De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. Het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Marie. Daar gij zoo bepaaldelijk om de correspondentie en de gedachtenwisseling zijt abonnée geworden, wil ik u, te meer waar gij zoo ver weg zijt, omgaande beantwoorden, want inderdaad hebt gij goed geraden, dat een abonné uitteraard in de eerste plaats in aanmerking komt tot zulk een bevoorrechting. Ik hoop dus dat gil Uw lust van aan de gedachtenwisselingen deel te nemen nu voortaan zonder eenige terughouding zult bevredigen.

Wat Uw vragen aangaat: Hoe denkt U over Multatuli - schrijft gij? En gij laat daarop meer bepaaldelijk volgen: Hoe kon de man, die zoo hoog stond, zijn vrouw zoo laten lijden? Lieve Marie, ik wil U hierop antwoorden, niet door het uitspreken van een of ander vonnis of oordeel, want wie onzer heeft ooit daartoe het recht waar het een anders intieme levensgeschiedenis geldt, maar slechts door U mijn persoonlijke meening, voor zoover ik na zoovele jaren de zaak kan overzien, uit te spreken. Laat mij U vooraf zeggen dat Multatuli mij, ondanks de gebreken die hij-ook natuurlijk had, héél sympathiek is om den Max Havelaar, speciaal om zijn Droogstoppelteekening daarin. Multatuli was m.i. geen man, dien men den maatstaf van Jan en alleman mag aanleggen. Hij was een geniaal mensch, met de gebreken en de eigenschappen van een geniaal iemand, en... hij had vóór en boven alles noodig om die reden een vrouw die hem begréép. Het is het noodlot in het leven, dat zoo iets maar heel zelden vóórkomt, twee hoogstaande menschen die bij elkaar komen. In Multatuli's geval had hij m.i. een triviale vrouw. Ik grond dit oordeel op hare eigene aan hem geschreven brieven, toen hij in Brussel armoede en gebrek leed, terwijl zij intusschen bij hare familie logeerde, kort na hun vertrek uit Indië. Op dit oogenblik kan ik U den uitgever van dat bundeltje brieven niet noemen, maar ik wil gaarne voor U even informeeren waar gij ze kunt krijgen. Zij geven m.i. de geheele toelichting van Multatuli's later gedrag, want, terwijl hij aan den Max Havelaar schreef in kommer en armoede, terwijl hem in Indië bitter onrecht was aangedaan, terwijl, dunkt mij, niemand beter dan zijn eigen vrouw had moeten weten wie hij was op intellectueel gebied, ontzag zij zich niet hem o.a. den raad te geven ‘hofmeester op een boot naar Indië te worden.’ Haar broer, met wien hij bovendien ook niet op een heel goeden voet was, zou hem, bij wijze van genadebrood, dat baantje bezorgen. Stel U nu eens even voor wat de ontvangst van zulk een brief moet geweest zijn voor dien man, met dat rijke gevoelige gemoed en die begaafdheid! Welk een gebrek aan hem innerlijk návoelen, aan met hem in zijn tegenspoed kunnen meeleven en meelijden! En al die brieven getuigen van dienzelfden egoïsten geest, van diezelfde behoefte zichzelve en de kinderen materieel verzorgd te zien, zonder eenig innerlijk medeleven met den echtgenoot ginds

[p. 783]

die zoo bitter was verongelijkt, en die zoo ver stond boven het gewone peil van het menschdom. - Is het nu zulk een misdaad, dat zulk een man, met zulk een vrouw, te eeniger tijd een andere ontmoette die hem beter begreep, en die hij bovendien nog zelfs probeerde neven de eigene enkel als vriendin te beschouwen; een ideale verstandhouding welke, natuurlijk, in de praktijk moest falikant afloopen. - - In Multatuli's leven is daarom voor mij zooveel om medelijden mee te hebben, dat ik hem onmogelijk kan hard vallen, al wil ik daarmede geenzins gezegd hebben, dat ik alles wat hij deed per-se verdedig. -

Uw tweede vraag, of de Holl. Lelie nog een jonge meisjes blad is, haast ik mij ontkennend te beantwoorden. Op het titelblad staat daarvan ook niets; want onder mijn redactie en op mijn uitdrukkelijk verzoek, is het blad terstond een geworden voor volwassenen, en het wordt dan ook tegenwoordig speciaal door heeren zeer veel gelezen. De pers weet dit ook zeer goed, en het is hare jaloezie, juist op dien uitgebreiden lezerskring dien ik heb, die er haar toe drijft van tijd tot tijd met dat kinderachtig-onnoozel spelletje te beginnen, van dat er dit of dat in staat niet geschikt voor ‘jonge’ dames. Ik pleeg nooit notitie daarvan te nemen, omdat eigenlijk zulke praatjes veel meer een reclame zijn voor de Lelie, daar de menschheid nu eenmaal zoo is aangelegd, dat zij het snelste grijpt naar wat haar wordt afgeschilderd als niet goed of niet geschikt voor haar. En in zooverre hebben de uitgever en ik den heeren persmannen dus nog zelfs te bedanken voor hun beleefdheid van op die wijze voor de Lelie reclame te maken. Nu echter gij er zoo nadrukkelijk naar vraagt, wil ik U gaarne er nog eens op antwoorden, dat onder mijn redactie de Lelie geheel en al èn van richting èn van lezerskring is veranderd, en, waar zij vroeger uitdrukkelijk ten opschrift had: voor jonge dames, en ook rekening hield dus met wat voor ‘jonge’ dames wordt geschikte lectuur geacht (hetgeen heden ten dage zeer rekbaar is), thans even uitdrukkelijk niets anders is of wil zijn, dan een voor volwassenen bestemd weekblad, dat zich verheugt in een zeer uitgebreiden èn dames- èn heerenlezerskring. -

Nu ga ik over tot Uw derde vraag. De drama's van Ibsen welke speciaal op mijn vorming en levensrichting een enormen invloed uitoefenden zijn de tooneelstukken: Der Volksfeind, die Wild-Ente, die Stützen der Gesellschaft, Gespenster, Hedda Gabler. - Nora behoort tot zijn meestopgevoerde drama's. Het slot echter kan mij niet bevallen, ofschoon ik het overigens heel mooi vind. Ik zag het meermalen uitnemend opgevoerd met in de titel-rol de beroemde Agnes Sorma, die mij daarentegen in Gespenster veel te koud voorkwam. - Baumeister Sollness, een van zijn latere stukken, is óók heel mooi. Brandt behoort tot zijn meestbekende werken. Verkeerd begrepen in Gespenster, zóó hard zelfs daarover gevallen, dat hij er Noorwegen om verliet, schreef Ibsen, in een soort minachtende verbittering, Der Volksfeind, dat mij persoonlijk als uit het hart is gevloeid.

Uw vierde vraag is te algemeen gesteld om haar vrees ik te kunnen beantwoorden, want gij schrijft enkel: ‘Welke lectuur kunt U mij aanbevelen?’, maar geeft niet aan van welk genre gij houdt, van realisme, van moderne romans, van gedichten, zelfs niet eenmaal welke taal gij prefereert. Ik kan dus niet anders doen dan een greep doen in mijn eigen lievelingslectuur, op hoop, dat gij er iets bij vindt. Wat gedichten aangaat, in sombere, moedelooze buien vind ik daarin veel troost; met uitzondering van Helene Lapidoth - Swarth, die heerlijke dingen heeft gemaakt, en van Gezelle, vind ik bij de nieuwe dichters (ik vind dat woord voor hen te mooi; zij zijn geen dichters) heel weinig; een enkele maal iets bij Van Eeden of bij Marx - Koning. De oudere, De Genestet, Beets, Da Costa, Vondel, Bilderdijk, Het menschelijk leven van Verharen, enz., enz., zijn mijn trouwe welbeproefde vrienden. - Maar, voor en boven alles, ver boven (elk dichter ter wereld, stel ik Heine. Hij is mijn geestelijke vriend, mijn vertrouwde.

Onder de nieuwere romans noem ik U: Inwijding van Marcellus Emants, Armoede van Ina Boudier Bakker, (hare vroegere werken: Het Beloofde Land, Kinderen, etc), In tweestrijd van mevrouw La Chapelle Roobol, de romans van Gerard van Eckeren, Moeder van Anna van Gogh - Kaulbach. In een woord, in dàt opzicht geeft U de Lelie in mijne boekbesprekingen een handleiding. Tot mijn oude welbeproefde vrienden behoort Thackeray met zijn Vanity fair en the Newcomers, verder stel ik David Copperfield en Dombey and Son van Dickens heel hoog; zwaardere lectuur is Zola's La Debâcle (ik zou U zijn realistische romans overigens niet aanraden); zijn Le Bonheur des Dames geeft een aardig kijkje op den wordingsgang van een grooten bazaar. Gyp met hare aardige dialogen is ook een mijner lievelings-auteurs. In het Duitsch kan ik U de gezonde geestverfrisschende boeken van Georg Engel aanbevelen, ook sommige van Frenssen. Gelijk ik echter begon met te zeggen, niets van Uw smaken afwetend is het voor mij moeilijk U op zulk een uitgebreid eindeloos gebied als lectuur te raden. B.v., houdt gij van geschiedenis; van memoires; van historische romans? Leest gij gaarne ‘verhalen’, of is het U meer te doen om iets dat Uw geest te denken geeft door het onderwerp waarover het boek handelt?

Robert Elsmere en vele latere romans van Humphrey Ward zijn in dat laatste opzicht óók lezenswaard. -

Ten slotte, en juist in verband met deze Uw laatste vraag, schrijf mij zooveel gij maar wilt en zoo lang gij wilt, en vraag mij alles gerust, en wees geen oogenblik bang dat ik slecht schrift (trouwens is Uw schrift heel duidelijk), of wat ook van dien aard, kwalijk neem. Ik hoop dat de Lelie voor U zal worden wat gij er U van voorstelt, en daartoe is het voor alles noodig, dat gij zonder terughouding, en zonder angst dat ik dit of dat kwalijk neem, alles schrijft wat in U opkomt. Hartelijk dank voor Uw vriendelijken brief. Dit antwoord is omgaand, en zal U dus, hoop ik, zoo gauw mogelijk bereiken.

Abel. - Ik heb Uw bijdragen wel ontvangen, maar nog niet nagezien; daar de eene voor een

[p. 784]

bepaalden tijd is, nog ver in het verschiet, liet ik ze daarom liggen.

Dank voor Uw sympathie met Wat nooit sterft, en evenzeer voor Uw belangstelling in den vijfden druk van Vragensmoede. Gij ziet dat Uw belangstelling in het spiritisme reeds wordt beantwoord door de artikelen van mevrouw van Rees - van Nauta-Lemke. Het treft mij telkens opnieuw hoezéér die richting de belangstelling van velen bezighoudt; dat kan ik juist nu zoo goed nagaan, uit de massa brieven die ik dienaangaande krijg. - Ik ben het met U eens dat eventueele openbaringen van afgestorvenen op bepaalde personen een heel zenuwachtige uitwerking zouden kunnen hebben; ik-ook zou volstrekt niet wenschen van elk mijner afgestorven vrienden zonder onderscheid iets te hooren; dat hangt met allerlei persoonlijke dingen samen.

't Geen gij mij dienaangaande meedeelt, en waarop ik niet in bijzonderheden antwoord om U niet te verraden, is zonder twijfel verkeerd. Die zaak, het mediumschap, en het oproepen van geesten, is véél te ernstig en te heilig indien het spiritisme waar is, om er op zulk een ondoordachte leeken-wijze mee om te gaan. Het is m.i. een der grootste gevaren van de geheele zaak, dat sommige menschen er op zulk een onbekookte wijze zich mede inlaten. In dit geval verontschuldigde de jeugd der betrokkenen alles; maar, als ik Uw was, dan zou ik eens nauwkeurig lezen wat mevrouw van Rees - van Nauta Lemke nu verder hierover schrijft. Wie weet of zij U en mij beide niet kan verder helpen? Ik kan mij Uw verlangen zoo levendig begrijpen, en vind het ook zoo natuurlijk. Mij ook gaat het evenzoo. Deze aarde in al hare heerlijkheid gaat voorbij; en wat dan? Die vraag houdt ons, hoe ouder wij worden, des te sterker bezig. Lees maar eens de grenzenlooze wanhoop om het scheiden-moeten, die spreekt uit Heine's laatste gedichten. Zóó is het.

- Uw vriendin ontmoette ik eens, omdat zij inlichtingen wenschte omtrent Nauheim. Ik heb nu juist tijding van een familie, die daarheen ging op mijn raad, en in hetzelfde Sanatorium woont, en die uiterst tevreden zijn over de behandeling aldaar. -

Ik beloof U, dat ik nu spoedig weer eens iets van U zal plaatsen. Ja, gij hebt gelijk, de inhoud onzer tijdschriften is dor en somber. Kan het anders, waar de hedendaagsche menschheid hoe langer hoe lager bij den grond leeft, en alle zin voor poëzie en voor hoogere dingen plaats maakt voor een wilde jacht naar geld en genot? - Hartelijk gegroet.

Rozemoes. - Als zijnde leek op het gebied spiritisme, zou ik het nooit op mij durven nemen U zoo maar in het wilde weg den raad te gaan geven, deze of die seance te gaan bijwonen. Wel wil ik U met allen nadruk waarschuwen U niet te laten verleiden om mediums, die voor geld zoo iets doen, op te zoeken. In negen van de tien gevallen is dat bedriegerij. Zoek een vertrouwd iemand, dien gij kent als eerlijk-overtuigd-spiritist, en laat U door hem of haar in een gesloten kring introduceeren. Gij vraagt mij uitdrukkelijk of ik er aan geloof, dat een medium tegen betaling verschillende personen uit de geestenwereld kan oproepen. Neen, daaraan geloof ik niet. Het is mogelijk dat het geschieden kan, maar ik persoonlijk geloof dat er bij zulke geldmakerijen altijd bedrog in het spel is. - Hetgeen gij mij daaromtrent schrijft heeft niets te maken met spiritisme; het is gewoonweg een speculatie op de goedgeloovigheid van aan ‘waarzeggen’ geloovende menschen. Houdt Uw geld in den zak; geloof mij. Ik vind het uitstekend, dat gij met mij in correspondentie treedt, en ik beloof U dat Uw geheim bij mij absoluut veilig is, maar gij moet geen particulier antwoord verwachten. Lees maar wat ik dienaangaande in het vorig nommer schreef.

Langs dezen correspondentieweg wil ik U gaarne zoo uitvoerig mogelijk beantwoorden, en óók zoo, dat niemand anders dan gij begrijpt wat gij mij hebt toevertrouwd.

Al zijt gij slechts lezeres, dat is geen bezwaar; want er zijn velen die de Lelie geregeld lezen zonder persoonlijk abonnée te zijn. Ik zie dus uwe verdere mededeelingen gaarne tegemoet.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Nagekomen Correspondentie.

Huisvrouw. Hartelijk dank voor uw schrijven. Ik voldeed aan uw verzoek langs dezen gedachtenwisselingweg; de rest van uw brief beantwoord ik later.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Sluiting red: ged: