De Hollandsche Lelie. Jaargang 26

Ter bespreking toegezonden.
Door duisternis tot licht. Gedachten van Raden Adjeng Kartini.
N.V. Electrische Drukkerij
Luctor et Emergo den Haag. (2e druk.)

- Men behoeft het allerliefste portret der jong-gestorven vrouw, - waarmede deze uitgave is versierd, - slechts aandachtig te bekijken, nog vóór men één harer brieven heeft gelezen, om te zien reeds dááraan, dat men hier te doen heeft met een buitengewoon

[p. 5]

iemand, met een diergenen, die, juist dáárom, door hun een afwijkende, dieper-dóórdenkende persoonlijkheid zijn, als het ware zijn vóórbestemd tot méér lijden, méér zielesmart, méér desillusie, dan het gros van het menschdom is beschoren.

Immers, hoe meer men nádenkt, hoe dieper en waarachtiger men voelt, hoe meer veroordeeld tot minder gelukkig zijn men daardoor is op deze van zooveel tegenstrijdigheden en onrechtvaardigheden en niet op te lossen raadselen overvolle aarde. Daarom ben ik er dan ook van overtuigd, dat het vroegtijdig heengaan dezer blijkens hare sympathieke brieven zoo hoogbegaafde Javaansche niet kan genoemd worden voor haar-zelve een ongeluk. Zij is weggerukt midden in haar bloei, midden uit den arbeid dien zij nauwelijks had aangevangen; daardoor is zij een dier bevoorrechten, die het gespaard is gebleven de onvermijdelijke teleurstelling mee te maken, ontgoocheld te worden door de realiteit.

En, voor haar volk? Is haar dood daarvoor zulk een ramp als het schijnt?

Zou de ontwikkeling, de betere opvoeding, die zij zich droomde als het ideaal van de toekomst, wezenlijk zulk een zegen zijn als zij 't meende voor de Javaansche vrouw? Ik voor mij geloof het niet. Het leven-zelf van Raden Adjeng Kartini is immers dáár, sprekend tot ons uit deze van onvervuld heimwee smachtende brieven, om ons te bewijzen, dat al deze ontwikkeling, al dit vele lezen, al deze kennismakingen met de onbekende vrouwenbeweging ginds, geenszins hebben bijgedragen tot haar zich bevredigder of opgewekter gevoelen. Integendeel. Van welk een droefgeestigheid, een diepe neerslachtigheid zelfs, getuigen al deze aan hare hollandsche vrienden in vertrouwen geschreven ontboezemingen! Zij heeft gegeten van den boom der kennis, en de vrucht heeft haar een bitteren, o zoo bitteren nasmaak gelaten! Haar eigen leven, van dochter van den Javaanschen Regent, kan haar niet meer voldoen. Zij droomt, - o niet van Europeesche- worden of dergelijke ijdelheid, - daarvoor is zij veel te echt-verstandig - maar van brengen een grootere, hoogere ontwikkeling aan hare eigene rasgenooten. Om hunnentwille lijdt zij; om hun te helpen wil zij zelve onderwijzeres worden, wil haar leven wijden aan de toekomst der Javaansche vrouw. Van háár standpunt, een mooi, een edel doel! Maar, vraagt men zich af, wáártoe dient dat alles, waartoe nut dat streven; want, wanneer het reeds bij een zoo buitengewone vrouw als deze Raden Kartini-zelve leidt tot zulk een diep en innig lijden, om de niet te veranderen levens-toestanden, wat zal dan eerst de uitwerking zijn dezer zoo hooggeroemde ontwikkeling op hare niet-buitengewone rasgenooten? Deze zullen, zonder te bezitten de goede nobele eigenschappen, die Raden Kartini zoo ver doen uitblinken boven het gewone peil, van blanke zoowel als van Javaansche vrouw beide, daardoor vernemen van een haar gebrachte beschaving en ontwikkeling zullen zich ontevreden en verongelijkt gaan voelen, gaan verlangen naar een hollandsch leven, gaan neerzien op haar eigen ras, en nog zoo veel meer van dien aard, dat m.i. steeds onvermijdelijk verbonden is aan de ‘ontwikkeling’ van weèk soort menschen ook, - als massa-genomen.

Raden Kartini was - ieder harer brieven getuigt het - een idealiste. Zij had een ongemeen rijke, teergevoelige ziel, het leven bracht haar in aanraking met hollanders, die deze ziel wisten te begrijpen en te waardeeren, die haar innig lief kregen, en zich voor haar warm interesseerden, en zoo is zij geworden eene over alle vraagstukken van den dag helder en verstandig oordeelende, zich in de toekomst van haar volk met innige liefde verdiepende, maar - door hare omstandigheden van Regents-dochter - van alle lèvenswerkelijkheid geheel en al verre staande vrouw, wier brieven, over b.v. de vrouwenbeweging, dientengevolge ademen een onzaggelijk verlangen naar bevrijding, een ongeschokt geloof in de heerlijkheden van het leven als moderne vrouw (dat ze niet kent, niet kàn kennen noch vermoeden zelfs, door haar Javaansche zijn,) een droomen in een woord van een volmaakte toekomst, die nooit, noch voor de Europeesche, noch voor de Javaansche, noch voor welke vrouw ook, wáárheid zal kunnen worden.

Dat zij, bij de gróóte onbepaalde aanmoediging, die zij van alle zijden ondervond bij deze toekomst-plannen, geen oogenblik het spoor bijster is geraakt, en daardoor ontaardde in een zich zelf vergodende, ijdele praalster, dat is voor mij-persoonlijk het allermerkwaardigste en allersympathiekste aan deze ziels-uitingen, die, integendeel, steeds getuigen van een eerlijken, verstandigen kijk op de kleinheid der menschen, een kijk waarom menig ‘hoogontwikkelde’ haar zou benijden. Schrijft zij b.v. niet, als men haar van alle zijden bewondert en haar met belangstelling overhoopt:

[p. 6]

‘Men vindt eene hollandsch schrijvende Javaansche vrouw interessant, ziedaar het geheim van het goedkoope succes!’

En elders:

‘O, de menschen zijn dikwijls zoo in-bespottelijk, en doen allerdwaast. Denkt u niet, dat zeer velen, die nu roepen om de Inlandsche kunst, er niet over uitgepraat raken, het slechts doen om mee te doen, en niet omdat zij-zelf er wat voor voelen? Eenige voornamen interesseeren er zich voor, en, iedereen dweept er mee.

Denkt u dat we niet weten waarom de.... gaarne stukken van ons plaatst, al zijn we nog zoo onnoozel? Brieven van eene echte dochter van het Oosten, van een “heusch Javaansch meisje”, gedachten van zoo'n half-wilde, en dan door haarzelf in eene Europeesche taal gevat, o, hoe vrééselijk interessant. En, als wij wanhopig onze ellende uitschreiden in het Hollandsch, dan is het weer zoo innig “interessant”. En - God moge het verhoeden - als wij eens mochten sterven aan gebroken harten om ons vermoord ideaal, dan zal het o zoo machtig interessant zijn.’

Blz. 276.

Heb ik geen gelijk, dat eene, die zóó juist blikte in de menschelijke kleinzieligheid dat zij, ondanks al dergelijke haar steeds méér overweldigende wierook van haar ‘interessant’ vindende menschen, zoo nuchter de wáárheid doorzag, dat zoo-eene te eeniger tijd moest ontgoocheld, bitter-teleurgesteld worden; ware haar een lang leven beschoren geweest, zij zou, - om haar eigen woorden hierboven te gebruiken, - stellig hebben moèten sterven aan een vermoord ideaal. Is het dan niet beter, en voor haar-zelve gelukkiger, dat zij, in plaats daarvan, werd weggenomen midden uit haar blijdschap van aan de volheid des levens mogen aanzitten, rijke echtgenoote, gelukkige aanstaande moeder, in het bezit van ziels-gemeenschap met velen, en geloovend nog in de pas-aangevangen, nog maar beloften, géén oogst gevende taak, van vrouwen- en kinderen-opvoedster!

Want immers, waar zij ter eenerzij zoo merkwaardig scherp dóórblikte, daar, gelijk ik reeds hierboven zeide, belette haar opvoeding en haar omgeving haar anderzijds de meest-gewone levens werkelijkheid te weten. Vandaar haar diep-geschokt zijn, als zij, gelijk zij zelf schrijft, voor 't éérst ontdekt wat het Europeesche gezelschaps-leven waard is:

Tot voor eenige jaren kwamen wij zeer weinig met Europeanen in aanraking. De eerste keer dat wij ons in een Europeesch gewoel bevonden was ter gelegenheid der kroning van Hare Majesteit. O, hoe U onze ontroering te beschrijven, toen wij voor 't eerst leerden beseffen welk een bewonderenswaardige hoogte het comediespelen in de Europeesche wereld, buiten het tooneel, heeft bereikt. 't Was op dat feest, dat mijn roerende vereering voor Europeanen doodelijke steken ontving. We zagen twee dames in druk gesprek, innig gearmd, vertrouwelijk tegen elkaar aanleunend, wij hoorden lieve woorden over en weer. Goede vriendinnen dachten we. Een heer kwam het tweetal scheiden, en we hoorden de aangezochte tot hem zeggen: Zoo'n kat! Terwijl de overblijvende tot eene andere dame zeide: Dat malle mensch, om zich zoo bespottelijk toe te takelen. Even te voren verklaarde zij innig dat die ‘lieve’ zoo allerliefst was gekleed.

Blz. 274.

Iemand, die zoo'n ‘roerende vereering’ voelde voor den Europeaan moèst wel - als zij eene zoo zuiver-voelende ziel had daarenboven als deze Raden Kartini -, hoe ouder zij werd hoe bitterder teleurgesteld worden. Gelijk ik zeide, zij stond te vèr af van de werkelijkheid van het groote leven, - eene uiting als de bovenstaande bewijst het afdoende, - daarom kon zij nooit m.i. een goéde baanbreekster zijn geworden voor haar volk. Het mooiste en edelste bedoelende, zou zij, zonder hen te helpen, alleen zelve zijn ten onder gegaan in den strijd. Dat is steeds het lot trouwens van alle strijders voor een niet te verwezenlijken ideaal-toestand. - Echter, leest men hare brieven enkel uit oogpunt van persoonlijk genot, van blijdschap en roering des harten, om te genieten van een fijnbesnaard gemoed, van een hooggestemde ziel, welk een rijkdom bieden zij dan niet van edele, diepe weemoedig-ware, wonderschoone gedachten. Lees b.v. het liefdelied, dat zij, kort voor haren dood, uitjuicht aan eene harer vertrouwden, en dat bewijst hoe fijn dit Javaansche hart voelde, waar het de hoogste en heerlijkste vrouwenzaak geldt, die der liefde:

‘Geen bittere doffe wanhoop doet de snaren trillen, liefde, vol en zwaar, ruischt in de accoorden.

.... De liefde is het meeste. Zij is het rijkste, als zij geeft.

En ik kàn geven, en ik zàl geven, als eens rijken Vaders kind, met volle hand, liefde om mij heen.’

(Blz. 333.)

[p. 7]

En hoor elders dezen lofzang op hare moederweelde, te aandoenlijker, omdat het is tevens hare zwanenzang:

Mij wacht een groot, zoet geluk. Zoo God het wil komt tegen het einde van September een Godsgezant ons reeds mooi leven mooier maken, de band nog nauwer, vaster toehalen, die ons nu reeds aan elkander bindt.

.... Hoe ik mij gevoel, nu dra een zieltje, uit ons beider zielen geboren, mij moeder noemen zal!

‘Maar eene Javaansche’ heeft deze schoone woorden, die van zulk een rein en mooi voelen van de beteekenis van het kind getuigen, geschreven. ‘Een zieltje uit ons beider zielen geboren’. Kan het lieflijker en poëtischer worden uitgedrukt die geestelijke gemeenschap tusschen een man en een vrouw, waardoor alleen hun zinnelijke daad wordt iets heel-teer-heerlijks voor beider toekomst: een kind!

Neen, zoo eene, eene zoo rijkbedeelde, is het best afgeweest, dat zij hèénging éér de droeve werkelijkheid haar den sluier van de oogen afrukte, vroeg of laat.

Mijn man is mijn echtgenoot niet alleen, doch hij is óók mijn geestesvriend. Al wat ik heb gedacht, is door hem gedacht, en veel door hem tot daad gemaakt. Ik heb mij een rijk leven voorgesteld als baanbreekster voor de rechten en vrijheid der Javaansche vrouw - als echtgenoote van een hoogstaanden man, in wien ik een krachtigen steun vind bij de bevestiging der idealen, die mij steeds voor oogen gezweefd hebben; nu heb ik beiden èn een rijk èn een vol leven.

Uw beider Javaansch vriendinnetje met haar woeligen geest is dus in veilige haven aangeland.

De volmaaktheid is niet van deze aarde. Geluk is een te broos ding om hierbeneden te duren! Zij, die, na een jonge-meisjes-bestaan nu reikhalzend naar de vervulling harer idealen, na een lang lijden en voortdurend strijden dáárvoor, thans aan hare trouwste vrienden zóó blijde mocht schrijven ná haar huwelijk, zóó volmaakt-verzoend met àlles, zóó zonder wenschen meer, zij was rijp om te worden gemaaid door dien grooten maaier, die bij voorkeur juist die korenhalmen zoekt voor zijn oogst van wien de achterblijvenden zich met een traan in het oog afvragen: Waarom, waarom? Wij hadden hen zoo gáárne nog wat behouden bij ons. - Voor hen daarom, die haar persoonlijk liefhadden, moet de tijding van haar aldus weggerukt zijn, midden uit haar gezin, vreeselijk zijn geweest, wij echter, die haar niet persoonlijk gekend hebben, die met stillen eerbied deze schoone brieven lezen, wij zeggen: Voor haar-zelve was 't misschien 't beste zoo. Zij heeft de volheid gekend. Wat daarna kwam moest daarom teleurstelling baren te eeniger tijd.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

P.S. In het door mij aangehaalde stukje, waarin Raden Kartini zich zoo juist uitlaat over de reclame-zucht der Bladen, die met hare brieven willen pronken als ‘interessant!’, zegt zij óók: ‘De red. der Holl. Lelie stelde hare kolommen voor mij open.’ Ik leg er allen nadruk op, dat ik dit niet ben geweest, daar ik nimmer heb gecorrespondeerd, noch direct, noch door middel van anderen, met Raden Kartini. - Van welk jaartal deze hare uiting is, weet ik trouwens niet. Waarschijnlijk is dat aanbod dus geschied door mijn voorgangster.