De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Hoofdartikel
Iets uit het leven van Helena Petrovna Blavatsky. 1831-1891.

Voor ik later misschien eens iets aanhaal uit ‘De sleutel tot de theosophie’, zou ik gaarne het een en ander mededeelen over de schrijfster zelve.

Een fransch spreekwoord zegt: c'est le ton qui fait la musique’, en dit is zeer waar; de wijze waarop iets gezegd wordt bepaalt doorgaans den indruk, dien het maakt. Er is echter nog iets anders; niet slechts hòe iets gezegd wordt, maar wié het zegt, doet er heel veel toe. Wanneer, om een voorbeeld te noemen, Gladstone zegt: ‘het spiritualisme is het belangrijkste studie-onderwerp, verreweg het belangrijkste ter wereld’, dan beteekent dit heel wat meer, dan wanneer ik zoo iets beweer. Ik noem opzettelijk Gladstone, omdat hij alle eigenschappen in zich vereenigde, die vertrouwen wekken en invloed uitoefenen. Er zijn niet slechts op staatkundig gebied, maar overal menschen, misschien even knap als hij was,... maar zouden er velen zijn, vooral in diplomatieke kringen, - waar het moeielijker is dan overal elders - zoo door en door eerlijk en oprecht, en onbaatzuchtig; zouden er velen zijn, waar theorie en praktijk zoo één waren, velen even harmonisch aangelegd naar verstand en hart als eenmaal ‘the grand old man’, niet

[p. 466]

ten onrechte ‘het goed geweten van Engeland’ genoemd.

Daarom, omdat het lang niet onverschillig is, wie iets zegt, wil ik aan de hand van iemand, die haar beter heeft gekend dan ieder ander, en haar welgezind was, trachten iets op te lossen van het raadsel, dat H.P. Blavatsky heet.

Weinigen worden en werden zoo bewierookt en bewonderd, maar eveneens weinigen worden en werden zoo bespot en miskend en veracht als zij. In zulke gevallen hebben beide partijen doorgaans ongelijk, wat hier heel zeker het geval was. Ze werd eenvoudig niet begrepen en wordt dit nog niet, wat eigenlijk heel gewoon en natuurlijk is, omdat ze zichzelve niet begreep.

Een van de beweegredenen, die er kolonel Henri Steel Olcott toe dreef zijn ‘Oude Dagboekbladen’ het licht te doen zien, was het denkbeeld, dat hij ten gebruike van den toekomstigen geschiedschrijver een zoo nauwkeurig mogelijk uitgewerkte schets mocht achterlaten van dat groote ‘persoonlijkheidsraadsel’, H.P. Blavatsky. Ik - aldus Olcott - verklaar op mijn woord van eer dat ik niet één woord omtrent haar of haar handelingen heb neergeschreven dat niet was gedacht in een geest van verknochtheid aan haar nagedachtenis en getrouw aan de waarheid.

Ik heb geen enkelen regel in boosheid geschreven. Ik heb haar gekend als metgezellin, vriendin, medewerkster, gelijke - op het gebied van persoonlijkheid, - al haar collega's stonden tot haar in betrekking van leerling tot meester of van tijdelijke vrienden of oppervlakkige kennissen of alleen van briefwisselaars. Geen hunner kende haar zoo intiem als ik, want geen, behalve ik, zag haar in haar vele veranderingen van stemming, van denken, van persoonlijke eigenschappen. De menschelijke Helena Petrovna, met haar onveranderde Russische natuur, de Madame Blavatsky, versch van de Zigeunerachtige ‘cercles’ van Parijs en de ‘Madame Laura’, wìer kransen en bloemstukken van haar concert-tournée, gedurende 1872-1873 als pianiste in Italië, Rusland en elders nog maar pas waren verwelkt, toen zij over Parijs naar New-York kwam, - zij waren mij allen evenzeer bekend als de ‘H.P.B.’ der theosofie. Omdat ik haar zoo goed kende was zij voor mij niet wat zij was voor vele anderen - geheel een godin, zonder smet, onfeilbaar, gelijkstaande met de meesters van Wijsheid, maar een wonderbaarlijke vrouw, tot kanaal gemaakt van grootsche leeringen, de uitvoerster, gekozen om een machtig werk tot stand te brengen. Juist omdat ik haar zooveel beter kende dan de anderen was zij voor mij een grooter mysterie dan voor hen. Voor degenen, die haar slechts orakels hoorden uitspreken, diepzinnige aphorismen zagen neerschrijven of de sleutel geven voor de verborgen wijsheid, vervat in de aloude geschriften, was het gemakkelijk haar te beschouwen als een engel, die de aarde bezocht en aan hare voeten in aanbidding neer te zitten; voor hen was zij geen mysterie. Voor mij echter, haar intiemsten collega, die met de alledaagsche bijzonderheden van haar gewone dagelijksche leven te maken had, en haar zag in al haar aspecten, was zij van het eerste begin af een onoplosbaar raadsel en bleef dat tot het einde toe.

Welk gedeelte van haar waakleven was dat van een verantwoordelijke persoonlijkheid en welk gedeelte dat van een lichaam, gebruikt door een wezenheid, die het overschaduwde? Ik weet het niet. Volgens de onderstelling, dat zij een medium was van de Groote Leeraars, alleen dat en niets meer, zou het raadsel gemakkelijk zijn op te lossen, want dan kan men de veranderingen in denken, karakter en neiging en voorliefde wel verklaren, dan volgt de H.P.B. der latere dagen op natuurlijke wijze op de Helena Petrovna van New-York, Parijs, Italië en al de andere landen en tijden’ - (blz. 2).

Wanneer men, de Groote Leeraars of Mahatma's voorloopig maar eens rustig in Thibet liet blijven, en eenvoudig aannam, dat zij, zonder het zelve te begrijpen, een sterk medium was. Vroeger evenmin, - laat ons den bijbel nemen - noch in het oude, noch in het nieuwe testament was dit goed begrepen... en tegenwoordig? Laat ik er maar niet te veel van zeggen, de overvolle krankzinnigengestichten doen dit wel voor mij.

Wanneer H.P.B. dit wèl had begrepen, zou zij een harmonieuser persoonlijkheid zijn geweest, beter gecontroleerd en beschermd, meer afgesloten tegen onreine, slechte invloeden, waardoor bedrog, bewust of onbewust, onmogelijk zou zijn geweest.

Een predikant, hier ter stede, (geen spiritualist) die mij over een catechisant kwam spreken, vertelde mij gisteren het volgende: ‘Een boer, te I...., zoo'n vriendelijke, oprechte, eenvoudige man, verloor zijn eenigen zoon.

[p. 467]

Hij was ontroostbaar tot hij mij vol vreugde het volgende kwam vertellen: Hij liep op het land, toen hij plotseling zijn zoon zag, die naar hem toekwam, naast hem ging loopen, geheel, zooals bij zijn leven op aarde zijn gewoonte was, en duidelijk tot hem zei: ‘Vader, wees niet zoo bedroefd, ik ben gelukkig.’

Mij zelve is, toen ik nog een kind was, en zelfs het woord spiritisme nooit had gehoord, iets dergelijks overkomen.

Aan allen, die dit als onmogelijk verwerpen en medelijdend hun schouders ophalen over zooveel bijgeloof, antwoord ik: ‘toch kunt ge niet in de schaduw van Gladstone staan’. En, o ja, omdat het er heel veel toe doet, wié iets zegt, wil ik hier ook nog een ervaring meedeelen van André Rivoire, de talentvolle, jonge dichter van ‘Il était une bergère’ en ‘Bon Roi Dagobert’, die beiden met groot succes zijn opgevoerd in het Théatre Français. Ik ontleen het aan: ‘Ce qu'ils pensent du “Merveillieux”, par Georges Meunier.

Vier of vijf dagen - aldus Rivoire - voor de eerste opvoering van “Bon Roi Dagobert” verzocht men mij eenige veranderingen in den tekst aan te brengen.

Ik was oververmoeid, want ik sliep slechts twee à drie uur 's nachts, en ik beken, dat de inspiratie verminderde. Welnu - weet gij wanneer ik de veranderingen aanbracht? In de twee à drie uur, die ik 's nachts sliep. Het vreemdste is, dat ik mijzelf zag zitten voor mijn bureau met de pen in de hand. Ik schreef, verbeterde en haalde door, vier nachten achtereen, toen was alles klaar. Wakker geworden behoefde ik de verzen slechts over te schrijven zonder iets te veranderen.’

Voor mij is dit zoo eenvoudig en verklaarbaar, maar misschien is het voor velen, die nooit iets ondervonden, en zelden iets lezen, nog vreemd genoeg. Toch niet zóó vreemd als die mysterieuse Meesters of Mahatma's in Thibet, zou ik meenen.

Wanneer ik spreek over bewust en onbewust bedrog, heb ik niet uitsluitend het oog op het ongunstig verslag van Dr. Richard Hodgson, gepubliceerd in de ‘Proceedings’, waarin hij niet schroomde H.P.B. als een bedriegster te brandmerken.

Veel voorzichtiger dan velen doorgaans meenen moet men bij een medium zijn met de beschuldiging van bedrog.

Ik wil hier ook niet aanhalen, wat de Russische journalist en litterator Vsevolod S. Solovyoff, (door Olcott een verrader genoemd) over haar schrijft.

Voor oningewijden klinkt dit misschien vreemd, maar veel bedrog is onbewust en veel zoogenaamde ontmaskeringen van mediums bewijzen niets.

Niets? Ja toch, ze bewijzen dit, dat we nog slechts staan op den drempel, dat we de gevolgen zien, maar de oorzaken ons maar al te dikwijls ontsnappen, dat we nog slechts enkele schelpjes hebben verzameld aan het uitgebreide strand van de groote Levenszee.

Wat het ons leert? Te luisteren naar den grooten Meester, die niet slechts kwam tot uitverkorenen, maar tot de kleinen en geringen, tot de bedroefden en vermoeiden, tot de gebrokenen van hart, de kranken naar lichaam en ziel; en van Hem te leeren ‘zachtmoedig te zijn en nederig van hart!’

In een biographie over Goethe, ik weet niet meer van wien, heb ik eens gelezen, dat het niet aanging zoo'n reuzen-genie te beoordeelen en als mensch te meten met dezelfde maat als andere menschen.

Voor een sterk medium, - een raadsel voor zichzelf en voor anderen, dat in nevelen rondtast en dikwijls, o zoo dikwijls, in de duisternis verdwaalt, zonder dat iemand, door rijk-begrijpen, liefdevolle, reddende handen uitsteekt om het te brengen naar het licht, - mag men dit zeker eveneens bedenken.

Daarom geef ik het woord weder aan kolonel Olcott:

‘Haar intieme vrienden geloofden in haar ondanks haar vaak koortsachtige uitbarstingen van kwaad humeur, want dan verklaarde zij, dat zij wel van de daken zou willen schreeuwen dat er geen Mahatma's waren, dat er geen psychische vermogens bestonden en dat zij ons van het begin tot het einde eenvoudig voor den gek had gehouden.

Laat men praten over beproevingen van vertrouwen en moeilijkheden van geloof, ik twijfel of neofieten, aspiranten of leerlingen ooit zwaardere te verduren hebben gehad dan wij. Zij scheen er een bepaald genot in te scheppen ons wanhopig te maken door haar kuren en zelfbeschuldigingen, terwijl zij heel goed wist, dat het ons, tengevolge van onze ondervinding met haar, onmogelijk was om te twijfelen. Daarom aarzel ik om de minste waarde toe te kennen aan haar zoogenoemde ‘bekentenis’ aan Aksakof, dat zij een veelbewogen leven had gehad, waarop heel wat te zeggen viel. Ik heb inderdaad jaren lang een pak oude brieven in

[p. 468]

mijn bezit gehad, waarin bewezen werd dat zij onschuldig was aan zekeren ernstigen misstap, die haar ten laste was gelegd, en dat zij met opzet haar eigen goeden naam had opgeofferd om de eer van een jonge dame te redden, die een ongeluk had gehad. Doch laat ik mij niet tot verder afdwalen laten verleiden.

(Slot volgt.)