De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Een rijwielenfabriek (Fongers te Groningen).
(Vervolg en slot van No. 33).

Uit deze werkplaats komt ge in de smederij. Hier vindt ge veel geluid en veel warmte. De hardoven wordt juist uitgehaald. Een aantal roodgloeiende ijzeren bakken worden U voor Uwe voeten gezet en de ovendeur zakt weder. ‘In deze bakken zitten naafcups van zacht staal, die het kolingsproces hebben ondergaan. Als die afgekoeld zijn,

Groep van automatische draaibanken, die geheel automatisch, staafstaal verwerken tot kegels, potten enz.

worden ze gehard en daarna gaan ze weder naar de machine terug, om te worden geslepen.’ Ge draait U snel om, want achter U smeden drie man een zwaar stuk en ge vreest de vonken in Uw hals te krijgen.... ‘Een schijf voor een spanpatroon van een automaat, waarmede de remmen voor de legerrijwielen worden gedraaid.’

Uwe ooren zijn hiertegen niet bestand. Ge ziet in de verte nog buizen buigen, vlucht langs een stampende luchtpomp, die blijkbaar zwaar werk heeft en het op Uwe trommelvliezen schijnt voorzien te hebben, in de soldeerplaats. - Hier vloeit het door de gasvlam verhitte koper in de naden tusschen verbindingen en buizen van het frame. Ge blijft hier een heele poos staan.

Het vloeien van het koper is een aardig gezicht. De frames die gereed zijn, staan in lange rijen langs den wand. Wat zien ze er uit! Ze schijnen zoo bedorven, dat het een heel werk zal zijn ze weer mooi te krijgen. Uw gids spreekt: de gesoldeerde deelen gaan eerst naar de zandstraal-inrichting om de boraxlaag te verwijderen. Bij het soldeeren wordt namelijk borax gebruikt om het koper te doen vloeien en het verhitte staal voor oxydatie te bewaren. Het gesmolten borax, dat de verbindingen nu met een glasachtige laag bedekt, is te hard om met de vijl te worden verwijderd en wordt met de zandstraal weggeblazen.’

Gij gaat een hoek om en weer een hoek om en bevindt U tusschen de muren van

[p. 553]

een smalle gang. Door een glasruit ziet ge, hoe een zandstraal, op de ruwe soldeerplaatsen gericht, deze in een tel blank en schoon blaast. De man, die het toestel bedient, zit

Groep van draaibanken. Rechts: groote automatische draaibank voor staven tot 15 cM. dikte.

zelf vlak voor U. Mij heeft zijn armen door gaten in den wand gestoken, waaraan lederen mouwen zijn bevestigd. Zoodoende heeft hij geen last van het stof.

‘De afgeblazen deelen gaan naar de werkplaats terug om verder te worden afgewerkt met de vijl.’ Ge laat ze gaan en staat weder in de gang, maar nu aan het andere uiteinde, 100 Meter van het bord met ‘verboden toegang’ af.

Ge gaat een deur links van

Werkbank van de bankwerkers, waarop de ramen, vorken, steunen, sturen enz. worden gebouwd en afgewerkt.

U ìn, die vanzelf achter U dicht klapt. Er is zuiging in deze werkplaats. Het is de slijperij, waarin vier rijen toestellen met sneldraaiende assen, waarop schijven zitten. ‘Hier worden de deelen, die vernikkeld moeten worden, vooraf blank en glad gepolijst, zoodat het oppervlak geen enkel zichtbaar krasje meer vertoont. Dit geschiedt door ze tegen de sneldraaiende schijven te houden, die uit vilt of hout met leder bestaan en waarvan de omtrek met amarilpoeder is belijmd. De drijfassen boven Uw hoofd snorren 750 maal rond in de minuut, de schijven 2200 maal. Deze werkplaats wordt electrisch gedreven. De motor hangt aan de dakspanten bij den ingang en heeft 30 paardekrachten. De electrische stroom komt van een der dynamo's, die gij in de machinekamer hebt gezien. Het stof, dat bij het slijpen ontstaat, wordt door de groote stofkokers opgevangen en door ondergrondsche kanalen naar een stofvanger afgezogen.’

‘Hier naast is de vernikkelinrichting.’ Ge kijkt door een glazen deur en ziet dampende baden, werklieden haastig poetsend met borstels en kalk. Ge wilt van nabij zien en gaat door de gang een andere deur in. Nu ziet gij een rij groen geschilderde groote bakken, waarboven koperen stangen en waarin een groene vloeistof. Aan koperdraad hangen hierin aan de stangen de rijwieldeelen, telkens groote hoeveelheden van dezelfde soort, naast elkaar.

Speciale baden zijn er voor velgen, eveneens voor het verkoperen en het ontvetten. Een kleine gasmoter staat in een hoek van deze werkplaats te puffen en drijft een dynamo, die de electrische stroom opwekt, welke door dikke koperen geleidingen langs den wand naar de baden wordt gevoerd. Gij ziet trossen kleine deelen uit een der baden komen. Ze zijn zilverachtig wit. Ze worden even in kokend water gedompeld en zijn daarna terstond droog. Ge ziet ze naar de aangrenzende werkplaats brengen: de polijsterij, waarin weer sneldraaiende schijven, doch deze bestaan uit op elkaar gelegde lappen katoen. De schijven worden met wat poetspomade bestreken, de voorwerpen ertegen

[p. 554]

gehouden en in een oogenblik

Nikkelinrichting, waar de in de ernaast gelegen slijperij bewerkte deelen worden vernikkeld.

zijn ze glanzend en schitterend blank. Als wij nog wedden wilden zouden wij wedden, dat het vernikkelproces U interesseerde.

Ge gaat de gang weder in, verder in de richting van het bord met ‘Verboden Toegang’. Ge gaat weder een deur in: de lakkerij.

Een man dompelt frames in een kuip met lak en hangt ze op boven een hellende goot. Wat er afdruipt komt weer in de kuip terug. Zijn de frames wat afgedropen, dan komen ze in de moffels, gesloten ovens, die met gas worden gestookt. Achter

Lakkerij. Links: het doopen. Achteraan: de met gas gestookte moffels.

U worden de wielen gelakt. Ge ziet op Uw horloge, kijkt vlug nog eens rond en snelt door de werkplaats, waar

Fongers Heeren rijwiel 1e Soort A.

de lijnen uit de hand op de buizen worden getrokken en de merken worden opgebracht, door de werkplaats waar het lak wordt gepolijst en bevindt U weder in de gang.

Ge passeert de reparatie-inrichting, een aparte afdeeling, de voormontagewerkplaats, waar de trapassen en remmen worden gemonteerd, voor de frames naar het magazijn worden gebracht, de wielenmakerij, waar de wielen worden gebouwd, de expeditie, waar ge U tusschen stapels kisten zoudt moeten doorwringen, indien ge er binnengingt en nu moet ge nog zien, waar de rijwielen worden in elkaar gezet, geprobeerd en in voorraad geborgen. Dit is nog een kleine wandeling, maar ge zijt er toch spoedig. Ge ziet een tiental monteurs de rijwielen vlug in elkaar zetten; ge ziet een rijwielbergplaats, waarin elk rijwiel met zijn banden in een net geschaafd gootje staat en waar plaats is voor een aantal, dat ge weer vergeten zijt, voor ge in de rijschool zijt aangekomen. Deze doet U door haar overkapping aan een station denken en gij treft er toevallig een. leerling-wielrijder, wat tegenwoordig een zeldzaamheid is, omdat de jeugd thans het

[p. 555]

fietsen bijna gelijktijdig met het

Fongers. Dames rijwiel 1e Soort A.

loopen leert en ziet er den chef-monteur bezig met het beproeven van rijwielen.

Ge steekt de rijschool dwars over, terwijl gij den leerlingwielrijder goed in het oog houdt en bevindt U in het filiaal voor den detailverkoop. Hier ziet ge weder een lange gang, waarop kantoren uitkomen en aan het einde een magazijn. Gij zijt dus in een cirkel rondgeloopen en bevindt U weder vooraan in de fabriek? Neen, ge vergist U, het is een andere hoek van het gebouw, waarin de Afdeeling Rij wiel toebehooren is gevestigd. Het magazijn bevat een groote voorraad bellen, lantaarns, banden, zadels, tasschen, sleutels, pompen, naven, ketting- trommels, etc. voor den groothandel. Maar ge zijt geen agent en spoedt U weg, door het monsterlokaal naar de helder verlichte vestibule terug.

‘Is het U meegevallen? Zoudt ge hier Uw rijwiel wel durven laten? ‘O, zeker’, zegt ge, ‘maar het is nog niet noodig. Mijn Fongers is pas drie jaar oud’.