De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

[p. 335]

‘Zij, die niet sterven mogen.’
Roman van Marie Diers.
Uitgekomen bij Max Seyfert, Dresden.

Een roman in brieven? De titel trok mij, de vorm van uitgave niet. Doch al dadelijk werd ik bij de lezing geboeid, en kwam onder de bekoring van Marie Diers' supérieur talent. ‘Zij, die niet sterven mogen’. 't Verhaal is zoo eenvoudig, zoo sober verteld, zonder kunstig gezochte zinwendingen of dwaze woordenpraal. Maar hoe levend en waar staan de karakters in dit boek voor ons, vooral dat der schrijfster van de brieven, die ons steeds sympathieker wordt, die wij beklagen en blijven liefhebben tot in haar zwakheid toe.

Een getrouwde vrouw, die in 't geheim briefwisseling voert met den geliefde, die 't wreede leven haar niet gunde, zulk een daad is niet te verontschuldigen, en toch...

Thérèse Gölle leert Kaspar Büchen als jong meisje kennen, en krijgt hem lief als hij haar, met een liefde tot in den dood. 't Paartje verlooft zich in stilte, want niemand mag weten, dat Thérèse hand en hart beloofde aan den armen schilder, die zijn naam nog maken moet. Er zweeft een treurig geheim over Thérèse's ouderlijk huis. Haar vader, professor Gölle, is door droeve familieomstandigheden aan den drank geraakt; zijn vrouw en kinderen doen alles om dit vreeselijke geheim voor de buitenwereld te verbergen. Thérèse heeft haar vader innig lief, doch beeft vol afschuw van hem terug als ze hem in zijn vernedering ziet. Vader mag niet langer aan de Hoogeschool blijven; ieder oogenblik kan ontdekt worden wat de familie zoo vurig wenscht te verbergen. Een oud, beproefd vriend biedt uitkomst. Hij heeft Thérèse lief; wanneer zij zijn vrouw wil worden, kunnen allen op zijn landgoed wonen, en haar vader in 't gezonde buitenleven herstel vinden.

En Thérèse offert haar jonge liefde, en trouwt Albrecht von Kolb, met de wanhoop in 't hart. Want Kaspar is arm als zij, en kan haar ouders niet helpen in hun bitteren nood. Op den avond van haar trouwdag schrijft Thérèse heimelijk aan haar liefsten vriend: ‘Mijn man weet, dat ik zijn stille, ernstige liefde niet kan beantwoorden. Maar hij weet niet, dat jij tusschen ons staat, en hoe bitter en hard ik zal moeten strijden om hem niet te onthouden waarop hij recht heeft, en dat jij bezit. Schrijf mij niet meer, laat ons ieder onzen weg gaan. 'k Kan je niet vaarwel zeggen, betreur mij als een doode.’ -

Dertien jaar later hervat Thérèse de briefwisseling met Kaspar. In 't begin is deze kalm en bezadigd, maar al spoedig vlamt de oude liefde tusschen beiden weer op. Thérèse heeft geen geheimen voor haar diersten vriend.

Zij kan er immers absoluut zeker van zijn, dat geen andere oogen dan de zijne de regels zullen lezen, waarin zij hem haar intiemste gedachten openbaart, toegeeft, dat haar liefde voor hem nooit gestorven is. Jaren achtereen is die heimlijke briefwisseling Thérèse's stille vreugde, ze geeft waarde aan haar bestaan; is haar kruis en haar kroon beide.

‘Als liefde zonde is, dan ben ik een groote zondares’, klaagt ze droevig. ‘Wat moet ik toch doen? Albrecht en de kinderen niet langer liefhebben, of mijn groote, heilige liefde voor jou verstikken? In bitteren nood heb ik dit jaren lang beproefd; 't ging niet.’

En naast haar eigen ‘bitteren nood’ heeft Thérèse te strijden tegen Kaspars' wenschen en heet verlangen. Dikwijls schrijft hij hard en wreed, eischt gebiedend, dat zij haar vrouwenwaarde met voeten treden zal, of poogt haar met zoeten dwang te overreden hun liefde tot zwakheid en zonde te maken.

Doch Thérèse blijft sterk voor hen beiden al kost 't haar bittere hartepijn

Ze vindt afleiding in haar werk, want langzamerhand heeft haar schrijfsterstalent zich geniaal ontwikkeld, en ze behoort nu tot Duitschland's meest bekende en gevierde romanschrijfsters.

De jaren komen en gaan; de briefwisseling tusschen Thérèse en Kaspar wordt kalmer, de hartstocht, in hun groote diepe liefde, vervloeit tot zuivere vriendschap.

Albrecht, Thérèse's brave man, gaat heen, vanwaar niemand wederkeert, hare kinderen groeien op tot volwassen menschen. Nu vullen de wederwaardigheden in 't leven van haar zoon en zijne zusters, de dichtbeschreven velletjes, die Thérèse haar vriend toezendt. Als vroeger vertrouwt zij hem alles toe wat haar verheugt of bezwaart, spreekt vrij uit haar oordeel over al de haren, in 't zeker bewustzijn, dat dit alles veilig bewaard is bij haar Kaspar.

Haar zoon Werner heeft geen gemakkelijk karakter, en, straks als hij trouwt, brengt hij haar een schoondochter, die zij niet kan liefhebben. Doch 't kleinzoontje, Hassilo,

[p. 336]

vergoedt haar dit verdriet. Hij is haar zonneschijntje, 't liefste en beste wat zij als oude vrouw aan 't hart koestert. En, Hassilo vereert grootmoeder als een heilige. ‘God geve, dat ik dien “heiligenschijn” immer voor hem behoude moge’, schrijft zij, ontroerd.

In haar laatste levensjaren smaakt Thérèse de groote vreugde met haar vriend in dezelfde stad te wonen, zoodat hij een dagelijksch bezoeker kan zijn in haar huis, waar zij, als beroemd geworden vrouw, een grooten kring van ontwikkelde menschen om zich heen verzamelde. En, als haar afscheidsuur gekomen is, slaapt ze rustig in, tot 't laatst toe vol zorgende liefde voor den ouden man, met wien zij een nog gelukkigen levensavond sleet. ‘Kom heden niet, oude Kaspar’, luidt haar voorlaatste briefje, ‘ik ben een beetje ziek. Maak je niet ongerust hoor! dat zou onzin zijn’. En op den morgen van haar sterfdag: ‘Kom vanmiddag, ik moet je zien. Ach, 't is zoo heerlijk ziek te zijn, en allen, die je 't meest bemind hebt, om je heen te hebben.’

Dat zijn Thérèse's afscheidswoorden.

En nu komt 't diep-tragische.

Kaspar kan niet scheiden van Thérèse's brieven, al weet hij hoe verkeerd en gevaarlijk 't is deze niet te vernietigen. Hij neemt ze overal met zich, en wanneer hij, als afgeleefd, hulpbehoevend man, bij zijn zuster intrekt, bewaart hij zijn schat in een afgesloten vak van zijn schrijftafel. Kaspar heeft veel geld verdiend met den verkoop zijner schilderijen. Het gezin van zijn zuster, (zij zelve met haar twee kinderen) leeft geheel op zijn kosten. Om dien reden verdraagt men 't gezelschap van den stompzinnig geworden grijsaard, laat hem aan tafel eten, en verzorgt zijn gebrekkigen ouderdom.

De kinderen, een waanwijze zoon, Herbert, mislukt schrijvertje van den tienden rang, de dochter Hella, verwelkt en verbloeid, verbitterd op 't leven, dat haar niet gaf wat zij ervan verwachtte, duldden den half-idioten oom maar noode, wrokken en mokken onder 't eeuwig geldgebrek in huis.

Oom Kaspar sterft, en als de ongelukkige met zijn laatsten levensadem nog 't woordje ‘verbranden, verbranden,’ hijgt en stamelt, begrijpt niemand, dat dit betrekking heeft op de brieven van Thérèse von Kolb. Kaspar had niet mogen sterven zoolang ze niet vernietigd waren. Want Hella ontdekt de bundel bij 't opruimen der papieren, en toont deze aan Herbert, die dadelijk begrijpt welk een vondst ze daarmee in handen hebben. Brieven! liefdesbrieven van Thérèse von Kolb, de beroemde schrijfster, van de getrouwde vrouw aan den man, dien ze met een ongeoorloofde liefde beminde, welk een sensatie zal de openbaarmaking hiervan geven, ieder zal ze willen lezen. Goud zijn ze waard!

Zonder één gedachte te geven aan de lage, onkiesche daad, die zij hiermede begaan, wordt de geheele vergeelde bundel uitgegeven door broer en zuster. Hella vraagt nog even, of 't wel mag, al die familie-intimiteiten onder de oogen van 't groote publiek te brengen. Doch Herbert oordeelt geen schiften of ziften noodig. Thérèse von Kolb is immers dood, haar man ook, dus.... Maar Elizabeth, Thérèses beminde zuster, en Hassilo, zij die zuster en grootmoeder zoo innig liefhadden, als een heilige vereerden, zij leven nog.

Aangrijpend is 't te lezen, hoe smartelijk beiden getroffen worden door Herbert's en Hella's wreede daad.

In Elizabeth's brief aan Hella, klaagt de oude vrouw zoo diep bedroefd: ‘U wist niet wat u deed, juffrouw Mohn, anders had u 't zeker niet gedaan.

Zie, nu is vaders geheim, dat wij steeds zoo angstig hoedden, waarvoor Thérèse haar levensgeluk offerde, aan de openbaarheid prijsgegeven, en zijn goede naam gebrandmerkt.

't Offer, dat mijn arme zuster bracht, is dus geheel nutteloos geweest. Familieomstandigheden, die eeuwig begraven hadden moeten blijven, zijn wreed ontsluierd.

Wat moet Hassilo van zijn grootmoeder denken, die hem tot dusver 't ideaal was van vrouwendeugd en hoogheid?

Hoe teleurgesteld zullen de velen zijn, die Thérèse als romanschrijfster hoog stelden en liefhadden, en met welk een genot zullen zij, die mijn begaafde zuster haar roem niet gunden, nu haar goeden naam door 't slijk halen!

Nog eens, hadt u geweten welk een ellende u zoudt veroorzaken, lieve juffrouw Mohn, u hadt mijn zusters brieven zeer zeker vernietigd.’

Ja, dat iedereen die brieven van afgestorvenen in t licht wil geven, zich van te voren nog wel eens goed bedenke.

Er is m.i. altijd iets onkiesch's en unfair's in. De dooden kunnen zich niet meer verdedigen, verklaren en uitleg geven, waar ze verkeerd begrepen worden.

We lezen bijzonderheden, die niet voor onze oogen bestemd waren, en maken dikwijls geheel verkeerde gevolgtrekkingen.

Wie verstandig is, verbrande zijn brieven ná lezing, doch wie onzer komt daartoe, wanneer de hand, die ze schreef, ons boven alles dierbaar is of was?

MARIE OVINK-SOER.

Den Haag, November 1912.