De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Boekbeschouwing.

Het Kerstekind, door Stijn Streuvels.

(Verlucht met teekeningen door Jules Fonteyne, uitgegeven door L.J. Veen, te Amsterdam.)

Dit laatste boek van Stijn Streuvels is als een groet uit een betere wereld, als iets héél moois en reins, dat hij je ten geschenke heeft gegeven! 't Uiterlijk reeds is een genot voor elkeen, die prijs stelt op smaakvolle boeken in zijn boekenkast, - dat zware papier, dien mooien druk, die aardige teekeningen, dat niet te groote, toch solide formaat.

Maar laat me nu liever boven alles spreken over den inhoud! Ik heb het al meer gezegd, en ik stel er prijs op het nog eens te herhalen opnieuw, Stijn Streuvels is in mijn oogen een der gróótste hedendaagsche kunstenaren die er bestaat, een dier werkelijkbegaafden, wien hetgeen hij te zeggen heeft uit de ziel uitwelt, zonder eenige moeite blijkbaar, als een zang in proza zoo roerendeenvoudig; - juist daardoor zoo lieflijk schoon.

Stel u voor wat 'n gewoon ‘roman’ schrijver zou hebben terechtgebracht van een zoo alledaagsch gegeven als dit verhaal, - een kindje dat bij arme luidjes wordt geboren in den Kerstnacht, dat de broertjes en zusjes dientengevolge beschouwen als het kindeke Jezus-zelf, en naar wien 'n rijk buurkindje nieuwsgierig komt kijken.

Dat is 't geheele gegeven! 't Is zoo doodgewoon nietwaar, dat gij vooronderstellen zult, als gij 't niet hebt gelezen, hoe flauw, hoe kinderachtig! Enfin, ik geloof wel, dat er een groote categorie van menschen is, die zoo iets heusch ‘kinderachtig’ zullen vinden, ook nà lezing, die 't misschien niet goed durven zeggen, omdat Stijn Streuvels zoo ‘in de mode’ is, en immers pas nog een prijs heeft gekregen ook, maar die toch, - heel in 'n hoekje van hun hart - bij zichzelven zullen denken, dat ze niet begrijpen kunnen wat er nu eigenlijk aan

[p. 171]

is, aan zulke kinderachtige vertelseltjes als dit! Want, men moet verstaan de heel-mooie taal, en kunnen navoelen de heel-reine beteekenis van een Kerstverhaal als dit, om het te kunnen waardeeren in al zijn oneindige schoonheid. Stel tegenover zulke wezenlijke poëzie in proza, tegenover zulke lieflijk uitgedrukte gedachten, de vulgaire ‘realiteit’ waarin de Querido's en c.s. zich uitdrukken, zich verbeeldend iets moois te scheppen. Bij hen is elk woord bedacht, gezocht, berekend op effect, voelt en tast men de onophoudelijke begeerte toch vooral platte en ruwe en gewoonlijk niet-gezegde dingen neer te schrijven, tot verbazing van den lezer over zooveel gedurfdheid. Maar bij Stijn Streuvels is het net omgekeerd. Hij ziet de eenvoudige, van de groote wereld nog onberoerde ziel van het volk, en hij schildert wat daarin omgaat, zoo roerend-aandoenlijk-naïef, dat u er de tranen bij in de oogen komen.

Misschien heeft dit werk nog 't meeste gelijkenis met Maeterlincks L'Oiseau bleu. Niet voor niet zijn die twee immers ook landgenooten. 't Voor de naïeve zijde van 't leven - naïef in den goeden zin, - ontvankelijke van den Vlaamschen aard openbaart zich in beide schrijvers. In Parijs heb ik met eigen oogen 't meest wereldsche en door de meest realistische stukken verwende publiek ademloos zien luisteren naar de eenvoudige kinderlijke taal van Myltyl en Tytyl, die twee Vlaamsche armeluis-kindertjes, die uitgaan om L'oiseau bleu te zoeken, en daarbij allerlei allerliefste, eenvoudige levenswaarheden zeggen, als de gewoonste dingen ter wereld! Ook de inhoud van L'Oiseau bleu is in zekeren zin maar 'n kindersprookje, want Tytyl en Myltyl, die allerlei avontuurlijkheden beleven, terwijl zij met ‘Het Licht’ zoekende zijn naar l'Oiseau bleu, behooren natuurlijk thuis in een geheel denkbeeldige sprookjeswereld. Maar ik vraag u, is ook juist dat niet kostelijk, niet als een belofte voor een nieuwer, betere periode in de litteratuur, dat onze beste auteurs van den hedendaagschen tijd terugkeeren aldus tot het een tijdlang geleden zoo absoluut-veroordeelde gebied der fantazie? - Hoe kort betrekkelijk is het nog maar geleden, dat alle opvoeders der jeugd en alle auteurs verklaarden, hoe niets bespottelijker en verderfelijker zou zijn voor lezers, dan hen te spreken van 't aloude ‘sprookje’, der geheimzinnige geboorte van het kindje, uit den hemel gezonden door een liefderijk Vader. - Welneen, de waarheid moest iedereen weten, de waarheid, zoo crû, zoo onomwonden, zoo afzichtelijk mogelijk. In Pot-Bouille werkte Zola - voor wiens talent ik overigens den grootsten eerbied heb - een bevalling uit, zoo afschuwelijk natuurlijk, dat men maar 't liefst die bladzijden oversloeg. Op zijn voetspoor - want het ongeluk in zoo'n geval is, dat de talentvolle voorbeelden terstond slechte, onbegaafde navolgers te over vinden - kwamen er in alle landen ter wereld boeken te over uit van menschen, die zich er op toelegden alles wat met barenswee in verband staat zoo realistisch mogelijk uit te werken. Alsjeblieft geen illusie laten op dat speciale punt! Hoe naakter de waarheid, hoe mooier. En, gold het arme menschen, dan werd je daarenboven nog eens heel duidelijk aan het verstand gebracht hoe diep die te beklagen waren, dat ze zoo iets doms hadden gedaan áls al weer 'n kindje erbij maken!

- En ziedaar, hier komt nu Stijn Streuvels met zijn machtig talent - want ik erken volgaarne dat alleen een machtig talent tot zoo iets in staat is zonder belachelijk te worden of kinderachtig - en hij werkt het gegeven zóó meesterlijk aandoenlijk uit, dat je kunt begrijpen, navoelen, die kinderlijke jaloezie van de kleine rijke Veva, aan wie noch hare Kerstgeschenken, noch hare Kerstboom iets meer waard zijn, omdat zij die van dat alles misdeelde arme speelmakkertjes benijdt, die immers 't ‘kindeke Jezus-zelf’ in hun huisje mogen ontvangen.

Even - voor ik verder ga - wil ik u vertellen van den magnifiquen stijl van Stijn Streuvels. De aanhef brengt je al dadelijk in de stemming:

‘De sneeuw, de lucht zat er vol van. Omhoog, uit den grijzen hemel, runselden en wervelden de vlokken als donkere kruimels, krieuwelden daar rond als een muggenzwerm; maar beneden was 't een spelen en wentelen als van dartele, witte vlinders, zacht wattige brokken, gruisdikke, dooreen draaiden, robbelden op en neer, of in schuinen val van overdweersch wevende draden, grondewaards schoten en daar stil, ge ruischloos, dood gingen liggen op de dikke, donzige, witte vacht.’

Nietwaar, zoo iemand heeft het sneeuwen gezien, in zich opgenomen, heeft de stemming, waarin die je brengt, begrepen. Van daar, dat hij dat alles zoo eenvoudig-helder vertelt dat je het als het ware vóór je ziet zonder eenige gezochtheid.

Maar, daar binnen is moeder ziek! En

[p. 172]

inplaats van dat Stijn Streuvels u, op de hedendaagsche realistische wijze, gaat uitleggen hoe de kinderen best vermoeden wat haar eigenlijk scheelt, en hoe vreeselijk ze lijdt enz. enz., inplaats daarvan voert hij dat verrukkelijk ideale grootmoedertje u voor oogen, dat den kleinkinderen wijsmaakt, hoe 't ‘kindeke Jezus-zelf in zijn eigen heiligen persoon er straks zal zijn. O wat is dat troostrijk en bemoedigend, die flinke vertrouwende levensmoed van dat oudje, dat haren kleinmoedigen zoon ferm toespreekt hoe zij zelve ook immers haar gezin grootbracht, ondanks armoede en tegenspoed; dat den tijd vindt, midden tusschen 't oppassen harer schoondochter door, den kleinen kleuters die poëtische kerstboodschap zoo innig bij te brengen, dat zij, in hun stille, stomme vreugde, omdat 't Kerstkindjezelve bij hen zal verschijnen, er voor vergeten èn moeders ziekte èn hun eigen daardoor geen feestmaal hebben èn alle jaloezie op rijker-bedeelden dan zij-zelve.

Want, dat is zoo fijngevoelig geteekend, die ontmoeting tusschen die arme kleuters en de rijke Veva, die zich eerst te goede doet op alles wat háár de Kerstavond zal brengen en die er dan heelemaal stil van wordt als ze 't hoort, hoe noch 'n Kerstboom, noch wafels, halen kunnen bij de vreugde, die straks haar intocht zal doen in die woning der armen: ‘de komst van 't kindeke Jezus-zelf.’ - Ik herhaal, men moet dat alles zelfs lezen in de rijke en toch zoo in-eenvoudige taal van Stijn Streuvels, om te kunnen begrijpen hoe oneindig hoog zijn werk staat uit een zuiver literair oogpunt.

Waarop ik nog bovendien wil wijzen, is op de verheven mooie strekking, die ten grondslag ligt aan Streuvels' verhaal. Veva kan geen vrede vinden met haar eigen rijkdom, sinds ze weet dat die tot hiertoe zoo verachte buurtjes iets veel heerlijkers krijgen dan zij, iets veel voornamers nog. En ze zeurt en smeekt haar moeder om toch eens te mogen gaan zien naar dat groote wonder; ze wil het weten: ‘Waarom brengen bij haar de engelen al dat moois, en gaat 't kindeke-zelf naar zoo'n schamele woning juist.’ En het antwoord der rijke boerin, om er zich uit te redden, is zoo echt aandoenlijk-gevoelig: ‘Voor al die arme menschen hebben de engeltjes geen tijd; daarom moet ons lieve Heer wel zelf daarheen gaan’. Veva echter houdt vol; zij ook wil dien Heer - ter wiens eere immers 't heele feest is, - aanschouwen met eigen oogen, en hare moeder is niet zoo goed, of zij moet wel toegeven ten slotte om haar kind tevreden te maken. Maar dan - en hier schuilt m.i. de verrukkelijke les die Stijn Streuvels ongemerkt legde in zijn verhaal, - dan ontwaakt in dat rijke boerin-hart, tot hiertoe toegesloten, eindelijk het goddelijk medelijden. Och, zij weet wel, dat het kindje, dat ze met haar Veva gaat bekijken, dat daar ligt, in lompen gehuld, maar 'n heel gewoon armeluiskindje is, dat niets te maken heeft met ‘het kindeke Jezus’, en dat ook niet is gezonden dóór hem. Maar de aanblik van die lompen, de aanblik van die broertjes en zusjes, die niets, niets voor hun kerstfeest hebben, dan alleen den waan dat ze ‘'t kindeke Jezus’ in huis ontvingen, die aanblik doet haar ineens verlangen te helpen, te geven. Zij zelve moedigt Veva aan om iets te brengen van al hare eigen kerstgeschenken. Zij haast zich ook harerzijds der arme misdeelde kraamvrouw bij te staan in hare armoede. En dat alles is zoo natuurlijk, zoo gewoon verteld. Men zou bijkans zeggen, 't spreekt zoo van zelf. Maar juist daarom houdt het - voor wie wil en kan verstaan - in zich zulk een blijde boodschap. Het medelijden! O, het goddelijk medelijden. Heel dit kerstverhaal zingt het uit als een godgevallig kerstlied, niettegenstaande ik niet geloof, dat Stijn Streuvels persoonlijk is wat men noemt een fijn Roomsch-Katholiek! Maar dat doet er niet toe, hij heeft de ziel, de beteekenis van de kerstboodschap verstaan. Zijn kerstverhaal is er een van lieflijken vrede, dat u beter maakt, dat u een inblik geeft in dat verborgen, diepere volksleven, waarvan wij stadsmenschen - door de beschaving en het nàdenken bedorven - veel te weinig afweten, en dat toch dikwijls zoo innig, van-zich-zelven-niet-eenmaal geweten, mooi en goed is.

‘Veva besefte maar al te zeer hoe veel weeldiger en kostelijker 't bezit was voor Leentje en Trientje, die zulk een Kindeke mochten in huis krijgen, waar zij zelf met een enkelen kerstboom en wat snuisterijen moest tevreden zijn. Maar nu voelde zij alevenwel geen afgunst meer voor de arme meisjes; ze moest haar onzeggelijk dankbaar zijn, om 't geen ze haar wilden meedeelen van den schat, omdat ze hier komen mocht en het Kindeke zien!

Zij gedrieën hadden ondereen nog geen woordeken gesproken, maar toen moeder halfluide vroeg:

‘Veva, wat hebt ge nu meegebracht voor die brave kinderkes? Dan stond het meisje beschaamd, en schrikte, en al wat ze deed 't was

[p. 173]

drukkelijk opkijken omdat moeder kaar betrapt had, en ze nu haar wreede nalatigheid moest bekennen’.

Zie, ik hoop voor u, die dit leest, dat gij de naïeve schoonheid van zoo'n bladzijde, van zulke taal, kunt nàvoelen.

Zoo niet, sla dan liever de platheid op van een de Meester's Geerte, die u vertelt van haar vuile wasch, of van eens Querido's walgelijkheden. Ik voor mij begroet, te midden van al het proza van het leven, een uitgave als deze als 'n heilige, goddelijke poëzie, en ik heb den auteur lief, wiens ziel zoo eenvoudig mooi kan navoelen de ziel van het kind.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.