De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Lijkverbranding.

Das ist die erhabene Schöpfung von der wir täglich Zeugen sind, die nichts veralten und nichts vermodern läszt, so das Luft und Pflanzen, Tiere und Menschen, sich immerwährend reinigen, verjüngen, entwickeln, veredeln, sodasz jedes Einzelwesen nur der Gattung zum Opfer fällt, dasz der Tod selbst nichts ist, als die Unsterblichkeit des Kreislaufes.
Moleschoit.

Hoewel Nederland de beweging voor lijkverbranding reeds sinds 1874 gaande is; hoewel alle adressen aan Kroon, Tweede Kamer en Ministers gericht, zonder resultaat bleven, heeft de ‘Vereeniging voor facultatieve Lijkverbranding’ niet stil gezeten. Met groote moeite, en na veel teleurstellingen is het bouwkapitaal van ruim f 71000. - bij elkaar gekomen.

Op een duin, naast de begraafplaats Westerveld bij Haarlem, wordt het Crematorium met Columbarium gebouwd, en dit kan waarschijnlijk nog in 1913 klaar zijn.

Het zal aan een groote behoefte voldoen, want het aantal crematies uit Nederland neemt jaarlijks toe, en hoewel een lijkverbranding, op zichzelf, niets duurder is dan een gewone teraardebestelling maakt het dure transport van de lijken in zinken kisten dit zoo kostbaar.

Is het dus geen eisch van onzen tijd, en zal de regeering er niet toe moeten overgaan toestemming te geven tot lijkverbranding die aan alle hygiënische eischen voldoet?

[p. 146]

Dat onze kerkhoven gevaren opleverden wordt bewezen door het verbod van begraven in kerken; later van begraven om de kerken, en eindelijk het gebod, de begraafplaatsen buiten de kom der gemeente aante leggen.

De gevaren bestaan in de verspreiding van schadelijke bestanddeelen, hetzij gassen, opgeloste stoffen of bacteriën, door lucht en grondwater ontstaan.

Met zekerheid kan beweerd worden: een begraving kan onschadelijk zijn, een verbranding is onschadelijk.

Sinds de vroegste tijden wordt elk menschelijk lichaam waarin het leven uitgedoofd is, aan een der vier elementen, lucht en



water, aarde en vuur overgeleverd. In de zeer droge binnenlanden van Afrika en Zuid-Amerika werden door enkele volksstammen de lijken op hooge boomen aan de lucht blootgesteld, zoodat deze verdorden.

In Engelsch Indië worden de lijken in de Ganges geworpen.

De op de groote zeeschepen gestorvenen worden in zee neergelaten.

Uit de oudste berichten over de cultuur der Grieken in hun heldentijd blijkt dat de lijken verbrand werden.

Homerus beschrijft in zijn heldendichten de verbranding van Patrocles, Hektor, Achilles, e.a.

In dien tijd kon alleen hout tot verbranding benuttigd worden, en werden de lijken dus op brandstapels verbrand.

Het gevolg hiervan was, dat, hoe meer de bosschen gesloopt werden, de verbranding duurder werd, en eindelijk alleen de aanzienlijken tot verbranding hunner betrekkingen overgingen, terwijl de minderbedeelden hun toevlucht zochten in een begraven onder de aarde om dezen te beschermen voor verscheurende dieren.

Plutarchus beschrijft de verbranding van Solon, Alcibiades, Pyrrheus, e.a. Een balseming in was of honig wordt verhaald van Agesilaus, koning van Sparta, van Alexander de Groote, e.a. Bij de Semitische volkeren, de Assyriërs, de Babyloniërs en de Joden stond de lijkverbranding in hoog aanzien. Dit blijkt in het Oude Testament, uit de verbranding van Saul en zijne zonen 1 Sam. 31 v. 11 en 12, en de weigering van verbranding aan Koning Joram 2 Kr. 21 v. 19. Ten tijde van Christus was een begraving onder de aarde of bijzetting in holen of kunstig gemaakte rotsholten in gebruik.

Van sommige zeevarende volksstammen uit Germania en Scandinavië, vooral bij de Vikingen, werden de lijken op een schip gelegd, en met zuidelijken wind aan de golven overgelaten, na dit in brand gestoken te hebben.

Door de uitroeiing der bosschen in West-Duitschland was de lijkverbranding aldaar

[p. 147]

reeds vóór de invoering van het Christendom niet meer in gebruik, terwijl in Oost-Friesland en Litauen deze tot de 13^de eeuw gebruikelijk bleef.

De eerste Christenen hechtten geen waarde meer aan de wijze van begraven; stamden ze van de Joden af dan begroeven ze hun lijken, en verbrandden deze als ze van Heidensche afkomst waren. Toch zijn in de katakomben van Rome later urnen met asch gevonden met het teeken van het kruis.

Karel de Groote schreef de doodstraf voor aan hen, die het lijk van een mensch, naar het gebruik der Heidenen, door vlammen lieten verteren. Van dat tijdstip af werd een

Krematorium mit Urnenhain, Baden-Baden.

teraardebestelling een Christelijke plechtigheid. De Christelijke kerk had er belang bij, daar de kerkhoven hun eigendom waren. Door dien strengen maatregel kwam in bijna 1000 jaar de lijkverbranding niet meer voor, bij de beschaafde volkeren van Europa. Toch is het getal van levend verbranden in dien tijd zeer groot geweest, niet alleen van ketters en heksen, doch ook van verlichte mannen zooals Wiclef, Hus, Savonarola, Giordano Bruno, die allen den brandstapel moesten beklimmen. In Posen werd in 1793 de laatste heks verbrand, en de laatste ketter, de philosoof Cajetan Ripoll, in Valencia in 1826.

In de Middeleeuwen vond de lijkverbranding plaats bij de cultuurvolken in Indië, en overal waar Boeddhisten woonden; ook in Japan, en zijn tot 1700 de meeste keizers en keizerinnen verbrand, totdat de leer van Confucius meer ingang vond, en begraven voorgeschreven werd. Tegenwoordig wordt echter het grootste deel der Japansche afgestorvenen wederom verbrand. Gedurende den Silezischen oorlog in 1741 had Frederik de Groote aan zijn staatsminister een schrijven achtergelaten met het bevel, dat als men hem doodde, zijn lijk op Romeinsche wijze verbrand, en zijn aschurn in Rheinsberg bijgezet moest worden. Dit bevel is niet nagekomen, daar men zich hield aan zijn schrijven ‘als men mij doodt’, terwijl hij den natuurlijken dood gestorven was.

Tot het midden der 17de eeuw zijn verschillende gevallen van lijkverbrandingen bekend na veldslagen, na een pestplaag in Venetië en na aardbevingen.

De stoot tot de nieuwe beweging gaf Jacob Grinun door zijn voordracht, gehouden in de Koninklijke Academie van Wetenschappen, in 't jaar 1849 over de aesthetische waarde van een verbranding. Hem volgden Jacob Moleschott, de beroemde Nederlandsche physioloog, professor te Rome, de groote professor Rudolf Virchow, e.a.

Een der meest voorkomende tegenkantingen

[p. 148]

tegen lijkverbranding zijn wel die der justitie. Deze meent daardoor verhinderd te zijn en de gelegenheid tot opgraving afgesneden bij een onderzoek naar een vergiftigingsproces. Ten eerste behoort zulk een geval tot de uiterst zeldzame, en dan nog is dit moeilijk uit te maken.

Op een begraafplaats in Lyon meende men, door een toevallige ontdekking van arsenik bij vele lijken, op het spoor te zijn van een groote giftmoord. Bij nader onderzoek bleek echter dat overal op de begraafplaats arsenikverschijnselen gevonden werden, en dat dit gift door regenwormen, enz. op de lijken overgebracht, waarschijnlijk ontstaan was door koperen sloten aan de kisten, of door groene metaalkransen.

In de maand Juni woonde ik een lijkverbranding, of liever een lijkdienst bij in het Crematorium van Baden-Baden, en was door deze plechtigheid zoo getroffen, dat ik onmiddellijk besloot in de Hollandsche Lelie er iets over mee te deelen.

Op een warmen zomermiddag begaf ik mij naar het Crematorium, op eene hoogte gelegen vlak bij het oude kerkhof. De met kransen en bloemen bedekte kist stond in de kapel in een katafalk, omringd door palmen, groene bladplanten en bloeiende planten.

Zoodra de familieleden en vrienden gezeten waren werd op het harmonium een gezang gespeeld. Daarna hield een predikant een toespraak tot de weduwe en zoons. Een deputatie van drie studenten der Heidelbergsche Universiteit trad in groot ornaat naar voren, spraken een laatsten groet aan hun ouden korpsbroeder uit, en legden zijn ordelinten op de kist. Met gestrekt vaandel en getrokken sabels bleven zij eerbiedig stilstaan, terwijl de kist onder plechtig harmoniumspel langzaam en stil ‘als door Engelen gedragen’ naar beneden zakte.

De opening sloot automatisch, de plechtigheid was afgeloopen, handen werden gedrukt, een ieder ging zijns weegs.

Bijgaande cliché's geven een indruk weer van het Badensche Crematorium van buiten en van binnen. De mooie rozenhaag om den tuin, de kleine graven met gras begroeid waarboven een zuil met urn, of gebeeldhouwde steen in marmer of graniet staat, maken een rustigen indruk.

Vergelijken we nu daarbij onze teraardebestellingen op de kerkhoven? Het laten zakken van de kist in de groeve is een afschuwelijk oogenblik om aan te zien, en ging tot voor korten tijd soms met groote moeite gepaard. Een nieuwsgierig publiek dat zich opdringt, en oneerbiedig over de dichtbij gelegen graven loopt is weerzinwekkend. Bij storm, regen of koude staan de heeren blootshoofds voor 't geval kou te vatten, en haast men zich weg te komen. Is dat ‘de poëzie van 't graf’ of ‘de eeuwige rustplaats’ van den doode op den Godsakker?

Dit bestaat toch slechts in de phantasie door bloemen te planten om het graf, en zoo in gemeenschap van gedachten te blijven met de gestorvenen. Niets staat ons echter in den weg de asch ook aan de aarde af te staan.

Bij de meeste Crematoria zijn Columbaria gebouwd of een urnenhalle of urnenhain.

Het verbrandingsprocès duurt een kleine 2 uren bij eene hitte van 1000^o C. Een 4 à 5 uren zijn noodig om den oven witgloeiend te stoken.

Voor de inbrenging van het lijk wordt de schoorsteenklep wijd opengezet, evenals alle andere ventilators, waardoor een totaal reuklooze aschvorming ontstaat. Door deze hooge temperatuur blijven alleen de onverbrandbare stoffen (kalkzouten) der beenderen als zoogenaamde asch over. Deze asch is niet zoo poedervormig als die van hout of sigaren, doch korrelvormig en blijft eeuwen goed.

In oorlogstijden zouden transportable ovens van groot nut kunnen zijn.

In 1871 zijn de bij Sédan gevallen soldaten en paarden, welke de gansche omgeving dreigden te verpesten, op een hoogst primitieve wijze verbrand moeten worden door teer en petroleum over de lijken te gieten, en deze aan te steken.

Nu zou het zelfs mogelijk zijn binnen weinige dagen ovens te bouwen uit baksteen met een groot aantal verbrandkamertjes, waarbij piëteit beter gewaarborgd is dan bij de tot nu toe gebruikelijke begraving onder den grond van massa's lijken.

Van een oeconomisch standpunt bezien bespaart de lijkverbranding veel onkosten. De kerkhoven kunnen veel kleiner zijn door de kleine ruimte welke de asch inneemt, en het oneerbiedige opruimen na 7, 10 of 20 jaren is onnoodig.

De poëzie van een kerkhof blijft bestaan, en deze aesthetische, ethische gezondheidsmaatregel heeft alles voor.

Mocht het schoone woord overal waarheid worden:

Friede seiner Asche!

[p. 149]

Frau Else Dormitzer-Doru, uit Neurenberg heeft een propagandablaadje aan de duitsche vrouwen gericht, waarin zij haar oproept mede te werken de idee der lijkverbranding overal ingang te doen vinden: ‘in eigen gezin, bij vrienden welke er nog koud en onverschillig voor zijn, enz. Als de vrouw met haar warm hart, haar welsprekendheid, haar taktgevoel en energie als helpster optreedt dan komt nieuw leven in de beweging. Dan zal spoedig de dag aanbreken, waarnaar we allen verlangen, de dag waarop de facultatieve lijkverbranding vrij zal zijn voor alle landen en voor alle menschen!’

Daarom gij vrouwen op voor de propaganda!

Te 's-Gravenhage worden inlichtingen, statuten en reglementen op aanvrage verstrekt door het Algem. Secretariaat der Vereeniging voor facultatieve Lijkverbranding, Waldeck-Pyrmondtkade 119. Interc. telefoon 1789.

De contributie voor leden is f 1.50, f 0.50 voor de buitengewone. Ook is de gelegenheid opengesteld zich de kosten, uit een crematie voortkomende, te verzekeren 't zij door storting van een som ineens, 't zij door betaling van jaarlijksche premiën.

Het Reglement van dit fonds, bevattende de volledige opgaven der tarieven, is op aanvrage ook aan het Algemeen Secretariaat gratis te verkrijgen.

In haar laatste jaarverslag dringt het Hoofdbestuur bij alle voorstanders ten sterkste op deelneming aan.

De vergrooting van het rentelooze voorschot als versterking van het rente-garantiefonds blijft nog steeds zeer wenschelijk.

DRÉ.