De Hollandsche Lelie. Jaargang 25

Parijsche Brieven.

1. Volkstheater; 2. Maaltijden; 3. Godsdienst; 4. Kleine ondeugden.

Vast besloten, nu ik er zoo dicht bij vertoefde, het volksleven zooveel mogelijk in al z'n uitingen te leeren kennen, had ik m'n gezelschap, dat min of meer beangst bleek, op een Zondag overgehaald, om 's avonds eens naar een der befaamde cafés-concert of volkstheaters van Montmartre te gaan. 't Liefst had ik een kijkje genomen in een nachtkroeg, doch hier was geen denken aan, naar ik begreep, en daarom vroeg ik den kellner aan tafel:

- Y-a-t il ici-près un théatre du peuple?

- Si madame, la ‘Petite Gaité’ au boulevard Roche-Chouart. C'est très beau ça.

- Nous pouvons y aller?

- Certainement. Tout le monde y va. Quand vous descendez rue la Barre, toujours à droite, vous verrez le théatre en façe. Le nom électriquement illuminé.

Tegen half negen liepen we weer door de reeds beschreven volksbuurt tot we het schitterend verlichte opschrift genaderd waren. Verder aan 't uitwendige niets bizonders.

Net toen we binnen wilden gaan, caramboleerden we tegen een terugkeerende, dik besminkte en gepoederde vrouw van een dertig jaar ongeveer, met de allures van een dame.

- Plus de place, zei ze tegen me, daar ik het katje overal de bel moest aanbinden en dus de eerste was.

Plus de place; nous verrons, gaf ik ten antwoord, voelende dat men liever een heel gezelschap toe zou laten, dan zoo'n losloopende mondaine en ik drong naar binnen, waar de anderen mij volgden.

We gingen door een klein portaaltje en stonden toen plots in de zoogenaamde schouwburgzaal.

Een allerzonderlingst gebouw. Het midden vlak tegenover het tooneel was vrij hoog, doch de zijden hadden een lage zoldering en voor wie niet op de eerste dwarsrijen zaten, zou het onmogelijk zijn iets te zien van wat er op de scène voorviel.

Hierop had men echter een weg gevonden, door de gedeeltelijke achter- en geheele zijwanden dier verhevenheid, van spiegelglas te voorzien, wat de optredenden naar alle hoeken deed weerkaatsen. Bovenrangen waren er niet en vlak bij het tooneel bevonden zich eenige loges, waar rijk getooide cocottes troonden. Het was er stampvol en daarbij een brouhaha van gepraat en gelach, wat nu juist niet recommandable scheen om iets van de chansonnette te verstaan, die een dwaas gekleed individu, onder gespring en gedans, juist ten gehoore bracht.

Zoodra de suppoosten ons hadden opgemerkt, kwamen ze op ons af en wilden ons op een achterafje neerzetten, onder 'n publiek van 't minste gehalte.

- Mais non, est ce là une place pour nous! Nous retournons, s'il n'y a pas meilleure.

- En bien madame, oui. Voici des places encore, le long du parterre. En hij sloeg eenige afhangende zijbankjes op, waar we achter elkaar konden zitten.

Ik had eigenlijk wel willen heengaan en naar 'n andere gelegenheid zoeken, op de boulevard Roche-Chouart, waar ik annonces van gezien had, doch m'n gezelschap wilde nu maar liever blijven, en zoo zaten we dan spoedig heel bekrompen en lastig achter elkaar, langs het middenvak, waar tusschen het nauwe paadje met de zijden, kellners onophoudelijk af en aanliepen, want consumptie bleek onder de entree begrepen en moest met een goed pour-boire voor de bedienden geaccepteerd worden.

Ik gaf wel m'n pour-boire, doch accepteerde niets, uit vrees van 'n infectie, daar ik in het dichtbijzijnde buffetje wonderlijk met kopjes en glazen zag omspringen, in 'n grooten gemeenschappelijken spoelbak.

Het geheel was er op berekend om zooveel mogelijk bezoekers te bergen en behalve de door genoemde dames bezette loges, zat men als haringen in een ton op elkaar. We kregen eerst een stuk of vier zangnummers van mannelijke en vrouwelijke specialiteiten in vroolijkheid, waarvan enkelen bijtend sarcasme tegen de staking en den Staat lanceerden, maar het publiek was aanhoudend zoo drukdoend en lacherig, dat de helft verloren ging.

[p. 12]

Mij persoonlijk kon dat ook minder schelen, daar het natuurlijk op kunst geen aanspraak kon maken en ik veeleer beoogde het publiek te bespieden, uit nationaal oogpunt.

Van de nachtkroegen heeft ieder wel gehoord en gelezen, doch men denkt daarbij aan 'n gehalte van uitgaanders, dat alle schaamte heeft afgelegd en eerst na middernacht, vaak tegen twee uur in den morgen, daar aanlandt. Hier kon ik echter m'n oogen nauwelijks gelooven en schaamde ik me bijna voor de omgeving, waarin ik me bevond. Het gansche parterre was één menschenklont van tweeërlei sexe, tegen en op elkaar leunend, in grof-zinnelijke houding. Keurig gekapte jonge meisjes met verfomfaaide blouses en opgedirkte japonnetjes, hingen op de schouders der mannen van allerlei leeftijd of werden met één arm omstrengeld, zóó, dat de gezichten elkaar raakten, ongegeneerd kussen gewisseld en kleine handtastelijkheden werden toegestaan.

Dit mingekoos nam toe, naarmate de avond vorderde en er hing zoo'n benauwende zwoelte over de gansche menschenmassa, dat men naar versche lucht snakte, waaraan we, toen het pauze werd, ook gretig gevolg gaven.

Tegen half tien, kwamen een vijftal mannen met stierkoppen, in onberispelijk gekleede zwarte jas en hooge zijen binnen, even forsch van gestalte als reusachtig van hoofd, kleine gekleurde waaiertjes in de hand. Ze baanden zich een weg door de nauwe gangetjes, tot aan de loges, waar ze de besminkte cocottes opzochten en begroetten - de souteneurs.

Aan 't eind der eerste afdeeling vertoonde men, dik opgelegd, een blijspelletje en nu bij vrijen en trouwen kwam 't publiek op 't hoogtepunt van pret. De souteneurs zaten fluisterend achter de waaiertjes met hunne vrouwen te kozen, en bij 't slot waar ze elkaar kregen, kende aller extase geen grenzen.

Hoe weinig begrip de menschen hadden van het gevaar, dat er voor kinderen in zulk een omgeving schuilt, nam ik waar aan een 11 á 12 jarig meisje dat aan den zijkant dicht bij me, naar het liefdegebaar van eenige paren zat te bespieden en daar geheel in opging. ‘Een der toekomstige minaressen als deze versleten zijn,’ maakte ik de opmerking bij mezelf. ‘Is dat een plaats voor kinderen, hoe kan Parijs anders zijn dan het is!’

Het was of we na een brandend heeten dag bij een frisch water kwamen, toen we zoodra 't pauze werd, de buitenlucht inademden, met het voornemen er nà niet terug te keeren. We hadden genoeg gezien, maar toch speet het geen onzer ‘het Parijs’ van Montmarte in z'n vermaak te hebben gadegeslagen.

Nog was ik zeer nieuwsgierig naar de maaltijden der Montmartrois, doch 't was niet zoo gemakkelijk hier achter te komen, wijl men de woningen niet kon binnendringen. Het toeval, bood me echter gelegenheid in een gezin ook 'n kijkje op tafel te nemen en bij een ochtendwandeling in m'n eentje door de schilderachtige buurtjes en straten van de Butte, trof ik 's morgens kwart over elf mannen en vrouwen, uit de lagere volksklasse, aan den maaltijd, vóór goedkoope restaurants. Heen en teruggaande, zag ik de eigenaressen zelf de klanten bedienen en kreeg een vrij goed overzicht van de voeding. Het eerste geval was bij onze blanchisseuse, waar we met opzet zelf gingen vragen, naar de afgegeven zakdoeken en andere kleinigheden.

Van uit een der kamers hadden we het gezicht op deze familie en ontdekten dat de maaltijden genuttigd werden in het voorhuis. De menschen hadden goed hun brood leek ons toe, want van de mooie, frissche, blozende moeder, tot de kleinste der kinderen met zwart haar en donkere oogen, zaten allen goed in het vleesch en droegen lichamelijke teekenen van welvaart.

De straatdeur stond open en ik deed m'n boodschap, zoo bescheiden mogelijk.

De tafel was netjes gedekt en ieder had een geurig riekend bord dampende soep voor zich met een groot stuk hard brood, wat gelijk met de soep genuttigd werd. Verder stond er een groote schaal met witte boontjes - heerlijk eet men die in Parijs - en nog een andere met vleesch en groenten.

Heel iets anders, als menschen van gelijke conditie bij ons eten.

De schoonheidszin, zoo waar te nemen in kapsels en kleeding openbaart zich ook in het eten, er is variatie van spijzen, tot in de werkmansgezinnen, waar men bij ons, dus, met één, hoogsten twee schotels z'n maal doet.

De werklieden voor de restaurants etende, waaronder groenvrouwen en camelots, werden ook driemaal bediend, waarvan ik een schotel met vleesch goed te zien kreeg, en nog bovendien lag er een appel voor dessert.

De werkman in Holland eet zeer zelden in restaurants, zoolang er goed verdiend wordt in 't geheel niet, en dan is z'n toevlucht naar de gaarkeuken.

[p. 13]

Hier, waar velen hun brood buiten de deur, met venten of in fabrieken moeten verdienen, man en vrouw meer als kameraden leven, wordt zeer veel buiten's huis gegeten, vaak ook omdat de afstanden te ver zijn, en daar men hier tweemaal per dag een warme maaltijd nuttigt, kan het ook moeilijk anders.

We kijken ook nog op een étage in rue de La Barre, waar vier paren van twintig tot veertig jaar bijeenwonen en waarvan allen afzonderlijk, 's morgens vroeg de woning verlaten en er niet voor donker terugkeeren.

Dan ontsteken ze het gas, werpen de ramen wijd open en gaan zitten lezen, maar van maaltijden merken we nooit iets.

Toch kunnen ze niet minder dan voor 75 centimes déjéuneeren en dineeren, dat is de laagste prijs, zooals een medame op place de la Barre me welwillend inlichtte.

- Quels sont les revenus d'un ouvrier ici, moyennant, vroeg ik een onzer bedienden.

- Ça diffère madame, mais il ne surpasse pas souvent les trente francs.

Men behoeft dus ook al niet naar Parijs te gaan, in de verwachting het er beter te zullen krijgen dan hier, want door de leefwijze is de levensstandaard er vrij hoog.

Zoo ik reeds meedeelde, is ons hotel dicht bij de Basilique du Sacré Coeur gelegen, en als de eenige nette gelegenheid in den omtrek er van, aangewezen voor de bezoekers dier kerk, om te kunnen déjeuneeren.

De enkele keeren, dat wij het déjeuner te huis gebruiken, zitten er ook twee dienstdoende priesters uit de Basilique aan. Hierdoor zou men gaan veronderstellen, dat ook de hotelier en z'n personeel streng kerkelijk zijn, doch het tegendeel is me gebleken.

Op 'n morgen zag ik ‘L'Intransigeant’, een der felste anarchistische bladen, op 'n bank liggen, en een der bedienden me in den tuin passeerende, vroeg ik:

- Est ce qu'on lit ici ‘L'Intransigeant’?

- Si madame. Ce journal est à moi.

- Vous le lisez donc, vous même?

- Mais oui. Si madame veut....

Daar begreep ik niets van. Eigenlijk veronderstelde ik, dat de patroon hier onkundig van was, want toen we vertelden, dat we bloemen van Zola's graf hadden geplukt, keek hij erg zuinig en meenden we dat hij minder voorkomend scheen dan voor dien tijd, maar toen wij opmerkten, dat ook een ander van het personeel er onder z'n oogen in zat te lezen, dachten we dat we ons vergist hadden.

Om te willen weten, vroeg ik eens aan het aardige, twintig-jarige mevrouwtje, die wel eens 'n praatje met me kwam maken,

- Vous visitez souvent l'église?

- Jamais.

- Et votre mari?

- Non plus.

's Morgens, bij den vroegdienst, zie ik ook heel weinig menschen met kerkboekjes passeeren, mannen in 't geheel niet, geregeld zoowat dezelfde juffrouwen op leeftijd en 'n stuk of wat kinderen.

Ik geloof dan ook, dat de Basilique met uitzondering van enkele vromen, meer bezocht wordt door vreemdelingen, dan door de omwonenden uit het diocese, en er meer troont als een religieus monument van Parijs, dan als het kerkgebouw waar de parochianen uit innerlijke behoefte binnentreden.

Zoo passeerden we in rue La-Marck ook een winkeltje, waar religieuse voorwerpen verkocht worden, terwijl op een lijntje voor de ramen verschillende dagbladen te koop hangen, waaronder L'Intransigeant en La Guerre Sociale, het antimilitairistische blad van Hervé.

Dan zijn de Katholieken in Nederland heel wat conscientieuser in hun kerkelijke plichten en wordt door de priesters meer toezicht gehouden op hun doen en laten, want een dergelijk winkelzaakje zou men er te vergeefs zoeken, geloof ik.

Als een karaktertrek van 't algemeen, doet minder prettig aan bij 't Fransche volk, de gewoonte om je, in rond Hollandsch gezegd, te bestelen. Niet om direct iets van je weg te nemen, maar van die kleine oneerlijkheden, welke je voor 'n vergissing kunt laten doorgaan. Als men niet uitkijkt en meerekent, staat er altijd iets op de addition dat men niet gehad heeft, of iets anders, waarvoor men te veel heeft geschreven, terwijl de zucht om je voor goed geld minderwaardige dingen in handen te stoppen, geen weerstand geboden schijnt.

Dit merken we vooral op bij 't koopen van vruchten, wanneer we er niet naar blijven kijken, worden gauw 'n paar gave peren of appels voor aangestokene of buikzieke verwisseld.

En de meeste kellners zijn aartsschelmen in 't teruggeven van geld, waar ze behendig 'n gemutileerd geldstuk tusschen moffelen, daar zit je dan mee opgescheept, als je 't niet bekijkt, want dat is niet gangbaar.

In tegenstelling echter van deze herhaaldelijk ondervonden ondeugden, maakten we

[p. 14]

kennis met een hoogst achtenswaardige familie in het Magazijn Jeanne d'Arc op de Butte.

Altijd even minzaam, voorkomend en kiesch en zoo door en door eerlijk, dat we bij 't wisselen van een bankbillet van honderd gulden, per franc berekend, meestal goud geld voor 't gemak terugkrijgen, wat de Franschen ongaarne uit handen geven. En ook hier wordt, naar me bleek, de godsdienst niet nonchalant beleden, maar van fanatisme toch vrij. Vooral met de vrouw heb ik verschillende gesprekken gevoerd, die me 'n betere kijk op het fransche karakter geven, dan met de meeste anderen.

M'n indrukken van het volksleven, heb ik, in verband met m'n eerste twee brieven, zoo goed mogelijk weergegeven en een volgende maal hoop ik het over den wansmaak te hebben, die ons dikwijls ergert en ons onbegrijpelijk voorkomt in de stad, die tot voorbeeld dient op modegebied over heel de wereld.

Parijs.

RARDA LIEFTINK.