingenomen door het Redoutengebouw, dat niet alleen door zijn omvang, maar tevens door zijn eigenaardigen Byzantynsch-Moorschen stijl de aandacht trekt; dat bovendien bekend is aan ieder, die maar even in Buda-Pest is geweest, omdat in den tuin daaromheen met de veelbezochte kiosk zich een deel afspeelt van het elegante leven der Hongaarsche hoofdstad, omdat men daar des middags en des avonds bijeenkomt, en omdat het daar onder de tonen der sleepende Hongaarsche muziek, met het gezicht op den soms zoo stillen Donaustroom, een ideaal plekje is om zich te droomen in een wereld verre van deze zoo gewone!

Te lang droomen doet men er niet, want bij dit gedeelte van de Franz Joseph-kade sluit zich een ander aan, dat de electrische tram, die er voor een deel in den grond verdwijnt, slechts gelegenheid geeft om langs de terrassen van de schitterende hotels Hungaria en Bristol aan de Donauzijde te rijden. Langs een betrekkelijk smal pad dan ook slechts komt men op de Petöfi-Platz met de schoone Grieksche kerk en met het standbeeld van den populairsten onder de Hongaarsche dichters, waaraan zij haar naam dankt. Nog slechts een weinig verder en men is aan de zoogenaamde Schwurplatz, aldus genaamd, omdat het hier was, dat in 1867 Frans Jozef de eed op de Hongaarsche constitutie deed gelijk in hetzelfde jaar bij diezelfde kroning op de Franz Joseph-Platz op den kroningsheuvel de vier zwaardstreken naar de vier hemelstreken werden gemaakt; zij geeft toegang tot de Elisabethbrug, welker bouw het heeft noodig gemaakt, dat geheel dit deel van de stad werd opgehoogd en welker bouw ook daardoor oorzaak is geworden, dat de vroegere hoofdkerk van Buda-Pest, de oudste aan dezen kant der hoofdstad, welker Gothische achterzijde van 1507 stamt, geheel in de diepte is verzonken en nu als in een put daar staat.

En vanaf de Schwurplatz en door de Schwurstrasse, die door de huizen gebroken werd, nadat de Elisabethbrug ontstond, gaat het nu de stad in. De Schwurstrasse loopt recht tusschen twee gelijkvormige paleizen door, welke aan de Aartshertogin Clotilde hebben toebehoord; zij wordt vervolgd door de Kossuthstrasse, en deze vervolgt weer in de kilometerslange Rakoczytrasse welke met de Andrassy- en de Podmaniezkstrasse het drietal uitmaakt, dat tot de langste straten van heel Buda-Pest behoort, tot de mooiste ook en dat de beide Ringen, die Buda-Pest in navolging van Weenen omsluiten, doorbreekt. Van deze twee Ringen is die, welke bij de Margarethenbrug aanvangt en welke de namen draagt der meest bekende Hongaarsche vorsten, de voornaamste en de breedste; de andere, welke uit drie rechthoekig op elkander staande deelen bestaat, slingert zich eenigszins daartusschen door en vormt met de voorgaande een zeer onregelmatigen vierhoek. Ongetwijfeld behooren ook de Museum-, de Karl- en de Waitzner-Ringen, die deze stratenreeks samenstellen, tot de zeer inposante van de Hongaarsche hoofdstad; de Ringen met de vorstelijke namen zijn echter drukker bezocht en volgen meer geheel den bouw der stad. De drie straten echter, die deze beide Ringen kruisen, zij zijn inderdaad de hoofdstraten van Buda-Pest, en van deze drie is het wel de schitterende Andrassystrasse, welke zonder meer pleit en spreekt voor haar grootheid. Geheel deze kilometerslange straat, welke overal de breedte heeft van een Parijschen boulevard, is gelegd door een stadskwartier, hetwelk vroeger dicht bebouwd was met de meest onaanzienlijke krotten; ten einde echter te verkrijgen, dat vanaf het innerlijke Pest aan de boorden van den Donau een directe weg zou zijn naar het Stadtwäldchen, hetwelk voor Buda-Pest het Prater en het Bois de Boulogne tegelijkertijd is, heeft men millioenen opgeofferd om dezen weg te verkrijgen. Aanvankelijk gaat de straat tusschen groote winkelgebouwen door; dan ziet men aan weerszijden schitterende gebouwen, waarvan wel de Keizerlijke Opera het mooiste is, zich aaneenrijen; tenslotte komt dat deel, hetwelk den directen toegang vormt tot het park en waar de verblijven der Hongaarsche magnaten, die evenzoovele kleine paleisjes zijn, naast elkander zijn geplaatst. Op de punten, waar de Andrassystrasse den vorstelijken Ring kruist, en ter plaatse, waar zij met andere straten een achthoek maakt, heeft men versieringen met standbeelden

[p. 675]

aangebracht, die overdadig zijn, maar geheel passen in de grootte en de afmetingen van het geheel. Dat is het ook weer in deze straat, wat imponeert; Buda-Pest spreekt er zich in uit gelijk het is, groot en overdadig, maar overweldigend tevens!

In de innerlijke stad vindt men wel de meest belangrijke en historisch meest bekende gebouwen terug. Onmiddellijk nabij de Schwurstrasse vindt men er het Post- en Telegraafkantoor, vindt men er het gebouw van de Universiteitsbibliotheek, en, als hadde dit statig bouwwerk slechts tot inleiding gediend, geheel de omvangrijke Universiteit zelve met hare afdeelingen, hare klinieken en wat al niet meer; met hare kerk, die eenmaal den Turken tot tempel diende. En weer daarbij, toegang daartoe gevend langs een fontein, die in drie vrouwenfiguren de drie belangrijke rivieren van Hongarije samenbrengt, de Donau, de Theiss en de Save, opent zich voor den bezoeker het Nationaal Museum, dat sedert deze bouw in 1846 tot stand kwam, alle wetenschappelijke verzamelingen van Buda-Pest in zich vereenigt. Men vindt er de bibliotheek; een verzameling van oudheden, welke door alle tijdperken heenloopt en welke vooral bekend is door hare schitterende wapencollectie, en door de gedenkstukken, die herinneren aan het leven van den vereerden Franz von Liszt; men vindt er zoölogische, mineralogische en botanische verzamelingen, die wetenschappelijk op hooge waarde worden gesteld.

Vlak achter dit Museum sluit zich daarbij het dusgenaamde Quartier St. Germain van Buda-Pest aan, want het zijn hier de zeer elegante paleizen van een aantal der voornaamste Hongaarsche edellieden, welke in nieuwen en ouden stijl zijn bijeengebracht. Terwijl betrekkelijk niet ver vandaar, wanneer men den Museum-Ring volgt en den Karl-Ring opgaat, de fraaie Synagoge zich vertoont bijna tegenover het groote Raadhuis, een gebouwencomplex, dat vroeger als kazerne dienstdeed en thans sedert enkele jaren, geheel omgebouwd en opnieuw ingericht, de bureaux der gemeentelijke administratie in zich sluit. Gaat men dan nog verder en komt men op den Waitzner Ring, dan heeft men aan zijn linkerhand de tegenwoordige hoofdkerk van Buda-Pest, de St. Stephanus van de Hongaarsche hoofdstad, die van 1851 tot 1868 werd gebouwd en die eerst in 1906 door den door Koning Frans Jozef gelegden sluitsteen geheel beëindigd werd. Zeker staat men bij dit gebouw, dat door een 96 Meter hoogen koepel wordt bedekt, wel tegenover het rijkste en het grootste van geheel Buda-Pest, dat ook innerlijk een weelde en een macht vertoont, welke met stomheid slaat.

Noemen wij onder de gebouwen van Buda-Pest, die niet mogen worden vergeten, de eenvoudig uitziende Muziek-academie, welke door Liszt is groot en beroemd gemaakt en welke onmiddellijk zijn naam aan zich verbindt, ook al zou het standbeeld, dat hem in zittende houding weergeeft, daaraan niet herinneren, en het Museum van George Rath, dat naar het ons daarnevens alleen bekende Milaneesche voorbeeld, de kunstvoorwerpen, welke er vele te bezichtigen zijn, heeft gelaten in de oorspronkelijke omgeving, waardoor zij zooveel te beter uitkomen. Hebben wij deze gebouwen vermeld, dan kunnen wij door de Andrassystrasse naar het Stadtwäldchen gaan, en genieten op den rit daarheen reeds van de werkelijk eenig grootsteedsche gezichten, die Buda-Pest te aanschouwen geeft. Aan het einde van de Andrassystrasse is het Millennar-monument, samengesteld uit twee zuilenkolommen in halve bogen, ter rechterzijde waarvan zich het zoogenaamde Künstlerhaus, dat tot artistiek tentoonstellingsgebouw dient, verheft, en ter linkerzijde waarvan zich het Museum van Beeldende Kunsten vertoont, waarin alles is ondergebracht, wat aan schilderijen eenmaal in de verzamelingen van den Staat aanwezig was. Ongetwijfeld is dit voor een vreemdeling het meest interessante Museum, dat de Hongaarsche hoofdstad biedt, hoewel het op lange na niet eene verzameling van kunst te genieten geeft als Weenen dit doet, als Parijs, Londen of Amsterdam zulks evenzeer doen. Merkwaardig is het wel, dat men er van alle landen, zoowel van de oude als van de nieuwe meesters, prachtige stukken vindt; er zijn afzonderlijke zalen voor Amsterdamsche, Delftsche, Haagsche, Haarlemsche, Rotterdamsche, Utrechtsche en Dordrechtsche schilders; wel een bewijs hoe uitnemend hier de Hollandsche schilderkunst is vertegenwoordigd. Er zijn prachtige zalen met Italianen en met Duitschers; eveneens mooie Fransche en Engelsche specimen, maar natuurlijk slechts in het moderne en dan nog betrekkelijk schaarsch vindt men er de Hongaren. Vergelijkingen vallen hier moeilijk te maken, omdat geheel deze moderne galerij bijna uitsluitend uit Hongaren bestaat;

[p. 676]

er zijn vooral prachtstukken van Karolyi, van Munkacsy en er zijn enkele heel Hongaarsche onderwerpen van eenige der jongere schilders in de Hongaarsche school. Wie Hongaarsche schilderkunst wil zien, verzuime bij een bezoek aan Buda-Pest dit gebouw zeker niet.

Het Stadtwäldchen, dat zoo een nederigen naam draagt, is inderdaad niet zoo heel nederig. Het is een zeer uitgestrekt park met mooien aanleg, met prachtige vijvers en met een tweetal groote gebouwen, waarvan het eene het Landwirtschaftliche Museum in zich bergt, het andere de zoogenaamde Industrie-Halle is, waarvan een deel door de ethnographische verzameling van het Nationaal Museum wordt ingenomen, dat omtrent de verschillende onderdeelen van het Hongaarsche leven en van aanverwante volkeren veel te leeren en te genieten geeft. En geheel aan het einde van het park opent dit den toegang tot de Tiergarten, terwijl aan den anderen kant langs de Stephaniagasse, waar de voorname Parkclub zich verheft, de weg leidt naar den renbaan. Tusschen den renbaan en het deel der stad, dat door de Ringen omsloten wordt, bevindt zich het groote kerkhof, waar de Mausolea zijn voor al de groote mannen, die Hongarije heeft, voor Kossuth en voor Deak in het bijzonder. En aan den anderen kant is het de Hungaria-Ring, die reeds de wording aantoont van een geheel nieuw stadskwartier, hetwelk het Stadtwäldchen niet meer het einde der stad zal laten, doch zal doen komen middenin de stad.

Wat in Buda-Pest opvalt, in alles, in de straten, in de gebouwen, in de kaden, in de bruggen, het is het ontzagwekkende en grootsche, het zijn de afmetingen, die nergens overdadig zijn, omdat alles ermede in symetrie is. Men neme het innerlijk van de groote Keizerlijke Opera, veel rijker ausgestattet dan die in Weenen, veel grooter en imposanter ook, maar die dit groote en imposante doet verwachten, wanneer men reeds het uiterlijk ziet, wanneer men voorrijdt onder de groote poort en door den opperportier in zijn prachtige kleeding en met zijn grooten staf, onder den elleboog wordt ondersteund om het uitstappen gemakkelijk te maken. Men neme de zalen van het Koninklijk Slot aan den overkant; zij zijn overdadig van weelde, reusachtig van afmetingen, maar men verwacht het, zoodra men van de overzijde van de rivier tegen dat gebouwencomplex heeft opgezien, zoodra men van de Christinenstadt langs den langzaam kronkelenden weg op het hoogste punt dezer steenkolosse is gekomen. Men neme die bruggen, die honderden meters gaan over den bruischenden stroom; men neme die straten, welke voor het niet in alle opzichten overweldigende verkeer niet zoo breed behoefden te zijn; men neme die pleinen met levensgroote standbeelden overal en men zal toegeven, dat er proportie in dat alles is. Men voelt echter steeds al dat groote als groot, en men voelt, dat slechts een gering gedeelte, dat in het oude Pest terug te vinden is, door de geschiedenis aldus is ontstaan; dat overigens geheel die stad is een nieuwe stad, die men Weenen ten spijt tot groote stad heeft willen maken en ook heeft gemaakt. Millioenen heeft men eraan ten koste gelegd; millioenen eerst om het oude onaanzienlijke te vernietigen, vervolgens het nieuwe schitterend op te bouwen; millioenen zal men er ook nog voortdurend aan ten koste leggen zonder aarzelen. Goud en verguldsel zal men er brengen in de paleizen, schilderwerk in de publieke gebouwen, en men zal er voortgaan met de vreemdelingen verbaasd te doen staan over zooveel rijkdom, over zoo groot gevoel van nationale eigenwaarde. Doch men zal er niets anders krijgen dan bewondering, verwondering misschien, ontzag voor het grootsche en overweldigende het meest, maar nimmer aantrekkingskracht tot de stad, nimmer een wensch om terug te keeren terwille van dit of van dat, nimmer een er zich thuisgevoelen.

Voor tal van vreemdelingen van alle nationaliteiten bijna is Parijs een tweede tehuis; voor talrijken, die meer naar het Oosten wonen, vervult Weenen een gelijke rol. Het schijnt onmogelijk, dat ook een vreemdeling zich in Buda-Pest thuis zal gevoelen; dat hij er iets anders zal gevoelen dan Erstaunung en een gevoel van geluk tevens, dat het in zijn woonplaats niet zoo grootsch en ontzagwekkend, maar niet toch ook zoo leeg is. Want, dat is de overheerschende indruk van Buda-Pest, het is een schitterend mooie stad, een rijke, moderne stad in alle opzichten, een stad, die aan den Donau haar prachtige vergezichten ontleent, maar een stad die slechts imponeert, een stad bijna zonder innerlijk en dus wezenlijk karakter. Geen stad van het Westen, geen stad van het Oosten; een mengeling tusschen beide en een uiting van praalzucht zonder grens.

HENRI VAN DER MANDERE.