De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Brieven uit het hooge Noorden.
door Maria Petrovna.

XVIII. Bij de monniken op Solovetski.

Solovetski! Een trilling van vrome ontroering gaat door het hart van menigen eenvoudigen Rus als hij dezen naam slechts uitspreekt. Dáárheen gaan zijn liefste wenschen; dáárheen gaan zijn geloften in dagen van tegenspoed en ellende; dáárheen zendt hij zijn zoon, van het krankbed verrezen, om een paar jaar de monniken te dienen; dáárheen brengt hij zijn zuur gespaarde penningen, ook al moet hij al bedelende te voet den langen weg afleggen tot aan de boot, die hem van Archangel naar het heilig oord zal voeren! Ik heb ze dikwijls in groepen hier door de stad zien loopen de bedevaartgangers, van verre gekomen, sommigen in lompen gehuld met den knapzak op den rug en een staf in de hand, bedelend van huis tot huis en zij vragen nergens vergeefs, want een ieder schijnt hun behulpzaam te willen zijn hun vroom doel te bereiken.

Bij den steiger van de Solovetski-booten, die het eigendom van het klooster zijn, staat een eenvoudig logement, waar deze reizigers verblijven kunnen, tot de eerst vertrekkende boot, en wel: gedurende de zomermaanden geregeld éénmaal in de week en nu en dan op groote feestdagen. Vele reizigers, die meer als touristen de Solovetski-eilanden gaan bezoeken, maken liever gebruik van de Murmanbooten, die er ook geregeld heengaan; deze zijn ten eerste veel beter ingericht met goed buffet (terwijl op de kloosterboot alleen theewater te krijgen is, verder niets!) en bovendien is het reisgezelschap op de stampvolle pelgrimsbooten, ook met de meest demokratische gevoelens, niet bepaald aanlokkelijk te noemen!

Een paar historische bizonderheden omtrent Solovetski mogen hier misschien wel even

[p. 798]

vermeld worden. In het begin der XV^e eeuw (± 1429) wilden twee monniken uit het Valaamklooster, Sarvatii en Herman genaamd, zich nog meer van de wereld terugtrekken en vestigden zich op de eenzame Solovetskieilanden, midden in de Witte Zee gelegen. Na den dood van Sarvatii voegde zich bij Herman een andere monnik, Zosima, met nog eenige broeders van zijn orde, waarbij allengs zich meer kwamen voegen. In verloop van tijd stichtten zij met veel moeite en inspanning hun eerste kerk en wisten te bewerken, dat de bojaren (baronnen) van Nowgorod de eilandgroep aan de nieuw-gevormde broederschap schonken, waardoor het Solovetskiklooster officieel gesticht was.

Van het begin af heerschte er onder de monniken het sociaal of communaal systeem en droeg de stichting dus het karakter, zooals nog heden ten dage, van een gemeenebest op het principe gegrond van ondeelbaarheid van arbeid en eigendom.

Iwan III bevestigde den charter aan het klooster geschonken, maar het was vooral Theodoor of Philip, abt van Solovetski en later aartsbisschop en metropolitaan van Moskou, die veel voor de stichting deed; hij liet uitstekende wegen aanleggen door de dichte bosschen, waarmede de hoofd-eilanden van den groep bedekt zijn, liet vele van de meren door kanalen onderling verbinden, voerde het drinkwater tot aan het klooster zelf, stichtte verschillende gebouwen, enz.

Van af de dagen van Zosima en Sarvatii tot op heden heeft het klooster zijn reglementen behouden als zelf-regeerend, sociaal gemeenebest, onafhankelijk van de civiele autoriteit, ofschoon in naam behoorend onder het distrikt Kem. Alles is gebaseerd op strikte discipline en uitstekende regeling in de broederschap kan in alle opzichten geheel in eigen behoeften voorzien. Het klooster heeft zijn eigen stoombooten, een droogdok (het eenige van de Witte Zee) twee logementen, zaag- en korenmolens, voorraadschuren, bakkerij en smederij; een uitstekend ingerichte boerderij met veestapel en alles voor vischvangst benoodigd: men kan wel zeggen, dat alle ambachten door monniken worden uitgeoefend. Het aantal tot de orde behoorende monniken bedraagt ± 200, terwijl er ± 1000 leekebroeders op het eiland wonen, die voor het klooster werken; bovendien zijn er een groot aantal knapen, die daar slechts tijdelijk zijn of geheel voor het kloosterleven worden opgeleid. Men schat het aantal bedevaartgangers, die per seizoen het eiland bezoeken, op 10-15 duizend.

Toen wij met de ‘Xenia’ het eiland naderden, rees het uit zee voor ons op als een lieflijke groene oase, te midden waarvan zich het groote klooster verheft, een groep witte gebouwen, velen met groene daken, de kathedraal met blauwen koepel en overal goud, veel goud aan spitsen en kruisen. Een zware muur van groote granietblokken omsluit dit alles in machtigen greep, terwijl op de hoeken vijf zware, donkere wachttorens als schildwachten op post boven de wallen uitsteken. Dicht bij de landingsplaats, buiten den kloostermuur gelegen, staat het logement, een groot vierkant, wit steenen gebouw van drie verdiepingen en daarheen richtten wij allereerst onze schreden. De prior begroette ons aan den ingang en nadat wij onzen wensch te kennen gaven eenige dagen op het eiland te willen doorbrengen, verzocht hij ons hem te volgen. Hij geleidde ons langs een steenen trap naar de 2e verdieping, waar de beste vertrekken ter weerskanten van een langen gang liggen, die over de geheele breedte van het gebouw loopt. Een groote deur openend, noodde de prior ons drieën binnen te gaan.

Wij betraden een hoog vertrek, waarvan het gedeelte bij de deur door een houten beschot van het overige gescheiden was, bijwijze van garderobe, terwijl de rest als zitslaapkamer was ingericht. Het vertrek maakte met zijn groot venster en helder gewitte muren geen onvriendelijken indruk, niettegenstaande de hoogst bescheiden inrichting: twee houten banken en een dito ledikant, alle drie alleen voorzien van een héél dun matrasje en een kussen, een tafel, drie stoelen, een spiegel en een ikoon - voilà tout! Een waschtafel was niet aanwezig; naar wij vernamen, was voor dat doel een algemeene waschplaats, ééne voor mannen en ééne voor vrouwen, bestaande in een zinken bak met afvoer, waarboven twee kranen van de waterleiding.

Wij betuigden onze tevredenheid, waarna de prior zich terugtrok en wij ons ter ruste begaven, na onze slaapplaatsen met eigen lakens, reisdekens en reiskussens eenigszins in orde te hebben gemaakt. Ik zal niet beweren, dat mijn slaap heel rustig was, want telkens werd ik er pijnlijk aan herinnerd, dat ik mijn verwende ledematen op niet veel meer dan een houten brits had uitgestrekt! Bovendien werd ik 's morgens vroeg al weer gewekt door een afgrijselijk ge-

[p. 799]

schreeuw, dat veroorzaakt wordt door de duizenden meeuwen, die op het eiland leven.

De sage gaat, dat de meeuwen eens het klooster gered hebben, doordat zij met hun geschreeuw de monniken wekten en zoo een onverhoedschen aanval van Engelsche fregatten verijdelden; sedert dien zijn ze heilig verklaard en deelen in hun tienduizendtallen ongestoord de heerschappij over het eiland met de monniken. 's Winters trekken zij weg om in het voorjaar terug te komen en worden dan vervangen door de kraaien, wat echter niet zonder hevig gevecht tweemaal in het jaar afloopt. De meeuwen hebben hun nesten binnen de kloostermuren plat op den grond en men moet waarlijk opletten niet op hun jongen te treden, zoo velen liggen er overal rond. Zij zijn zoo tam, dat zij zich rustig uit de hand laten voeren, wat de pelgrims dan ook trouw doen en zij komen ook in het logement aan de vensters hun deel vragen - of nemen, zooals wij zouden ervaren!

's Morgens was ons eerste werk brood te gaan koopen, want in het logement wordt alleen driemaal daags de samovar met kopjes verstrekt - verder niets. Ik heb later gehoord, dat men voor een fooi wel een en ander bezorgd kan krijgen, maar wij waren er juist in een vastentijd en dan gelukt zoo iets niet: wij zouden trouwens niet op de gedachte gekomen zijn met fooien te werken hier, in een klooster - ‘Bescheidenheit ist eine Zier - doch besser kommt man ohne ihr’... Wij hadden trouwens eenige provisie mede genomen, een paar blikken, boter, kaas en harde eieren en konden daar best van leven, terwijl het brood, dat wij kochten uitstekend was. Onze botervreugde was echter van korten duur; om ze frisch te houden, hadden wij ze in het papier op de vensterbank gelegd en al dadelijk den eersten morgen toen wij na een half uurtje in de kamer terugkwamen, was de boter verdwenen, terwijl duidelijke sporen aanwezen, dat de meeuwen ze uit onze kamer weggehaald hadden!

Het was een heerlijke morgen en daarom besloten wij dadelijk deel te nemen aan een van de rijtoeren, door de monniken georganiseerd, om het schoone eiland te bezichtigen.

Op een vastgesteld uur rijden een aantal rijtuigen, met drie paarden bespannen, het voorplein op: het zijn open wagens voor zes personen, waarop men dos-à-dos, in de dwarste zit, waardoor dus alle plaatsen even goed zijn. Men koopt in het logement een plaatsbewijs, dat voor elken toer 1 Rubel (f 1.28) bedraagt en naar gelang van het aantal passagiers, bepaalt een der monniken, hoeveel wagens dezen en hoeveel genen toer zullen maken. Alles gaat heel geregeld en is zoo goed georganiseerd als men in een of andere wereldsche badplaats zou kunnen verwachten - alleen heel wat minder kostbaar! Het klooster kan altijd over voldoende paarden beschikken, daar die heel veel als offerande geschonken worden: gewoonlijk zijn er 175 à 200, waaronder een aantal flinke, jonge dieren; eigenaardig is het, dat velen alleen aan de voorbeenen beslagen zijn.

In flinken draf reden wij over de uitstekend onderhouden wegen en wisten niet wat meer te bewonderen, de heerlijke frische bosschen van naald en loofhout, wier bodem bedekt is met een weelderige, wilde flora, die men hier op ruim 65^o N.B. niet verwachten zou, of de schilderachtìge meren, die bijna bij elke wending van den weg ons oog verrukten! Heuvel op en heuvel af ging het voorwaarts, tot wij stilhielden aan den voet van Sikirnaja Gora (Berg), wiens top wij met 250 treden moesten bereiken. Daarboven verheft zich een kerk, waar dadelijk bij aankomst voor de pelgrims, die daaraan wilden deelnemen (tegen betaling,) een dienst gehouden werd, zooals trouwens op alle eindpunten der verschillende toeren; deze toch zijn eigenlijk niet bedoeld als pleiziertochten, maar als bedevaarten naar de verschillende kapellen, die op bizonder heilige plekken zijn opgericht. Het uitzicht boven op den berg was heerlijk mooi: het groene eiland, met zijn spiegelende meren, in de verte het klooster en aan den horizont de zee - een prachtig panorama! Wij reden gedeeltelijk langs een anderen weg terug, waarbij de monniken-koetsiers hun paarden in verstandige afwisseling van draf en stap deden gaan om ten slotte met veel brio het voorplein weer op te rijden.

Den volgenden dag besteedden wij om de gebouwen binnen de kloostermuur zelf eens wat nauwkeuriger te bekijken.

Door de hoofdpoort op het met boomen en heesters beplante binnenplein gekomen, ziet men al dadelijk een klein kapelletje over een stapel kogels gebouwd, die dateeren van het beleg der Engelschen in 1854, waarvan ook in de kloostermuren duidelijke sporen zichtbaar zijn.

Midden op het plein ligt de Kathedraal,

[p. 800]

een van binnen bizonder rijk versierde kerk en rondom zijn de woningen en werkplaatsen der monniken en eenige winkels, waar brood, levensmiddelen en producten der verschillende bedrijven te verkrijgen zijn, waaronder velerlei, kleinigheden, die gaarne als aandenken worden meegenomen. Verder vindt men nog tal van kapellen, voor elk bedrijf een afzonderlijke, en overigens aan verschillende Heiligen gewijd.

In een van deze zagen wij de Anachoreten: deze vormen een afzonderlijke orde, waartoe alleen monniken boven 60 jaar kunnen behooren; zij hebben met het leven afgedaan en zijn feitelijk levend-dooden: zij spreken niet, zij werken niet en brengen hun tijd alleen met bidden, vasten en zelfkastijding door. Hun costuum verschilt ook van de overige monniken: zij dragen een grooten capuchon, die het gelaat bijna geheel verbergt en daaronder een kapje, dat zij nooit meer mogen afnemen. Op het oogenblik telt de orde tien leden; zij worden blijkbaar met veel eerbied en onderscheiding behandeld.

In het algemeen zagen de werkplaatsen, als bakkerij, enz. er zindelijk uit, zindelijker dan ik verwacht had. Wij zagen ook het schilder-atelier, waar de ikoons geschilderd worden, terwijl aan een tafel een twaalftal leerlingen bezig waren houten lepels te decoreeren op die geestdoodende manier, dat ieder maar één kleur aanbracht van de te versieren ornamenten, zoodat het werk ook met de vlugheid en regelmatigheid van een machine vorderde.

(Slot volgt.)