De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Boekbeschouwing.

Beschavings-gruwelen.

‘Donkere Dagen.’ Historische Indische Roman, door J. Hendrik van Balen. Uitgever Meindert Boogaerdt Jr. Zeist 1909.

‘Zoo werden de bloedvlekken menigvuldiger, en het getal lijken in de gracht talrijker; zoo vloeide het bloed in kleine beekjes tot één groote plas, één groote bloedvlek, op de geschiedrollen van het Nederlandsch gezag in Indië. (blz. 142).

Het is om den inhoud van deze bovenstaande woorden, die vormt de eigenlijke kern van het oppervlakkige verhaal, dat ik dezen ‘historischen indischen roman’, onlangs uitgekomen, aanbeveel ter lezing aan spéciaal het Nederlandsch-Indische publiek, waarvoor het wèl interessant is eens te vernemen op welke manier wij-Hollanders onze macht vestigden in Nederlandsch-Indië, en hoe wij huishielden onder de ‘heidenen,’ wij, die zoo liefjes hun het Christendom zijn komen brengen, en dat Christendom van Liefde er bij den Javaan en den Maleier ingeeselden en inbrandden, wanneer ze zich niet onderworpen genoeg gedroegen! Dominee Glaser, ‘de man van de Tale Kanaäns’, die bij alles den mond vol heeft van God en Gods wil met de ‘Heidenen’, terwijl hij zelf ondertusschen zich aan godsdienst noch zedelijkheid laat gelegen liggen, is in dat opzicht wel een kostelijk type. De Chineezen en de inlanders zijn hem goedgenoeg om hem te bedienen en een lui en lekker leventje onder hen te leiden, maar, als zij het wagen in opstand te komen, en zich te verdedigen tegen de heerschende willekeur, dan zijn zij in zijn mond niets anders dan ‘Sodom en Gomorrha’, vóórbestemd om verdelgd te worden door de Christenen, dan is het ‘Gods wil’ dat zij ‘de Overheid’, (m.a.w. de Compagnie,) moeten gehoorzamen; in een woord dan verdienen zulke zondaars tegen dien van dominee Glaser zoo precies geweten ‘Gods wil’ naar zijn meening de meest gewetenlooze straffen!

Want, het verhaal speelt in het jaar 1740, omtrent welks bloedblad, in het najaar van datzelfde jaar, de auteur schrijft:

‘Sinds den 9den (dat is dus gedurende negen dagen,) werd in Batavia's straten gemoord, geplunderd en gebrand alsof men in een Turksch wingewest was. Al de leden van den Raad van Indië hadden gedurende negen dagen dat moorden aangezien, zonder protest, en nu eindelijk lang genoeg gemoord was, nu er bijna geen Chinees meer in leven was gebleven, nu eerst kwam van de tafel der regeering de leuke vraag of men er geen eind aan zou maken.’

Zie, waarde lezer, wij Hollanders leeren op school, van kind at, altijd zoo hard-oordeelen over de Parijsche Bloed-bruiloft, en den schandelijken Hugenoten-moord toen door de Medici begaan. En zeker, wie zal die gruwelen verdedigen; al geloof ik, wanneer men de niet-officiëele geschiedenis en de mémoires van tijdgenooten leest, dat Jeanne d'Albret en haar zoon, de latere Hendrik de Vierde, bij die gelegenheid allerminst zulke duifjes van onschuld waren als de protestanten het willen doen voorkomen. - Echter, hebben wij, die, uit louter hebzucht, een negendaagsch bloedbad aanrichtten onder de Chineezen, bijna twee eeuwen tijds in beschaving verder, wel zoo heel veel recht tot ons verontwaardigen over die bloedbruiloft-schandalen te Parijs?

Dáár was in elk geval nog ‘godsdiensthaat’ de drijfveer! En, - we weten het allen -, géén machtiger vijand van Christelijke liefde, dan juist die leer, die wordt omhelsd

[p. 806]

in naam van een God van Liefde; of men haar nu zus noemt of zoo, en behoort tot deze of tot die kerk, het feit blijft, dat het met ijver en overtuiging behooren tot een of andere godsdienstige leer voor de aanhangers daarvan voldoende is, om al wie er anders over denkt te vuur en te zwaard te vervolgen en te verdelgen, geheel onbekommerd om wat de aldus gepredikte leer-zelve, juist in dat speciale opzicht, gebiedt en verbiedt! Maar, bij den opstand van 1740 in Ned. Indië was geen christelijke godsdienst-ijver in het spel, zij het dan ook een zoo misplaatste als die welke leidt tot doodslaan en mishandelen; neen, enkel de dubbeltjes-aanbidding beheerschte de gemoederen onzer vaderen; - lees maar eens wat J. Hendrik van Balen vertelt van de wijze, waarop de ambtenaren, van de hoogsten tot de laagsten, de Chineezen wisten uit te zuigen, door hen het wonen in de stad alléén mogelijk te maken met zoogenaamde ‘briefjes;’ waarin een zóó brutale handel werd gedreven, dat vele hedendaagsche fortuinen dáárin, in dien handel, hun oorsprong vinden. En, toen eindelijk de vervolgden en geplaagden, het misbruik moede, tot dien opstand van 1740 geraakten, toen werd daarvan gebruik gemaakt om negen dagen, zegge negen dagen, te plunderen in de Chineesche wijk, om de vrouwen daar te onteeren, om te rooven en te stelen, en om zichzelf schaamteloos te verrijken. - Dat was onze ‘bloednacht’ (van negen dagen....) En dan noemen wij ons Christenen! Dan durven wij beweren, dat wij koloniseeren tot heil van de ingeborenen! O, ik spreek niet van Holland alléén! Als ik van ‘wij’ spreek, dan bedoel ik daarmee de Europeanen, dan bedoel ik alle volken, die de hooggeloofde beschaving, (en de jenever,) komen brengen aan tot daartoe in gelukkige onwetendheid levende, tevredene ‘heidenen’, welke het dan met leede oogen moeten aanzien, hoe en-passant hun land hun wordt afgenomen, hoe hun vorst wordt beroofd van zijn macht, hoe de dochteren van hun volk worden onteerd -, (als zij zich niet vrijwillig willen leenen daartoe, worden gegeeseld) - alles onder 't mom ‘beschaving,’ ‘Christendom,’ ‘lotsverbetering!’

Aan de hand van zijn op zich zelf geheel onbeduidend verhaal, laat de schrijver van Donkere Dagen ons zien, hoe verschrikkelijk de slaven, - hetgeen toen ter tijde nog de ingeborenen waren, - het hadden bij hun ‘Christelijke’ meesters. ‘Marie Hoorenaer’ is het weinig-aantrekkelijk type van het Indischerijkeluis-kindje dier dagen, in stilte verfijnd-onzedelijk, en ingewijd in alle inlandsche streken, uiterlijk heel fijn beschaafd, en heimelijk vol afgunstigen wrok op hare mooie lijfmeid, welke zij dientengevolge laat geeselen bij èlke gelegenheid waarin zij daartoe lust heeft, laat geeselen niet maar in het geniep, maar dóór den fiskaal, als de natuurlijkste zaak ter wereld. Ik herinner mij, neven dit verbeeldingsstaaltje van den roman, een dito uit de werkelijkheid, voorgevallen in Suriname, eveneens in den slaventijd; in welke kolonie een Gouverneurs-echtgenoote het kindje harer lijfmeid eenvoudig vóór de oogen van de moeder zoolang onder water hield tot het was gestikt; - enkel omdat het te veel schreeuwde naar den zin der Hooggeborene! - Ook het woest door-den-Chineeschen kampong rijden van de dronken jongelui, en het moedwillig dientengevolge een Chinees vermoorden, door zijn winkeltje kapot te maken met hem erin, is een treffend staaltje van de wreedheid welke toen ter tijde heerschte onder het ‘zegenrijk’ Bewind van de Compagnie. En dan de moord, onder toedoen der Regeering, in het Chineesche hospitaal, moord op zieke, weerlooze, aan den opstand totaal onschuldige ongelukkigen, omtrent welk heldenfeit de auteur den held van zijn verhaal terecht laat zeggen:

‘Wat een schandaal! - Als ik een Chinees was zou ik hun dat nooit vergeven. Mijn leven zou ik er aan wijden, om ze uit den Archipel te verjagen, Bah! Wat een zoodje! En zóó'n Regeering moet ik dienen!’

Woord voor woord voel ik die ontboezeming den schrijver na! Datzelfde gevoel heb ik ook gehad, toen ik in Zangwill's Ghetto-geschiedenissen zoo aanschouwelijk vond voorgesteld de gruwelen, welke wij Christenen hebben bedreven, in de Heilige stad-zelve, aan de Joden! Indien ik een Jodin ware, - heb ik daarom na dien tijd steeds gezegd - ik zou de Christenen haten, ik zou, wel verre van te probeeren bij hen in een goed blaadje te komen door hun naam te leenen en hun godsdienst op mij te lijmen, mij overal fier van hen afkeeren, van hen, mijn vijanden van geslacht tot geslacht! En wederom hetzelfde voelde ik eenigen tijd geleden, toen die arme, verdwaasde, jonge Hindoe, door den moord op Kolonel Curzon, zijn land meende te helpen. O zeker, die moord was onzin, daad van door patriotische denkbeelden tot koortshitte opgezweepte zieke hersenen!

[p. 807]

Maar toch heb ik er een respect voor gehad, voor dien onzin, omdat ik dien haat tegen de overweldigers, de onderdrukkers, de met den Bijbel en de Beschaving huichelachtig pronkende Europeanen, kan navoelen, kan begrijpen, kan toejuichen!

En dáárom ook, al is deze ‘historischeindische roman’, op zich zelf, als roman, niet zoo heel-belangrijk, toch roep ik U toe: Lees hem, lees hem om de feiten, die hij behelst, om de schanddaden, die hij in herinnering brengt, en die het goed is te weten, opdat zij opwekken tot zachtheid en geduld met de door ons thans voorgoed overwonnenen, aan wien wij dat, ter wille van een door gruwelen geschandvlekt verleden, wél verplicht zijn!

Immers, ik weet het wel, ik ken het refrein zoo goed, van die wèlbekende troostreden: ‘Nu is alles zoo héél anders! Nu zijn er geen slaven meer! Nu hebben wij wetten en recht, óók voor den inlander!’ - Mijnentwege! Hier is het niet de plaats daarover in discussie te treden, zelfs maar een twijfel uit te spreken aan de wèl-ingerichtheid van ons hedendaagsch Bestuur in Nederlandsch-Indië!

Maar, in èlk geval, dien zóógenaamd gelukkigen hedendaagschen toestand hebben wij dan toch te danken -, laat ons dat nooit vergeten, - aan een bloedig, aan een dikwijls wreed verleden, aan een verleden, waarin Chineezen en inlanders beschouwd en behandeld werden als minder dan beesten, waarin de Europeanen zich gerechtigd achtten, op grond van dat toevallige geboortevoorrecht van blanken, den overwonneling te vertrappen en te berooven! Op dien bodem van een bezoedeld verleden is gegroeid ons heden in Indië! Hoe men daarom ook over dat heden, en over het àl- of niet nuttige van kolonisatie moge denken, het is nimmer af te scheiden van de zonden en de afdwalingen van dat verleden, waaruit het vóórtkwam. En het is misschien juist daarom wèl goed, dat Donkere Dagen maar zoo'n eenvoudiggeschreven, niet-pretensieus verhaal is, omdat het daardoor in méér handen zal komen dan wanneer het zich aankondigde als een gewichtige historische greep! Voor diepere studie, zelfs al heeft die een romantischen achtergrond, zijn de meeste menschen heden ten dage wat bang; maar het verhaal van J. Hendrik van Balen is er een dat zich vlot en vlug laat lezen, en waarin, - voor gevoelige gemoederen altijd een geruststellend iets, - de verraders ten slotte behoorlijk worden gestraft, en de held er het leven afbrengt, ondanks gevaren en hinderlagen, bijwijze van belooning voor zijn, te midden van zóóveel algemeen tentoon-gespreide wreedheid, jegens inlanders en Chineezen aan den dag gelegde hulpvaardigheid en bescherming. Jammer vind ik het, juist waar het verháál als zoodanig zoo weinig beteekent, dat de schrijver niet heeft vermeld, wááruit, uit welke bronnen, hij zijn historische gegevens putte; voor hen, die van geschiedenis niet veel àfweten, ware dat een wenschelijke leiddraad geworden om te weten wààr de verbeelding ophoudt en de werkelijkheid begint. Dezulken moeten zich nu maar tevreden stellen met droge data en jaartallen.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.