De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Boekbeschouwing.

Bleeke Luchten door Hélène Lapidoth-Swarth en Villa Vrede door dezelfde schrijfster. Beide uitgaven van de firma P.N. van Kampen en Zoon, Amsterdam.

‘Is het, omdat het leven wreed is geweest tegen mevrouw Lapidoth, dat er zulk een jammervolle snaar trilt in haar lied? Zij beweent meer dan één doode in haar droevige verzen; een verloren geliefde, wien zij de schoone Rouwvioolen wijdt, een beminde zuster, wier lieflijk aangezicht telkens weerkeert in hare herinneringen! Zij spreekt van vreugden, die te snel vergingen, en beklaagt de broosheid van haar krank lichaam, dat er naar haakt omkleed te worden met het heerlijke omhulsel eener onverderfelijke onsterfelijkheid. Is dit alles droeve waarheid, of een illusie, een inbeelding, die het lijden zich zoo schiep in eigen gedachten? - Het doet er niet toe voor hen, die in dat alles min of meer een weerklank van eigen gemoedstemming vinden. - Hélène Lapidoth, de in de raadselen van het leven verwarde, en voor de toekomst aan de overzijde des grafs terugschrikkende pessimiste, doet in hare eenvoudige korte verzen en sonnetten telkens aan Heinrich Heine denken, met wiens door het leven gefolterde ziel ook hare gemoedstemming telkens verwantschap toont. - Evenals hij heeft zij een gemakkelijkheid van zeggen, van zich uitdrukken in vloeiende woorden, waardoor hare poezie iets naief-bekoorlijks heeft, en in u natrilt als een weemoedig schoone melodie.’

Aldus schreef ik in 1896 elders over Hélène Lapidoth-Swarth. Het leven, de loop der jaren, de blijde of de smartelijke ondervinding, die haar deel was, dat alles heeft weinig invloed gehad op deze zoo bijzondere, in haren weemoed zich zoo gelijkblijvende schrijfster. Neem bijv. uit Bleeke Luchten dit eenvoudig-zangerig-gezegde:

Ik ben ziek van heimwee naar 't gele huis,

In het lommer van groene linden.

Waar zongen belovend hun neuriegeruisch,

De droomige zomerwinden.

Nu wilde ik wel reizen naar 't gele huis,

En luisttren naar 't suizlen der linden,

En droomen van liefde in mijn zonnige kluis,

En omhelzen wie trouw mij beminden.

Doch zoo ik nu belde aan het gele huis,

Wie zou ik er wedervinden?

In een zwarten kluis zijn mijn lieven thuis,

En geveld zijn de zingende linden.’

Veel troosteloozer nog klinkt Zomernoen, waarin een met het leven volkomen afgerekend hebben klaagt:

Hoe lang nog zal mijn ziel in 't leven toeven?

Ik voel volbracht mijn lijden en mijn doen;

'k Zwijm, als de roze, in d'al te zwoelen noen:

Niets kan mij meer verblijden of bedroeven.

...................

...................

Ik bad u aan met handevouwe' en beven,

O leven! liefde en glorie, mensch en god,

'k Zocht al in u. - Hoe ben ik arm gebleven!

[p. 168]

Voor mij zijn deze verzen, afgescheiden van de vraag of men de stemming als zoodanig kan nàvoelen of niet, meesterstukjes onzer moderne poezie, meesterstukjes waarvoor ik u de groote meerderheid der gedwongen en gedrongen ‘kunstwerken’ van woorden-aaneenrijging zonder inhoud, waarin onze jongeren zich vermeien, gaarne cadeau geef. Héléne Lapidoth-Swarth is een dichteres. Of men haar te pessimistisch, te eentonig, te te-kooploopend met haar smart, te weinig-religieus, wat dan ook wat den inhoud harer verzen aangaat, wil vinden, is een persoonlijke opvatting die niet te maken heeft met de vraag, of zij een wezenlijke dichteres is of niet. M.i. kan alleen de grootste partijdigheid dat ontkennen. Er is een eenvoud van zeggen en ongekunsteldheid van vorm in hare liederen, die ze zoo innig-doorvoeld-wáár, zoo bekoorlijkaangrijpend maken. En dan, wie beter dan zij vermag ons met een paar woorden vóór te tooveren een kleurentafereel van rijke lente- of warme herfsttinten, welke zich harmonisch paren aan de door haar daarbij weergegeven ziels-stemming:

Een blonde jongen brengt, in blondbezonde straat,
Een blonden korf, waar crocus en jonquille in gelen;
En blonde kindre' in lichte lentekleeren spelen
En zinge' een lenteliedje in blije trippelmaat.

Maar, weet gij waarom mij deze bundel Bleeke Luchten is als iets bijzonderteedergevoeligs? Het is om de ‘Moederverzen’, die er het slotgedeelte van vormen, en m.i. er veel méér den titel aan hadden behooren te geven, zóó roerend-schoon steken zij uit boven de overige dezer liederen.

O tijd van wijding en van beiding,
Van bevend leven in mijn schoot,
Van voorbereiding en verblijding,
En wachten op het morgenrood!

Ik kon van schroom niet ademhalen,
Toen Gods genade mij geviel.
Hoe zal ik God mijn dank betalen
Voor 't geven mijner tweede ziel?

Dit is de aanhef van de eerste dezer ‘Moederverzen’, getiteld ‘Beiding’; terwijl de laatste ‘Vergeelde Kleertjes’ een droeve schreitoon is om het vergeefs verbeidde, nooit-gekomen kindje! In lang heb ik geen verzen gelezen, die zoo, zonder valsche opgesmuktheid, roerendschoon uitklagen de zich zoo telkens herhalende dagelijksche geschiedenis der hopende, wachtende, zich aan hare aanstaanden moederweelde dronkendrinkende, daarna wreed-teleurgestelde kinderlooze!

En misschien is het dáárom, omdat ik Hélène Lapidoth-Swarth als dichteres acht een uitverkorene, dat ik hare prozastukjes altijd lees met de zekere onvoldaanheid van iemand, die méér had verwacht. O niet, alsof ik op den vorm of den inhoud van Berusting en Blijde verwachting, de twee méést-uitgewerkte schetsjes uit den bundel Villa Vrede ernstige aanmerkingen zou willen maken. Zoo ik Villa Vrede, waaraan de bundel zijn naam ontleent, al te onbeduidend, en ook al te onwaarschijnlijk gedacht vind, het gebrek aan menschenkennis waarvan dit stukje blijk geeft, stoort nogtans niet àl te veel, om het héélschetsachtige, onafgemaakte van het gehèél, dat meer doet denken aan een klein ouderwetsch preekje, dan aan een werkelijkheidsverhaal. Immers, zoo de auteur trachtte ons in haar Lisy een modern jongmeisje te teekenen, het vervolg van het doen dezer jongedame bewijst, hoe weinig de ver van het mondaine leven afstaande ziel eener Hélène Lapidoth-Swarth zich heeft ingedacht in het ziels-leven eener Haagsche, uitgaande, flirtende, gefêteerde Kurhaus- en bal-bezoekster! Zulk eene toch zal niet maar dadelijk zich tevreden en gelukkig gaan gevoelen bij een ouderwetsche, tamelijk vervelende nicht buiten, veel minder nog deze over hare liefdesnooden dadelijk in het vertrouwen nemen, om niet te spreken zelfs van het terstond voor goed bij haar blijven op een boersch dorp, om haar leven aan weldadigheid te gaan wijden. En tante Frieda, de oude dame, wier sympathieke persoonlijkheid zulk een hervorming volbrengt, van af den éérsten dag al, aan hare wereldsche logee, is geheel en al een verzonnen ideaal, van wat blijkbaar in de oogen der schrijfster een dergelijke eenzame vrouw behóórt te zijn, een ideaal trouwens waarom men haar moet respecteeren, wijl deze zich met harmonische dingen omgevende, en alleen voor anderen, zieken, en armen levende villabewoonster het type is eener vrouwelijke vrouw, zooals zij zou behóóren te zijn, maar helaas niet is; verstandelijk ontwikkeld, toch enkel zich gevend aan liefdewerken voor hare eigene sexe geschikt, onafhankelijk toch zachtaardig, beslistwetend wat zij wil, toch uiterst beminnelijk.

Ik weet niet waarom mij dit aan een gemoedelijken verleden tijd herinnerende verhaaltje doet denken aan een Virginie Lovelingtype, aan persoonlijkheden zooals wij ze in onze jeugddagen geteekend vinden in voor onze toenmalige opvoeding en stichting bestemde jonge-meisjes-lectuur! - Moderner, vollediger afgewerkt doen aan: Berusting en Blijde Verwachting. Vooral in Berusting treft

[p. 169]

het heel natuurlijke en heel-goed-gevoelde van de stemming der zich met haar man niet één-voelende echtgenoote! Eigenaardig is, dat Hélène Lapidoth-Swarth in deze novellen bij voorkeur lijdende, bleeke, voor het leven ongeschikte, etherische dametjes schildert, tegenover vrij-ruwe, heel-materialistische, laag-bij-den-grond-mannen. Het is alsof zij daarmede als het ware wil prediken diezelfde weemoed van haar verzen, waarin een toon van zichzelve onbegrepen-achten altijd weeklaagt; weemoed omdat de realiteit van de dingen indruischt tegen de poëzie van droombestaan. Met dat al wil het mij voorkomen, dat de ‘Leide's’ en de ‘Marie's’, hoe sympathiek ook door Hélène Lapidoth-Swarth uitgebeeld, meer bestaan in hare verbeelding van kamer-gedachten-leven, dan in onze hedendaagsche werkelijkheid, waarin de jonge vrouwen waarlijk niet zoo geduldig-berustend moedeloos met de handen in den schoot zich aan het door hare mannen niet-begrepen-worden onderwerpen, maar integendeel zichzelf den strijd van het leven uitverkiezen, door er aan mee te willen doen, in vergaderingen, sociale quaesties, wat niet al van openbaren aard, veel liever dan dien te ontvluchten. Er waart door deze bladzijden een al ietwat verouderd-aandoende, maar daarom niet minder liefelijk-vrede-brengende berusting-stemming, van prediken een vriendelijke liefdeleer in het vrouwenleven. Noch de door haar aanstaande bedrogen Lisy, uit Villa Vrede, noch hare geestelijke redster Frieda, noch de met haren man in geheele vervreemding levende Marie, uit Berusting, noch de in hare teere-aanstaande moeder-gevoelens niet begrepene Leide, uit Blijde verwachting, maken zich om de teleurstellingen, die het leven haar brengt, boos. Allen integendeel verzoenen zij zich met haar levenslot op een niet meer heden ten dage door vele vrouwen geprediktwordende wijze, namelijk door stilzwijgend te dragen, Lisy in een zich met tante Frieda's liefdewerk veréénigen vooraan, Marie door te worden de gewillige oppasseres tenslotte van een verongelukten knorrigen man, Leide in een zich dwingen tot gewilde vroolijkheid, teneinde haren dit van haar verlangenden echtgenoot aldus terug te winnen, en zijn verkoelende liefde weer aan te blazen. - - Niemand, die mijn eigen sympathie kent voor hen die de dieren beschermen, zal het, vóór ik eindig, verwonderen, indien ik hier uit Berusting een bladzijde aanhaal, waarin de schrijfster op het punt van honden een m.i. zéér aantrekkelijk staaltje van fijn gevoel bewijst, als zij hare heldin Marie laat zorgen voor het graf van haren gestorven lieveling, door er vergeet-mij-nietjes voor te koopen, die ze met eigen hand plant op zijn grafje. De woorden, waarin de auteur hare Marie den gestorven hond laat herdenken, zijn trouw, zijn ziekte, zijn sterven, zij zijn van dien aard, dat ieder, die zelf honden kent en liefheeft, er haar de hand om reikt met een gevoel van: Gij begrijpt waarlijk hondenliefde. En de ruwe spotternij, waarmede dan later Gijs, de man van Marie, met hare ‘sentimentaliteit’ den draak steekt, is wèl een goed-gekozen voorbeeld om de geestelijke klove tusschen deze twee menschen-zielen te doen uitkomen.

Ook hier in haar proza, evenals in hare verzen, is Héléne Lapidoth-Swarth het gelukkigst van stijl en vinding, wanneer zij met fijnen blik en nooit falende opmerkingsgave schildert natuur-tinten en bloemenweelde en najaars-droefheid, in verband met een of ander oogenblikstemming. Maar, om niet te lang te worden, moet ik van haren bundel: Villa Vrede, dien ik vooral jonge-vrouwen ter lezing aanbeveel, afstappen, en tot slot nog even terugkeeren tot Bleeke Luchten, waaruit ik een der m.i. schoonste ‘Moederverzen’ just dáárom zoo gaarne nog in zijn gehéél wil aanhalen, omdat het m.i., zoowel naar den vorm als naar den inhoud, een juweeltje moet genoemd worden van diepinnerlijk dichterlijk voelen.

O wat zal ik zeggen, wen vraagt mijn kind:
- ‘Waait niet de Adem van God in den zomerwind?
Is de goudenen zon niet het Al-ziend Oog?
Wandelen de Engelen niet op den regenboog?’

O zal ik dan zeggen: - ‘Uw moeder, mijn kind,
Voelt geen adem van God in den zomerwind,
Uw moeder is blind voor het Al-ziend Oog
En voor de Englen, die wandle' op den regenboog?’

O zal ik mijn oogen niet nederslaan,
En smeeken: - ‘Neen laat mij in vrede gaan!
Wat gij ziet zie ik niet, hoe lang ik tuur,
Uw oogen zijn vol nog van hemelazuur?’

O had ik mijn oogen zoo rein bewaard!
Nu zijn ze bezoedeld door stof van de aard,
En als ik vol deemoed, in de uwe schouw,
Dan moet ik wel weenen als van berouw.

O wieschen die tranen mijn oogen rein!
Ik zou als mijn kindje zoo vroolijk zijn.
Ik zag in de zon weer het Al-ziend Oog.
En gods Engelen wandle' op den regenboog.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.