De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

[p. 702]

Alle Brieven moeten, om in de d.a.v. week omgaand te kunnen worden beantwoord, uiterlijk Zaterdag-ochtend in mijn bezit zijn.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Maud. - Toen mijn particulier briefje aan Uw zuster was verzonden ontdekte ik, Uw brief beantwoordend, dat gij ditmaal inderdaad Uw adres hadt opgegeven. Gij zult intusschen in de vorige Lelie reeds mijn uitvoerig antwoord aan U gezien hebben.

Naar aanleiding van Uw schrijven voor Mej. Doedes vind ik het beter dat schrijven in het openbaar mede te deelen, want die dame schijnt dan al buitengewoon kwaad te zijn, omdat iemand anders ‘haar’ pseudoniem gebruikt; - 't geen ik nogal vreemd vind, daar ‘Alma’ m.i. een zeer gewone naam is, waarvan ik mij kan voorstellen dat vele menschen hem zullen kiezen, zonder een flauw vermoeden te hebben dat toevallig ook eene mej. Doedes onder dienzelfden naam vertaalt. Nadat ik deze dame met een enkel woord had meegedeeld hoe de vork in den steel zat, werd deze brief van mij weder gekruist door een nieuwe van haar, bedoeld ter doorzending aan ‘de roofster’. Ik heb dien brief HEd. teruggezonden, met de mededeeling dat ik er nu verder van verschoond wensch te blijven. En het is dan ook om die reden dat ik Uw schrijven thans openlijk afdruk. - Ja, mijn postpapier is mooi, ik wou dat ik datzelfde van mijn hand kon zeggen. Ja, ik vond het ‘malheur’, zooals gij de zaak noemt, waarover mijn briefje handelde, óók ‘komisch’. Vrouwen worden over 't algemeen dadelijk zoo gauw kwaad. En dat zonder eerst behoorlijk te onderzoeken. Ten slotte nog een vraag: In de onderteekening van Uw zuster uit H. vind ik één l, in de Uwe twee. Hoe zit dat?

En nu heb ik nog een vroegeren brief van U te beantwoorden, met een artikel gezonden. Ik heb ook dat artikel aangenomen. Maar ik verwijs U naar mijn vorige corr. aan U. Niet te vèèl copie s.v.p. De medewerkers groeien steeds aan. En, juist omdat de Lelie, volgens Uw eigen mededeelingen, veel door heeren wordt gelezen, willen die niet graag àl te veel toilet-onderwerpen en aanverwante dingen zien behandeld. Ik weet wel dat er een massa menschen zijn, die graag ‘middeltjes’, voor dit of voor dat, probeeren, maar er zijn òòk een massa bladen, die zùlke rubrieken voeren. Dus, voor dezen keer. Maar, zendt op dit gebied niet mèèr dan dit.

Ja, dat hoor ik steeds van alle kanten, dat men de Lelie ‘overleden’ vindt als mijn stem erin ontbreekt. En ik erken gaarne dat mij dit zeer aanmoedigt. Reden waarom ik heb besloten geen zomervacantie te nemen, en mij steeds meer en meer aan het Blad te wijden. Dat bewuste hoofd-artikel is verkeerd begrepen geworden. Blijkbaar òòk door U. De schrijver ervan is m.i. dan ook niet heel duidelijk geweest in zijn poging tot schertsen. Ik voor mij ben van oordeel dat elke moeder moet weten te beoordeelen op welke wijze en wannèèr zij haar kind 't best inlicht over deze teere dingen. Dat hangt alles af van elk kind en van elk karakter afzonderlijk. Ook van de neven-omstandigheden hangt het af. Dat het inlichten op school, door vreemden, geschiedt, acht ik per-sé verkeerd. Ik heb U nu maar onder 't zelfde pseudoniem geantwoord. Dat vindt gij zeker wel goed?

Alkmaar. - Ik ben zóó blij dat gij er toe zijt gekomen mij te schrijven. En dat nog wel na zoo dikwijls Uw vroegere brieven aan mij verscheurd te hebben. Heusch, al mijn correspondenten interesseeren mij. 't Geeft mij voeling met hen, als zij mij vertellen wie zij zijn. En, gelooft gij niet, dat het voor mij heerlijk is te lezen, hoe iemand mij schrijft uit groote instemming met mijn Lelie-artikelen? Dat is voor mij immers een belooning op mijn arbeid.

Ik ben wat verbaasd dat gij een man blijkt te zijn. Uit Uw klachten, en uit Uw toon, klinkt veel meer 't zich eenzaam voelen van een vrouw. Maar, ik behoef U wel niet te zeggen dat ik U kan navoelen, want, immers, dàt juist, dat zich zoo eenzaam voelen in de maatschappij, dat heeft U tot mij aangetrokken uit de Lelie. Ik kan mij alles wat gij daaromtrent schrijft volmaakt goed indenken. Want ik-ook heb reeds als kind zoo ontzettend geleden onder onrechtvaardigheden. Dikwijls denk ik, aan mijn jeugd terugdenkend, dat ouders en volwassenen er nooit genoeg bij kunnen stilstaan, hoe teeder een kind voelt op die punten, hoe intens het lijdt wanneer het wordt op zij gezet, met een ín dat opzicht onbevredigend: ‘Dat doet er niet toe’, of: ‘Dat begrijp jij nog niet’, of dergelijke leuterpraat. En ook in de maatschappij is het mij steeds gegaan als U; ge lééft er in, ge praat, lacht, gaat uit, maar al dien tijd voelt ge, dat Uw ziel zoo oneindig vèr is van dat alles, zich zoo angstig toesluit voor al die banaliteit.

Natuurlijk kan ik mij maar al te goed voorstellen wàt het is dagelijks te strijden met een zwakke gezondheid, echter, ik ben bang, nu gij er weer vrijwel bovenop zijt, dat gij, door die plannen die gij nu hebt, U weer opnieuw zult gaan te gronde richten. Immers, juist zulk een leven als U dan zou wachten spant vreeselijk in. En, waartoe? Waarom, zoo Uw middelen dat toelaten, niet voor U-zelf alléén genoten van Uw kunst? Denk nog eens daarover na. Ik vrees dat U anders zooveel teleurstelling, en daardoor zooveel verdriet, wacht. Daarenboven gij schrijft, ‘ik kan onmogelijk mij-zelf op den voorgrond plaatsen,’ en, inderdaad, zooals gij verder schrijft, ‘om er te kómen in dat vak is dat noodzakelijk.’

Ik heb bij het slot van Uw brief (ik bedoel den eersten) gehuild. En, eerst dacht ik: ‘ik wou dat hij mij dat alles maar niet geschreven had’. Want, er is op dat punt zoovéél akeligheid, dat het mij soms wel eens te machtig wordt. Later kwam ik echter tot een andere opvatting, en was U dankbaar, omdat ik weer erdoor heb gezien, dat er toch ook goede en lieve menschen zijn voor honden, en vooral ook, omdat het mij zooveel pleizier doet, wanneer mannen, jongelui, op dat bepaalde punt zoo fijn, en zoo zuiver voelen, en zich dat gevoel niet schamen. Daarom dank ik U, en het spijt mij alleen maar dat gij mij niet dien avond zelf hebt geschreven, zooals ge hadt willen doen. Zelve verloor ik een Foxje, nog maar 3 jaar oud, aan een plotselinge ingewandsziekte, en ik zal nooit die stervende oogen, dien oneindigen liefde-blik, vergeten. Acht vreeselijke

[p. 703]

dagen hebben wij met hem doorgebracht, mijne vriendin, en onze Marie, en ik. Hij was op die twee eersten dol, en toch, toen hij zijn eindje voelde komen, wierp hij zich, met een laatste krachtsinspanning, tegen mij aan, en zag mij aan, alsof hij zeggen wilde: ik was toch van jou. Overigens vind ik het dan ook de grootste troost, dat Uw hond niet meer jong was, en den leeftijd had bereikt, waarop zij meestal heengaan. Dat maakt het berusten in het verlies gemakkelijker. Wij vieren tegenwoordig elken verjaardag van ons tweetal met een zekeren weemoed, omdat wij daarbij denken: alweer een jaar ouder, helaas! M.i. is er iets bovenaards in sommige hondenoogen. Benjamin kan je liggen aankijken met een uitdrukking in de zijne, die ons allen de tranen in de oogen brengt. En toch is hij zoo vroolijk ondeugend. Al ware het alleen om dat slot van Uw brief, dan zou ik in U een èchten geestverwant voelen.

Nu ga ik over tot Uw tweeden brief, waarin gij schrijft zoo te zijn getroffen door dat stukje van mij over Menton. Ik heb dat zóó uit het hart, zóó onder den diepen indruk van het oogenblik, geschreven, en daarom juist heeft het vermoedelijk velen met U zeer getroffen. Inderdaad, het hindert mij altijd zoo intens wanneer ‘kunstenaars,’ er zich toe zetten 'n stukje natuur ‘mooi’ te beschrijven. Het maakt je kregelig, geeft je een gevoel van: Schei toch uit, pedante, van wezenlijk gevoel voor de natuur ontbloote pennelikker. Ja, de Noorsche literatuur is poëtisch, maar die geeft ook volstrekt geen uitgewerkte ‘natuurbeschrijvingen,’ doch penseelt integendeel, slechts met 'n paar korte regels, soms. - Ingra Heine vind ik heel mooi. Ik heb het indertijd met warmen lof uitvoerig besproken in de Holl: Lelie. Ook ‘De Gevaarlijke leeftijd’ heb ik in de Holl: Lelie behandeld, en, evenals gij, geconstateerd dat het een reclame-prulwerk is, maar, welk ander boek bedoelt gij van Karin Michaëlis. onder den titel: ‘Het kind’? Ik ken een van haar ‘Benjamin’, dat ik zeer gevoelig geschreven vind. En later heb ik gezien dat iemand datzelfde ‘Benjamin’ nogmaals had vertaald, als feuilleton in een courant? Kan die tweede vertaling misschien onder den naam: ‘Het Kind’ zijn verschenen?

Ik voel alles juist zooals gij wat de zon en de duisternis aangaat. Dat heb ik trouwens in dat stukje over Menton en de Cap gezegd. Maar niet kan ik U navoelen, als gij U aan het strand hier op Scheveningen dicht bij God voelt. Natuurlijk bedoel ik, evenals gij, vèr weg, daar waar men alleen is. Maar, ook daar doet mij de Noordzee diep-melancolisch en vijandelijkvalsch aan. De Middellandsche Zee, met hare blauwe lucht, lacht. Maar de Noordzee is zoo onbeschrijfelijk droevig voor mijn gevoel. Zij kan mij doen huilen. Ik ben bang voor haar. En, als de zon zoo fel is, dan is zij wreed-hard vind ik, schel, leelijk.

Dat gevoel: Wat is het een genot te leven, heb ik altijd als ik mooie bloemen, en een vruchtbare natuur zie. Ik geloof dat ik dáárom ook zoo houd van het Zuiden, omdat de bloemen er als dringen en woelen uit elk rotsspleetje zelfs. - En bij ons vind ik den aanblik van de rijpe korenvelden en de welige akkers zoo vriendelijk. De omstreken van Parijs, behalve natuurlijk Versailles, ken ik niet zoo goed als Parijs-zelf. Ik zou in die stad niet graag voor-goed wonen. 't Is er mij te vuil. En dan ook, 't Fransche volk is mij buitengewoon onsympathiek; blufferig, oppervlakkig, schreeuwerig, in de hoogste mate.

Neen, ik geloof heusch niet dat sterven zoo erg is. Ik ben al meer dan eenmaal in mijn leven heel dicht bij den dood geweest, en ik herinner mij, o.a. hoe ik, toen ik de typhus had, uren lang met vol besef aan den rand van het graf heb gelegen, mijn pols in de hand van den dokter, die elk oogenblik het einde wachtte, maar hoe ik te zwak en te moe was om het heengaan op dat oogenblik zoo heel-moeilijk te vinden. Het gevoel van ‘'t moet’ heeft me op zoo'n oogenblik altijd over alle droefheid van heengaan heengeholpen. Wel echter heb ik een vreeselijken angst voor benauwd sterven. Ik ben in een pension geweest waar een hartlijder een wekenlang doodsbenauwd stervenslijden doormaakte, en, altijd als ik-zelve een erge benauwdheid krijg nu en dan, moet ik aan die mogelijkheid, dat mij zoo iets boven 't hoofd zal hangen, denken. Maar, ook in dat opzicht komt alles dikwijls zoo anders dan wij het vooruit vermoeden. Daarom verdiep ik mij maar nooit in die toekomst-mogelijkheden. En begraven worden! Neen, ik werd veel liever verbrand! En ik vind het een schande dat daarvoor ten onzent geen gelegenheid bestaat. Want, als men eerst naar Duitschland moet worden vervoerd, moet er immers nog vreeselijk met zoo'n lijk gesold worden. O dat sollen met 'n lijk! Ik vind het 't vreeselijkste van 't heele sterven!

In Uw derden brief gebruikt gij de uitdrukking: ‘Als U mij ooit antwoordt’. Maar, dat spreekt immers van-zelf. Dat doe ik iederen niet-anonymen correspondent. En zeker zou ik 't U doen, die mij geestverwant zijt blijkbaar. Alkmaar heb ik weleens bezocht. Maar ik ken het te weinig om er over te kunnen oordeelen. Zouden wij onze jeugd-herinneringen niet onwillekeurig steeds vermooien in onze verbeelding? En ook, zou dat ongelukkige gevoel, dat dan, bij 't weerzien, over U komt, niet een gevolg zijn van Uw verloren jeugd? Niet alsof ik geloof dat onze jeugd-jaren onze gelukkigste zijn. Geenszins. Wij zijn dan nog te jong om te waardeeren wat wij hebben. Wij jagen vooruit, in een zenuwachtige afwachting van het onbekende, waarop ieder onzer wacht in den opgang van het leven. Maar later, als we 't leven kennen, dan begrijpen we dat jong-zijn zoo iets onbeschrijfelijk móóis is. En dan idealiseeren we dáárdoor dien verloren tijd. - Ik-ook herinner me zoo goed mijn onbegrensd vertrouwen in alles, bij mij nog versterkt door een ongeschokt godsdienstig ‘geloof’. 't Scheuren van al die banden laat litteekenen na, die nooit meer verdwijnen. Ik heb zoo'n ware spreuk in mijn kamer hangen, eene die onbeschrijfelijk weemoedig is, maar die alle levenswijsheid insluit:

‘Als 't kleed ons past is het versleten,
Als men het boek kent, is het uit;
Als men het leven komt te weten,
Dan valt het scherm, dat alles sluit’.

[p. 704]

Of het noodzakelijk is ‘gelukkig’ te zijn? O ja, zeer zeker geloof ik dat dit nóódzakelijk is. Maar, 't is de vraag maar wáár men zijn gelukt zoekt. De meesten verlangen méér dan zij krijgen kunnen, vragen de volmaaktheid, op deze onvolmaakte aarde. Zij klagen voortdurend over wat zij niet hebben. En zij waardeeren geen oogenblik wat zij bezitten. M.i. bestaat de groote kunst om gelukkig te zijn daarin, dat men zich vergelijkt met diegenen die nog minder hebben, en dat men overigens voor zich zelf genoeg heeft aan eigen-ik, d.w.z. aan het eigen innerlijke leven met de eigen ziel. Het schermen met mooie woorden dergenen, die zeggen dat het ‘plicht vervullen’ gelukkig maakt, enz., is mij altijd een gruwel. Plicht vervullen is nuttig en noodig, maar het geeft geen geluk.

Kent gij de definitie uit ‘The Heir of Redclyffe van ‘Geluk’: ‘stralen uit een betere wereld, te spoedig verloren, of verdwenen.’ Die definitie is m. i op geluksmomenten van toepassing. Want m.i. bestaat er, in dien zin waarin gij 't bedoelt, geen eigenlijk voortdurend geluk, maar wel is er een voortdurende toestand mogelijk van tevredenheid met het eigen lot.

Wat Napoleon aangaat, neen, een ‘absoluut onzedelijk leven’ mag men hem geenszins ten laste leggen. Integendeel, hij heeft zeer veel van zijn vrouw Josephine gehouden, en was, zoowel voor haar als voor Marie Louise, steeds een goed echtgenoot. Andere vrouwen waren voor hem nooit iets anders dan de meest tijdelijke zinnen bevrediging, als zijn eigene vrouw niet bij hem kon zijn. Dat de meeste ‘groote mannen’ een slecht leven leiden is m.i. niet juist door U uitgedrukt. Gij bedoelt, denk ik, de ‘meeste artisten’. Maar, m.i. zijn artisten gewoonlijk héél klein. Een wezenlijk groot man is m.i. iets geheel anders dan verreweg 't meerendeel van de aan ijdelheid en zelfvergoding leidende kunstenaars. Zoo ook Wagner. Zijn muziek vind ik heerlijk, maar zijn leven, en zijn gelaat, en zijn doen, zijn ook mij niet sympathiek. En hoe vindt gij dien dwerg, naast zijn reuzengestalte, zijn zoon Siegfried? Als ik diens gezicht zie, word ik onwel. Om op Napoleon terug te komen, als gij leest hoe schandelijk hij is behandeld, door de Engelschen, dan krijgt gij een waren afkeer van die huichelaarsnatie. Toen ik de eerste maal 't graf van Napoleon zag, waren daar ook twee Engelsche dominees. Die vergalden voor mij mijn stemming. Voortdurend had ik lust hen uit te schelden. Ofschoon ik erken dat dit onbillijk was, want, wie weet hoe zeer zij zelf misschien afkeurden wat indertijd door hunne regeering geschiedde. - Wat Napoleon's leven op St. Helena aangaat, men voelt het diepste medelijden, als men daarvan leest, maar ik geloof dat ziekte hem toen te veel had ondermijnd, om hem nog de energie te laten tot een zich zelf 't leven benemen.

Hoe ik over Marie Antoinette denk? Zij is voor mij een van de mooiste figuren uit de geschiedenis. Zelfs hare ergste vijanden kunnen haar niets wezenlijks ten laste leggen, moeten erkennen dat al die pamphletten tegen haar louter leugen en laster zijn; zelfs gesteld dat zij, gelijk sommigen beweren, Fersen heeft liefgehad, is dat dan een doodzonde, van een jonge mooie vrouw, die een geheel apathischen, bijna onwilligen echtgenoot had, en, waar bovendien Fersen een van de symphatiekste mannen is geweest van zijn tijd? Marie Antoinette heeft, ook in hare voorspoeddagen, de kroon van Frankrijk waardig gedragen, was een liefdadige, lieftallige, beminnelijke vrouw; misschien meer vrouw dan vorstin. Maar zij moest boeten voor wat Lodewijk XV had gezaaid. 't Koningschap had uitgediend. Ook de beste vorst of vorstin had den stroom van den tijd niet meer kunnen keeren. En juist daarom is het zoo pedant-onrechtvaardig om boeken vol te schrijven, teneinde te betuigen dat zij dit of dat anders had moeten doen, om de revolutie te bezweren. 't Is het ei van Columbus. Van achteren beschouwd is het zoo gemakkelijk zulke vonnissen te vellen. En dan haar einde! Koninklijker en toch ècht-deemoediger is wel géén vrouw naar de guillotine gegaan. Hebt gij wel eens gelezen hoe zij tot in hare intiemste omstandigheden toe is beleedigd, in dat 24-uur lange ‘verhoor’, eer men haar vonniste? In die tegenspoed-dagen heeft zij zich voor Lodewijk XVI de trouwste gade, voor hare kinderen de zorgvuldigste moeder bewezen te zijn. En toen die haar ontnomen waren, toen heeft zij, zonder klagen of morren, elke beleediging gedragen, gesteund door haar rein kinderlijk geloof in God. Ik zou pagina's vol kunnen schrijven, om alles wat ik voel voor deze vrouw, en voor hare schoonzuster Elizabeth, uit te drukken. Ik háát de fransche revolutie, om háár; ik geniet ervan als ik denk dat haar beleedigers op hun beurt zijn gevallen onder de guillotine. Stel U voor, welk een lot! Dat vijftienjarige meisje dat, alleen, zonder vrienden, moest leven aan dat verdorven hof van Lodewijk XV, en dat werd gehaat van den begin af, om hare schoonheid en lieftalligheid, door hare van haar jaloersche oude tantes, Mesdames, door hare schoonzusters, door de dames der horhouding, door bijna iedereen, kan men gerust zeggen. Haar leven dwingt je voortdurend de gedachte af: Hoe kan God toch zulke dingen toestaan? Waarom moest zij boeten voor de zonden van dat oude ongedierte, Lodewijk XV?

Gij schrijft dat gij nu en dan een opwekkend woord van mij noodig hebt. Ik hoop zoo van harte dat gij, nu gij deze correspondentie begonnen zijt, haar zult voortzetten. Ik zal U steeds gáárne antwoorden. Veel dank en veel groeten.

Frisiana. - Ik herinner mij het stuk, en ook mijn belofte heel goed, en ik beloof U dat ik er nu terstond werk van zal maken. Vergeef mij dat gij zoo lang moest wachten.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.