De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Zedelijkheids-Apostelen
Roman door Anna de Savornin Lohman.
(Vervolg van No. 42.)
X.

Nog een ander slachtoffer óók viel, - in besloten kring. Eene die geheel onschuldig was. -

Juffrouw Gerbrandts had opgeademd toen de heeren vertrokken.

‘Goddank’ - zei ze tegen Petro, toen ze den laatsten had uitgelaten. ‘Goddank - ik was zóó bang dat de freule mij zou laten binnenkomen. 't Lag me zoo zwaar op 't hart’ - -

‘Nu, pa was er toch immers’ - had Petro gewichtig geantwoord, heel doordrongen van ‘pa's’ kerkelijke beteekenis als diaken, overtuigd dientengevolge, dat de heeren dien niet zouden durven ‘veraffronteeren.’

Pa was immers ook heengegaan tegelijk met hen, was heelemaal niet binnengeweest om haar af te halen en met-een z'n zuster de hand te drukken. Daarvoor was pa van daag nu veel te voornaam uit; en juffrouw Gerbrandts en Petro voelden dit als iets volkomen natuurlijks, zouden 't niet anders gewenscht hebben.

Petro was 's avonds, - een paar uurtjes na pa's vertrek met een paar der dominés, - alleen naar huis gegaan. Ze had eerst nog een gezellig kopje thee, met 'n koekje erbij, gehad bij tante. Want deze, die van 'n onschuldig snoeperijtje veel hield, had opgewekt gezegd, nog niets wetend, in hare afzonderingwoning, van de arrestatie van dominee Wijck:

‘Laat ons er 't nou maar eens van nemen kind - nu al die narigheid weer achter den rug is. Foei, foei, wat 'n gelaster toch! En de freule was er zoo om uit haar humeur op mij. - - Net alsof ik 't kon helpen. Maar nu is 't gelukkig alles geleden...’

Al knabbelend op haar stukje janhagel, had Petro voor de zooveelste maal geprobeerd er 't fijne van te weten te komen, en had tante er geheimzinnig tegenin gedaan:

‘Kind, vraag me daar nou niet naar. - Je pa zou 't me nooit vergeven als ik er met jou over sprak...’

Maar de couranten, die dienzelfden avond reeds de inhechtenis-neming van den beschuldigden predikant meedeelden, als 'n leuk sensatie-nieuwtje omdat zij vólgde onmiddellijk op de hem vrij-sprekende Vergadering in het Gesticht ter Verbetering van het gevallen Proletariërskind, brachten Petro weldra voldoende op de hoogte van wat ze weten wilde. Zoo de rechtzinnige Bladen zich zoo veel mogelijk stilhielden, nu zij de zaak verloren begrepen hun toevlucht nemend tot doodzwijgen, des te ironisch-uitvoeriger was de liberale pers. Van alle bijzonderheden achter de schermen ingelicht door Doesborg, - die voor zijn overloopen een voordeelig redacteurbaantje had gekregen - gaf deze pers op spottende wijze verslag van 't gebeurde, 't quasi-onderzoek, 't broederlijk samen op straat komen van de heeren, en daarop het slot, plotseling als in een comedie-stuk, de verschijning van den agent, die den

[p. 694]

schoongewasschen broeder had meegenomen naar de gevangenis.

't Ergste was, 't meest blameerend nog voor de heeren die aldus zichzelf tot het beredderen der vuile wasch onder elkaar geleend hadden, dat dominee Wijck, inplaats van te huichelen, eerlijk door de mand viel, zijn schuld erkende, geen enkele poging deed de door hem verleid geworden meisjes te belasteren, zooals Vermeulen, en zijn particuliere onderzoeker, en freule de Wevere, en Eduma de Witt, en al die andere vrome christenen 't wél gedaan hadden - uit eigenbelang. Daardoor kwam al de belachelijkheid en de knoeierij van 't vuile zaakje op hen neer. Ze waren dan ook woedend, precies in de stemming om aan freule de Wevere's wensch naar wraak op juffrouw Gerbrandts gevolg te geven. Dat verluchtte hen allen, dat ze op die manier tenminste aan iemand konden botvieren hun ergernis.

Want, freule de Wevere had juffrouw Gerbrandt's val reeds besloten vanaf 't gebeurde met dominee Wijck. Nooit bijzonder met haar ingenomen, altijd zich ergerend aan hare te groote zachtheid en haren medelijdenden omgang met de aan hare zorg toevertrouwde ‘slechte schepsels’, berustte zij, de freule, slechts noodgedrongen in haar directrice-schap, omdat ze door Vermeulen werd geprotégeerd. -

Nu zag ze de kans schoon.

Nu was er een gelegenheid tot aanklacht. - Zeker, ze had zich wèl gewacht ervan te spreken, toen diaken Gerbrandts, de eigen broer, tegenwoordig was in die vergadering die diende om de dierbare dominee-hemelladder schoon te wasschen. Want immers, toen hadden ze diens stem noodig, moesten hem dus winnen door lievig doen.

Maar nu was dat alles achter den rug, had het niet eens kunnen baten òòk nog. En een paar dagen later werd er een ‘huishoudelijke vergadering’ bijeengeroepen, niet in 't Huis-zelf, maar in de particuliere woning van de freule, opdat de directrice niets vóóraf vermoeden zou. En daar werd haar graf gegraven. - - De freule deelde het, onder huichelachtige betuigingen van leedwezen, mede:

‘Ze sprak niet graag kwaad van iemand met wien ze reeds zoo lang samenwerkte. Als 't niet ware geweest om 't belang van de zaak, van 't heilige werk, waaraan ze zich wijdde, dan zou ze 't liefst gezwegen hebben. Maar heusch - al dat treurige, dat onuitsprekelijk-treurige, waarover ze niet meer wou spreken nu, nu het was in de handen van de justitie, dat met dominee Wijck, dat zou niet gebeurd zijn als niet juffrouw Gerbrandts zoo slecht toezicht had gehouden, zoo weinig takt had bezeten om over de meisjes strenge tucht te voeren.’

Lizzy van der Hooph, thans, in haar qualiteit van particuliere secretaresse, weer tegenwoordig, nu de freule haar als hulptroepen bij den aanval noodig had, lei er nog een loodje boven op;

‘Ja, inderdaad, zij-ook had dikwijls opgemerkt hoe weinig invloed juffrouw Gerbrandts had, hoe er achter haar rug werd gegiecheld, en hoe zij veel te veel toegaf. -’

‘Ik zou al veel, veel eerder gesproken hebben’ - verzuchtte de freule - ‘als ik niet zoo medelijdend van aard ware, dat ik het menschje graag haar rustigen ouden dag had gegund. Maar nu - nu er zulke schandalen zijn voorgekomen, nietwaar, nu is het toch mijn plicht, als Christin, als Presidente van ons dierbaar Huis....’

Ze merkte zelve niet, in hare begeerte van de directrice te laten vallen, hoe ze thans diezelfde ‘schandalen’, die ze eerst, om dominee Wijck te redden, hardnekkig had tegengesproken, als zijnde ‘laster’ van die slechte schepsels, plotseling erkende nu als gebeurde vaststaande feiten, als bewijzen daarom van 't gebrek aan toezicht van de directrice.

Eduma de Witt en de andere bestuursleden merkten die fout in hare redeneering wèl. Maar 't kon hun immers zoo weinig schelen wat er met zoo'n obscure persoonlijkheid als die juffrouw Gerbrandts, die ze nauwlijks kenden, al of niet gebeurde. Ze waren er bovendien van overtuigd, dat het Huis finantieel stond of viel met freule de Wevere, die er haar fortuin gedeeltelijk aan gaf, en dat daarom die naar de oogen moest worden gezien, en de directrice voor haar moest wijken.

Dat argument van 't geld deed ook de deur dicht voor Vermeulen, toen hij nog een zwakke poging waagde tot verdediging, omdat 't nu eenmaal zijn protégée was:

‘En zou een reprimande niet voldoende zijn - lieve freule?’ - vroeg hij zoetsappig. - - ‘Zoudt U niet denken dat deze harde les haar misschien zal leeren voortaan voorzichtiger op te treden, strenger te zijn?’ - - bracht hij in 't midden.

‘Neen, meneer Vermeulen, - daarover heb ik rijpelijk nagedacht, dat verzeker ik u,’ sneed de freule hem vinnig 't woord af. ‘Maar, 't staat bij mij vast, als zij aanblijft, dan bedank ik. Dan zal ik mijn reddings-werk elders, met Gods hulp, beginnen. - Zij of ik, tusschen ons moet 't Bestuur kiezen.’

Haar lievige, quasi-medelijdende toon was opeens verdwenen. Al de zure jarenlange verbittering, die zij had opgekropt tegen de naar haar zin veel te weeke en te goedige juffrouw Gerbrandts, van wie zij daarenboven onbewust jaloersch was om haar een getrouwde-vrouw zijn, brak zich thans baan.

Vermeulen begreep dan ook dadelijk dat er niets aan te doen was, boog beleefd-toegevend:

[p. 695]

‘Van zooiets is immers geen sprake, -’ haastte hij zich te verzekeren. Wij zouden u onder geen omstandigheden kunnen missen, u, die u met zóóveel liefde en ervaring geeft aan deze edele taak. - - Nietwaar heeren?’

Hij keek zijn medebestuurderen van 't Gesticht, om instemming vragend, aan, en Eduma de Witt, die tot hiertoe, vervuld met particuliere beslommeringen, eenigszins afgetrokken was geweest, werd erdoor geïnspireerd om een kleine hatelijkheid te plaatsen aan het adres van zijn mede-Christen Vermeulen, ‘die immers, - als hij, Eduma, zich niet vergiste, - indertijd óók dien meneer Doesborg had geprotégeerd, dien meneer, die zich thans van zoo'n verraderlijken kant had laten kennen. Hij, meneer Eduma de Witt, vreesde dan ook dat meneer Vermeulen nu opnieuw, door zijn al te goede hart bewogen, de partij had genomen van juffrouw Gerbrandts. Maar hij, de oud-Excellentie, was liever àl te voorzichtig, dan niet voorzichtig genoeg. - Daarom ging hij heelemaal accoord met de opinie van de hooggeachte en niet genoeg te waardeeren freule’.

Vermeulen moest de hatelijkheid geduldig slikken. Wel is waar had niet hij-zelf maar de Leider Doesborg omgekocht. Maar hij, den Leider in den zak kruipend, had dadelijk daarop den jongen man overgenomen als zijn eigen particulieren protégé. Dat had hij er nu van. Doesborg ging hem tegenwoordig fier voorbij, den hoed op 't hoofd, als had hij hem nooit gesproken. Men zei dat hij hoofd-redacteur zou worden van een groot Indisch Blad; zijn capaciteiten waren er goed genoeg voor. En Vermeulen begreep, dat hij van deze opkomende kracht, die even slim was als hij-zelf, nog last kon krijgen. -

De vergadering eindigde met een motie, voorgesteld door Fredi ten Have, waarin der freule den bijzonderen dank en de eerbiedige hulde van 't Bestuur werd betuigd voor al haar onverdroten toewijding en zorg aan 't Gesticht; en tegelijk werd met algemeene stemmen besloten om aan juffrouw Gerbrandts, de directrice, haar ontslag te geven, ‘wegens de begane verzuimen in den laatsten tijd, waaronder de goede naam van 't Gesticht had geleden, - door háár schuld.’ - - -

Weenend stond juffrouw Gerbrandts met dien brief, die, als een donderslag aan een onbewolkte lucht, in haar nederige achterkamer was komen vallen, in de woning van haar broer:

‘Lees nou 's’ - - snikte ze, ‘lees dit nou 's. - - God, God - wat moet ik nou beginnen, op m'n ouwen dag.’ - -

De brief, in de groote ambtsachtig-uitziende enveloppe, met het verbroken zegel aan den achterkant, met het gedrukte hoofd: Vereeniging tot Verbetering van het Gevallen Proletariërs-kind, zag er onheilspellend plechtig uit. Dat zag broeder Gerbrandts dadelijk, toen hij hem ontvouwde. -

Geschreven met de schrijfmachine, onderteekend door Jhr. Fredi ten Have, in zijn qualiteit van secretaris van het Bestuur, stond het daar koud en wreed en meedoogenloos:

Zij, juffrouw Gerbrandts, kreeg, haar ontslag thuis - - om die geschiedenis met dominee Wijck. - De broer, dadelijk practisch bedenkend, dat hij nu zijn zuster misschien tot zijn last kreeg, hij, die Petro nog aan den man moest brengen, en 't zelf ook niet zoo ruim had, stond alleen stil bij 't eerste gedeelte, bij dit ontslag. -

‘Godverdomme’ - - riep hij, met een zeer onchristelijken vloek, die zijn vrouw een kreet van ontzetting deed slaken, en aan Petro een verontwaardigd: ‘Maar Vader’, ontlokte. -

Hij schrikte er zelf van: ‘Dat was de natuurlijke mensch, die daar uit me sprak,’ - verontschuldigde hij zich, oprecht-beschaamd. ‘We moeten 't aannemen van God. - - Maar, 't is een zware slag, - een zware slag zuster - op jou leeftijd.’ - -

Maar juffrouw Gerbrandts was nog 't méést in de war om 't onbillijke en onware van 't tweede gedeelte, die beschuldiging: Plichtsverzuim - waar zij zich bewust was integendeel haar heele ziel en bestaan te hebben gegeven, in vrome toewijding, aan hare taak van opzichteres en leideres van het Gesticht. -

‘Mijn schuld - mijn schuld’ - kermde zij pijnlijk. - ‘Dat ze nou zoo iets durven zeggen - - dat doet me 't mééste aan, - zie je. - De dominee was toch altijd alleen met de meisjes. Ik mocht er immers niet bij zijn. Hoe dikwijls heeft ie me niet gezegd, als er eene onwillig was:

Juffrouw Gerbrandts, laat U dat maar aan mij over - laat mij maar eens met haar praten onder vier oogen. En die Lina, wat heeft ie haar dikwijls àpart vermaand, opgezocht in haar eenzaamheid, als ze straf had! - - Kon ik dat dan verbieden.? De freule zelf zou 't me wàt kwalijk genomen hebben.’ -

In haar eer getast, gevoelende dat zij oneerlijk werd verongelijkt, om bijredenen, zakte zij neer op een stoel, snikkend:

‘Ik zal m'n eindje nog wel op de een of andere manier halen, - ik ben maar 'n oue vrouw - ik heb niet veel noodig. Maar - dat ze me nu zóó veraffronteeren, me zóó naar beneden halen....’ -

Toen vond haar schoonzuster, die, evenals haar man, tot de waarachtig-oprecht-geloovigen behoorde, een hartelijk troost-woord:

‘Het is de Heer, die het je oplegt, Zuster’, - zei zij eerbiedig. - ‘Je moet het van Hem aannemen, 't Kwade zoowel als 't Goede. - Als 't Zijn wil is, moeten we zwijgen.’ - -

[p. 696]

Dat was zoo. Dat voelden ze allen ineens, in hun naïef vroom gelooven dat alle gemeene menschenknoeierij een beschikking is van God, een beproeving, die Hij-zelf Zijn kinderen oplegt. Geen oogenblik kwam 't in hen op freule de Wevere of het Bestuur van 't, Gesticht af te scheiden van ‘Gods Wil’. In hun bekrompen maar oprecht geloof vertegenwoordigden die slechts de uitvoering daarvan, van ‘'s Heeren onnaspeurlijke raadslagen.’

Dat geloof deed hun thans berustend aannemen 't onvermijdelijke. Juffrouw Gerbrandts droogde haar tranen, trachtte zich in te denken de toekomst, zonder het haar lief geworden Huis, zonder de haar liefgeworden zaak. ‘Ze hoopte maar, dat de Heer haar gauw tot zich zou nemen nu, nu Hij haar niet meer wilde gebruiken in Zijn wijngaard,’ zeide zij, stil voor zich heen starend. Haar broer óók trachtte te berusten, keek zijn gewoonlijk stil haar gang gaande, niet-spraakzame vrouw met een soort bewondering aan:

‘Dat heb je mooi gezegd’ - prees hij haar. - ‘Heel mooi.’

En zijn vrouw, door deze goedkeuring van haar man, - dien zij heel hoog stelde omdat hij het tot iets zoo voornaams als diaken gebracht had - aangemoedigd, vervolgde:

‘Ik denk altijd maar, als er tegenspoed is, aan dat mooie versje uit onze gezangen. Dat heb ik ook geschreven vóór in Petro's bijbel, dien ze van ons heeft gekregen bij haar aannemen:

Nooit kan 't geloof te veel verwachten,
Des Heilands Woorden zijn gewis.
't Faalt aardschen vrienden vaak aan krachten,
Maar nooit een vriend als Jezus is...

Petro had haar Bijbel al gehaald van haar eigen kamertje, om het te laten zien, maar dat was eigenlijk niet noodig, want ze kenden het gezang allemaal uit het hoofd, en zongen het dien avond te samen vóór juffrouw Gerbrandts naar huis ging, na een lang gebed, vereenigd met haar broer en zuster en nichtje, waarin hij, in wèl hoogdravende woorden, maar met een oprecht gemoed, hun nood en hun toekomstzorg aan God had opgedragen. -

‘De Heer zou uitkomst geven. - De Heer sloeg wonden - maar Hij heelde ze ook.’ -

Daarvan waren ze allen, in eerlijke vroomheid, van zich Gods kinderen voelen, overtuigd.

En daarom zag het er, ondanks 't haar aangedane onrecht der aan freule de Wevere geofferde weduwe Gerbrandts vrij wat helderder en mooier uit in hare ziel van eenvoudig vroom menschje, dan in die van de over haar getriomfeerd-hebbende, zure, schijnheilige quasi-Christin. -

(Wordt vervolgd).