De Hollandsche Lelie. Jaargang 24

Hoofdartikel
Een bezoek aan Oberammergau Juli 1910.

De tallooze verhalen en beschrijvingen van de Passiespelen in Oberammergau hadden ook mij uitgelokt zelf ooggetuige te willen zijn van de opvoering van dit drama.

Toevallig kreeg ik een Engelsche roman in handen getiteld: ‘Quits, a novel by the baroness Fautphoeus’ in 1860 uitgegeven.

Het bezoek aan Oberammergau in dat jaar wordt in die roman door een zekere Nora aldus beschreven:

Daags voor de opvoering hadden wij onzen intrek genomen bij eenvoudige boeren. Al vroeg den volgenden morgen werden wij gewekt door klokgelui en haastten ons naar de kerk te gaan om de mis te hooren. Wie zingen kon deed mee en alle medespelers vonden het hun eersten plicht den dag aan te vangen met een Heilige dienstviering.

De straten waren reeds overvol en honderden wendden hun schreden naar het theater om goede plaatsen te bemachtigen. Overal zag men de inwoners in hun Oostersche gewaden rondloopen, groepen kinderen stonden voor de huizen om hun costumes te laten nazien, totdat een eerste kanonschot den spoedigen aanvang aankondigde.

We haastten ons onze plaatsen in te nemen in een zeer groote ruimte. De open tooneelruimte er voor was ook zeer breed. In het midden stond een klein theater, aan beide

[p. 114]

zijden een gebouw met balcon en zuilengalerij, waarin 2 straten van Jeruzalem uitliepen.

We voelden ons als in een kerk; stilzwijgend groette men elkaar, het tekstboekje werd te voorschijn gehaald, en ieder was geheel vervuld van het groote drama dat men te zien zou krijgen. Hoe kon dit ook anders zijn bij meest toeschouwers, van kindsbeen af gewend hun Zaligmaker te zien afgebeeld in kleurige lithographien of van hout gesneden, in kastjes langs de groote wegen, in kerken en kapellen, in ieder hutje of kamer.

De optredenden waren eenvoudige, godsdienstige boeren, vol enthousiasme, diep overtuigd van de noodzakelijkheid hun eenmaal afgelegde gelofte te vervullen, alle 10 j. de geheele Lijdensgeschiedenis godvruchtig te zullen herdenken.

Toen het derde kanonschot tegen de bergen weerklonk begon de ouverture. Een 40tal koristen traden op den voorgrond en zongen een hymne; dan werd door een enkel persoon een proloog opgezegd, het volgend tafereel betreffend, tegelijkertijd het publiek tot eerbied en aandacht manend. Deze mannen en vrouwen waren in tunica's gehuld waarover lange mantels in verschillende kleuren; ze droegen gekleurde sandalen, fraaie gordels en kroonachtige hoofdbedeksels.

Bij het eerste optreden van Jezus ging Nora's spanning over in een heerlijke extase; ze voelde onmiddellijk dat elke afbeelding van den Heiland haar nooit weergegeven had wat ze nu voor zich zag. Het bleeke gelaat, de fijnbesneden trekken, het lange in het midden gescheiden krullend haar, deze indrukwekkende figuur deed haar meer dan ooit voelen wat de ware Christus voor de menschheid is geweest.

Jezus verhoor voor Kajafas, Jezus voor Herodes, Jezus voor Pilatus, de onmacht zijn onschuld te bewijzen, het verraad van zijn vrienden en volgelingen in oogenblikken van gevaar, dit alles ontroerde Nora meer dan ooit een preek van een welsprekend redenaar had vermogen te doen. Ze was geheel oog en oor, hoorde of zag niets meer om zich heen dan het tooneel, totdat ze bij de kruisiging voorover viel, en haar gelaat met de handen bedekte. Buiten gebracht kwam ze pas tot bezinning en toen haar reisgezelschap haar voorstelde met Pflunger persoonlijk kennis te maken, was haar beslist antwoord: ‘Neen, dank je, voor geen geld ter wereld zag ik hem in een andere kleeding. Ik wil hem in geen andere gedaante zien dan waarin hij mij heden verscheen. Zelfs over 10 j. wil ik dit groote drama niet meer meemaken. Ik wil den reinen indruk zoo lang mogelijk bewaren welke ik heden ontving.’

Tot zoover mijn aanhalingen van een bezoek in 1860 en wat zijn nu mijne indrukken.....

Het snobisme, de modezucht, de Schwindel bij den verkoop van plaatskaarten aan de bureaux, de groote toevoer van Amerikaansche reizigers nemen onwillekeurig veel van den oorspronkelijken ernst weg, en toch ben ook ik bij herhaling ontroerd geweest, niettegenstaande de Christusfiguur van Anton Lang wel het minst beantwoordde aan onze verwachtingen. Hij was een te gezet, oudachtig figuur, zijn stem was eentoonig, zijn oogen weinig sprekend, doch alle 10 j. een mensch te vinden die ons het ideaal van Jezus optreden op aarde kan weergeven zal hoe langer hoe meer een utopie zijn. De eenvoud van de Oberammergauers is zeker ontaard in de latere jaren, ook al door de énorme sommen geld welke hun toevloeien. Eerst werden deze besteed voor aanschaffing van betere costumes. Nu zien de meeste woningen er zonnig en welvarend uit, hotels verrijzen enz. Is dit alles niet ten bate van het reizend publiek? Is men er heden ten dage nog op gesteld een nacht door te brengen op zolder of in schuur? Zorgde men in Oberammergau niet voor goed logies dan biedt München en omliggende plaatsen genoeg gelegenheid aan per spoor bij tijds aanwezig te zijn.

Elke 10 j. moet toch de hernieuwde opvoering van Jezus lijden langen tijd vooraf hun hoofdgedachten innemen, anders zou alles niet zoo in elkaar passend uitgevoerd worden, zoo meesterlijk gegroepeerd afgespeeld in betrekkelijk korten tijd, slechts 8 uren.

Wat zien wij afspelen in onze theaters met lange pauzen? Geen 23 tafereelen met levende beelden uit het Oude testament en 18 verschillende Handelingen van Jezus lijden. -

Ik reisde 20 juli af met een gezelschap van 14 mij geheel onbekende personen, iets wat alleen aanteraden is als men met een eenigzins zuinige beurs in korten tijd veel wil zien, zonder zelf de moeite te willen nemen reisgelegenheden nàtegaan, of als weinige bekendheid met vreemde talen in den weg staat. Zich aan te moeten passen aan allerlei leeftijden van 60 - 20 j. Menschen

[p. 115]

uit alle oorden van ons landje, min of meer dorpsch, provinciaalsch of grootsteedsch brengt dagelijks bezwaren mee. Men is genoodzaakt gedurende de reis notitie te nemen van elkaar's lief en leed, elkaars stemmingen te respecteeren, in één woord in 't gelid te loopen om de eenheid niet te verbreken. Verder is een goede leider, volkomen bekend met de op het programma aangegeven te bezoeken plaatsen een eerste vereischte, zal men niet tallooze teleurstellingen hebben van treinen missen enz.

Ik raad iedereen aan zich vooruit te verzekeren ten minste één uit het gezelschap te kennen, want met zoovelen moet herhaaldelijk (vooral dezen zomer in München en omstreken) de slaapkamer met een of twee reisgenooten gedeeld worden.

De eerste groepvergadering was 's avonds in Nijmegen. Van daar den volgenden morgen vroeg naar Frankfort, ieder zorgend voor zijn eigen handkoffer. Nà aankomst werd een diner gebruikt en gesamentlijk de stad doorgewandeld en bekeken. Tot slot van den dag gingen de meesten de Palmengarten bezoeken of een kijkje nemen in circus Schumann. Ik besloot vroeg naar bed te gaan daar Vrijdag morgen 8 u. de reis naar München werd aangekondigd.

's Morgens 5 uur werd ik al wakker in mijn hôtel van de langs gonzende trammen, zoodat van verslapen geen sprake was. We zaten weer in groepjes in allerlei deelen van den langen trein, en gaven de verschillende aanspraakjes een goede afleiding.

In München kwamen we aan in een geduchte hitte, die zich 's avonds oploste in een kolossaal onweer met slagregens.

Onmiddellijk gingen de heeren naar 't bureau Schregel om plaatsen te bespreken voor Oberammergau, doch kwamen eenigzins teleurgesteld terug daar slechts zeer dure plaatsen disponibel waren, of liever opgewrongen werden met verplichting 2 nachten in Oberammergau te logeeren. Velen onzer reisgenooten kwamen hier tegen op, en gelukkig voor ons allen want nu werden wij er attent op gemaakt dat gewoonlijk Maandags een Nachspieltag wordt gegeven om den groote aanvraag van reizigers te bevredigen. Hoewel ons reisplan er eenigzins door veranderd moest worden waren we tevreden voor een matigen prijs (11 mark) de clou van onze reis niet op te hoeven geven.

De Zaterdag en Zondag werd in München doorgebracht met een bezoek aan de Alteen Neue pinacothek, aan het Schackmuseum, de bekende Hofbrau, een wandeling langs de Isar enz., een avondbezoek aan de spoedig nà ons binnen komen gesloten Orientalische tentoonstelling, waar echter een zeer goed Variété gezelschap ons de regenvlagen buiten deed vergeten.

Daar men al 's morgens 5 u. uit München moest vertrekken om bij tijds in Oberammergau te kunnen zijn, besloten we reeds Zondagavond naar Mürnau af te reizen, dáár 's nachts te logeeren, om dan Maandags niet zoo vroeg op te hoeven, en dus frisscher den langen vermoeienden dag te beginnen.

Bij aankomst aan 't station Oberammergau vonden we reeds vele reizigers, en evenveel weer vertrekkenden, die Zondags de spelen hadden gezien. Er bleef ons een oogenblikje tijd over door het dorpje te wandelen, waar alles in rep en roer was. We verzekerden ons tegen 12 u. in een hotel een diner te zullen vinden, en liepen geleidelijk met de massa naar het theater, dat precies 8 u., nà 3 kanonschoten, een aanvang nam.

De muziek is over 't algemeen zeer eenvoudig, de koren eentoonig, niet altijd welluidend, doch nu en dan hoorde men toch hier en daar een mooie stem uitkomen (w.o. een hooge sopraan). Men vertelde ons dat er sprake was geweest dat Richard Strausz een betere muziek zou componeeren, doch de Oberammergauers wilden hiervan niets hooren.

De kleeding van de 40 koristen is wat bij elkaar geraapt, even als dikwijls 't geval is bij onze operaopvoeringen. Deze schaarden zich steeds voor op het tooneel, dat uit een middengebouw bestaat, aan 3 kanten gesloten, en uit 2 zijgebouwen, de woningen van Pilatus en van den Hoogepriester Annas. Daartusschen loopen twee straten uit Jeruzalem; het geheel beslaat een enorme oppervlakte, zoodat een groote massa menschen er zich ruim op konden bewegen.

De zitplaatsen der toeschouwers bevinden zich in een langwerpig overkapt gebouw, van voren open; geen plaatsje bleef onbezet en toch was van benauwdheid geen sprake. De frissche berglucht woei vrij naar binnen, de zon scheen dien dag schitterend, en gaf een mooie belichting op den voorgrond, tegen den donkeren achtergrond van het middentheater, dat door een gordijn afgesloten werd. Over alles heen zag men vrij uit op begroeide heuvelen, wolken trokken voorbij, vogels zweefden in de lucht, van tijd tot tijd bijna

[p. 116]

boven de hoofden van de vooraanzittenden.

Vóór elk tafereel werd een proloog gezegd met uitlegging wat men te aanschouwen kreeg. Zoodra het gordijn opengeschoven was verdeelden de koristen zich statig en ordelijk naar links en rechts om weer opte treden als een nieuw tafereel moest opgesteld worden.

Deze volgden elkaar echter zeer snel op, opmerkenswaardig in enkele oogenblikken groepeeringen te zien samengesteld, van verschillenden aard, zoo schilderachtig, zoo mooi van tint en kleur, los gegroepeerd en haast onbewegelijk, hoewel er vele jonge kinderen onder waren.

De meeste levende beelden waren bepaald voortreffelijk te noemen, ik zal ze maar niet allen aanhalen als minder belangrijk voor hen die ze niet zagen. Een goede tooneelkijker was noodig om den grooten afstand wat bij te trekken.

Het eerste tafereel de zondeval: ‘Adam en Eva uit het Paradijs verdreven’ was indrukwekkend, prachtig van tint en kleur, zoowel wat de personen als wat de scènerie betrof.

Handeling I ‘Christus' intocht in Jeruzalem’ was plechtig en indrukwekkend door de groote menigte, evenals Handeling II ‘de Hooge Raad’ waarbij de rijke brokaatgewaden van de Hoogepriesters schitterend uitkwamen.

Handeling III ‘Jezus' afscheid van zijne moeder te Bethanië’ was onbeduidender door de onbeduidende persoonlijkheid van Maria.

Handeling V ‘Het laatste Avondmaal’ werd uitstekend rustig voorgesteld; de kalmte van Jezus was indrukwekkend bij het breken van het brood en hij het rondgaan van den drinkbeker.

Bij Handeling VI ‘de Verrader’ was Judas, persoonlijkheid aangrijpend in zijn tweestrijd.

Handeling VII, ‘Jezus in Gethsémané’ was prachtig van kleur door den donkeren schemerachtigen achtergrond.

Hiermede was het eerste gedeelte afgeloopen en een pauze tot 2 uur. Men kon ordelijk, rechts of links naar buiten komen; voor een bepaald aantal plaatsen waren afzonderlijke uitgangen, zoodat van gedrang geen sprake was.

Na 't gebruiken van ons bestelde diner begaven we ons weer in de drukke straten, deden mee in 't aankoopen van tallooze prentbriefkaarten, bestormden daarna het postkantoor voor postzegels. Elke raampost of geschikte muurvlakte werd als schrijfmap gebruikt, want juist uit Oberammergau zelf moesten de kaarten verzonden worden, als eigenaardiger herinnering.

Langsamerhand nam iedereen de terugtocht aan; de meeste straten bleken bij het theater uit te komen, zoodat precies op tijd alle plaatsen weder waren ingenomen.

De dames welke in Oberammergau overnachtten, hadden gemakshalve hun hoeden thuisgelaten en hun hoofden met kanten doekjes bedekt. Ik verzocht een voor mij zittend lang heer ook zijn hoed te willen afzetten, wat hij blijkbaar maar half genoeglijk vond.

De zon scheen echter heerlijk en eerst tegen 5 uur werd de lucht bewolkt, kwam er wind opzetten en kregen we eenig begrip hoe de koristen en medespelers zich moeten voelen bij ongunstig weer.

Handeling IX ‘Jezus voor Kajafas’, Handeling XI ‘Jezus voor Pilatus’ en Handeling XII ‘Jezus voor Herodes’ was wat gerekt, hoewel rijk en prachtig in uitbeelding. Het buitenkomen van Pilatus, de groote schreeuwende menigte voor zijn huis, het roepen, van Baràbas, het voorbrengen van dezen boosdoener, dit alles werd schitterend weergegeven.

Handeling X ‘De wanhoop van Judas’ kon meesterlijk genoemd worden.

Handeling XIII ‘De geeseling en de Doornenkroon’, hoe roerend op zich zelf, greep niet aan door het slappe van Jezus' persoon, terwijl Handeling XV ‘Jezus draagt zijn kruis naar Golgotha’, treffend was door de ontmoeting met Maria Magdalena, een zeer sympathieke, bekoorlijke verschijning.

Handeling XVI ‘de Kruisiging’ werd getrouw weergegeven als op de bekende schilderstukken van onze oude meesters.

Handeling XVII ‘de Opstanding’ was van mijn plaats af niet duidelijk te zien, en maakte daardoor Jezus' verschijning een zeer onwaarschijnlijken indruk, ten minste op mij.

Bij Handeling XVIII ‘de Hemelvaart’ werd het publiek onrustig, maakte aanstalten tot weggaan enz. enz. Daarbij klonk de muziek eenigszins fanfareachtig, zoodat ik op dat oogenblik wat ontnuchterd met de groote massa naar 't station liep.

Hoewel er verschillende treinen voor München klaar stonden, zagen we langzamerhand dat ons gezelschap van 15 personen toch allen plaats gevonden hadden in denzelfden trein. Veler vermoeidheid was groot, zelfs in den namiddag onder de voorstelling

[p. 117]

hadden enkelen reeds moeite gehad hun oogen open te houden.

Bij aankomst in 't hotel in München gingen de meesten onzer dadelijk naar hun kamers.

Onze reisbilletten liepen nog tot Garmisch-Partenkirchen.

Dinsdags spoorden we tot Füssen, een aardig plaatsje, aanbevelingswaardig voor langer verblijf, om van daar uit de kasteelen Hohenschwangau en Neuschwanstein te bezichtigen. De weelde en pracht in laatstgenoemd kasteel is oogverblindend, terwijl kostbare schilderstukken, tafereelen uit Wagner's opera's de wanden bedekken, de meesten door Hausschildt geschilderd. De gobelins en prachtig geborduurde ameublement bekleedsels werden in München vervaardigd. Het is een geduchten klim van beneden af, en ons was aangeraden nog hooger te gaan, om van af de Marienbrücke een prachtig uitzicht te hebben op het slot, geheel ingesloten door begroeide, prachtig groene bergen. We wandelden weer terug naar Füssen.

Donderdags werd een groote rijtoer gemaakt en een tweede kasteel bezocht, het jachtslot Rinderhof, dat hoewel veel kleiner en slechts plein pied nog drukker en rijker in kleurenpracht was, een weelde welke ons met weemoed herinnerde aan de zieke abnormaliteit en het treurig einde van den Beierschen koning. De mooie oploopende terrassen, met uitzichtkoepel, fontein en fraaie bloemperken mochten zonder geleide bekeken worden.

De wegen waren voortdurend verrassend mooi langs trotsche bergen. Wat later bleef ons volgrijtuig langen tijd uit ons gezicht, wat de koetsier verontrustend vond. We hielden stil en bezichtigden onderwijl een klooster met prachtig beschilderde kerk. Toen zagen we ons gezelschap naderen en bemerkten dadelijk aan de bedrukte gezichten dat er iets gebeurd moest zijn. Een kort toe val aanval van onze jongste reisgenoote, en daarna een dreigende botsing met een auto had den schrik in allen geslagen.

De stemming was er dus uit. Op een trein naar Garmisch wachten duurde te lang, en werd er dus een groote auto-car gehuurd.

In een vooruit besteld hotel bleek bij aankomst een mal à propos te bestaan; er waren geen kamers disponibel, en werden we allen naar verschillende dépendances gestuurd.

Vrijdag morgen maakten we een slechts matig klimmende wandeling naar de Rieszsee en zaten er heerlijk aan het meer. Na de middagtafel werd een wandeling ondernomen langs Partenkirchen naar de Partnachklamm, welke een grootschen indruk maakte. Er uitkomende hoorden we donderslagen en barsten weer stortbuien los zooals we dezen zomer veel genoten. In een nabijgelegen restaurant waren gelukkig gezelschapswagens te krijgen, welke ons naar Garmisch terugbrachten. De avond werd verder doorgebracht in een Bauerntheater, waar Tyrolers op hun drukke manier zongen of voordroegen.

Zaterdag 8 u. was er weer een rijtoer bepaald, eerst naar Badersee een liefelijk groen gekleurd meer, waarop iedereen zelf mocht roeien, verder langs prachtige wegen naar Eibersee, een grooter meer, niet zoo mooi van kleur, doch omgeven door bergen, terwijl men overal de Zugspits zag uitsteken, het hoogst te bereiken punt, waar men echter één nacht moet overblijven.

En passant werd ons diner in den tuin van een hotel gebruikt en wandelden daarna de meesten naar de Höllentalklamm, een nog indrukwekkender engte, waaruit enkelen doornat terugkwamen. Gelukkig was ik niet meegegaan, en liep geen gevaar op den terugreis kôu te vatten, want Zondags werd de aftocht geblazen.

De terugreis was over München naar Neurenberg bepaald, waar we ongeveer 3 u. zouden aankomen en dus tijd hadden de stad te bezien, want Maandags in den D. trein liep ons contract met de reisvereeniging af.

Een illusoir plan halverwege uittestappen om per boot over de mooie Starrenbergersee München te bereiken, en denzelfden trein naar Neurenberg te halen liep op niets uit, en werd guitig door een onzer medereizigsters onze Pieter Spa reis gedoopt. Van 't stationnetje Fösting, waar we uitstapten, tot aan het prachtig gelegen meer was het een half uur wandelen in barre zon, een wagen met de handkoffertjes achter ons aan.

De boot was natuurlijk juist vertrokken, in de eerste uren voer er geen af. Wat te beginnen? Eerst ons wat versterkt in een mooi hôtel aan 't meer gelegen, en toen maar weer teruggewandeld naar 't station, de 15 stuks koffers weer opgeladen, met de troost Neurenberg niet meer vóór 's avonds laat te kunnen bereiken.

Tot schadevergoeding werd ons een mooi afscheidsdiner in de prachtige Restaurant Luitpold in München aangeboden, en stonden bovendien nà afloop 3 auto's te wachten,

[p. 118]

welke ons een uur om de stad rondreden. Eer het uur om was begon het alweer duchtig te regenen en zette men ons aan 't station af.

Tegen 10 uur kwamen we in Neurenberg met regen aan. Den ganschen nacht bleef het gietregenen, zoodat enkelen met mij in den vroegen morgen besloten dan maar liever direct naar Holland terug te reizen. Achteraf was dit jammer want later op den dag hebben de achtergeblevenen nog veel van de oude stad kunnen zien.

Maandagavond in Nijmegen te laat aankomende was slechts aansluiting met Rotterdam of Hoek van Holland.

Ik was bang in Nijmegen ook zoo laat op den avond geen hotel meer te zullen vinden met het oog op het drukke bezoek aan de tentoonstelling met zijn ‘klein Zwitserland’ en spoorde dus naar Arnhem door, waar ik tot Dinsdagavond bleef.

Binnen de 14 dagen zat ik dus weer thuis, tevreden over het vele genoten grootsche natuurgenot, met de onuitwischbare herinnering aan Oberammersgau's passiespelen.

Aug. 1910.

DRÉ.