De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Correspondentie van de redactie met de abonnés

De redactrice van de Holl: Lelie brengt ter kennis van de lezers van dit Blad, dat zij géén manuscripten, of brieven, haar naar aanleiding der redactie-aangelegenheden toegezonden door niet-abonnés, kan beantwoorden langs particulieren weg. De correspondentie in dit Blad dient zoowel tot de beantwoording van brieven, als tot de mededeelingen betreffende aangenomen en geweigerde bijdragen, en zij, die zelve geen abonné of abonnée zijn, kunnen dus niet verwachten langs een anderen dan den correspondentie-weg te worden beantwoord. Wanneer zij door leesgezelschapkring, of samen-lezen, of op welke wijze dan ook, gelegenheid kunnen vinden de correspondentie-rubriek te volgen, dan is de redactrice bereid hen dáárin te beantwoorden.

Op dezen regel wordt voortaan géén uitzondering meer gemaakt, en afzonderlijke nommers, correspondentie-antwoorden aan niet-abonné's behelzend, worden niet meer toegezonden.

Redactrice.

P.S. het spreekt van zelf, dat deze regel alleen geldt voor eerstbeginnenden, èn voor briefschrijvers die in de corr: rubriek thuishooren.

Ge. - Hartelijk dank voor Uw briefkaart. Ik mag natuurlijk geen particuliere adressen opgeven van correspondenten zonder hunne toestemming. In dit geval echter heeft de inzendster in de Lelie met haar naam voluit onderteekend; dus, mij dunkt, als gij haar wilt schrijven zal het zeker wel terecht komen. Beterschap verder met den patient. -

Minerva. - Dank voor Uw briefje. Ja, ik begrijp dat het lange wachten niet aangenaam is, maar gij zult zelve begrijpen hoe abonnés in èlk geval dienen vóór te gaan.

Gonda. - Ik had waarlijk gedacht, dat gij mij waart ontrouw geworden; te meer omdat ik, juist bij het overlijden Uwer bloedverwante, zoo dikwijls aan U dacht, en mij dus dubbel verwonderde niets van U te hebben gehoord. Daarom doet mij Uw lang schrijven wezenlijk oprecht véél genoegen.

Ja, dat geloof ik met U, dat de Lelie juist daarom voor zoovelen zulk een aantrekkelijkheid heeft, omdat zij inderdaad in hare artikelen en correspondentie het dagelijksche leven raakt, en behandelt in al zijn verscheidenheden en zonder partijdigheid. Van het begin af heb ik mijn best gedaan het daarheen te leiden, omdat juist dit bij de lezers de wezenlijke belangstelling gaande houdt, dit, dat iedere week iets nieuws, of bijzonders, of behartigenswaardigs geeft, iets om over na te denken, of men het er mede eens is of niet. - Gij vraagt: ‘Zou er ooit een tijd komen waarin wij niet meer groeien door het leven, waarin wij niet meer in staat zijn een andere zienswijze of gedachtengang in ons op te nemen.’ Lieve Gonda, ik vréés dat zulk een tijd bij de meeste oud-wordende menschen zeerzeker komt. Zie maar eens om U heen. Echter, dat is altijd een teeken van geestelijk-reeds-afgestorven-zijn, want, juist omdat wij nooit, tot op den dag toe van onzen dood, zijn uitgeleerd, juist daarom behooren wij ook, hoe oud wij ook worden mogen, toch steeds nieuwe gezichtspunten in ons op te nemen, en is het onze plicht te blijven lééren van en door anderen. Laat ik U nu al dadelijk zeggen, dat ik gelukkig meer dan een zulk een oud-geworden mensch ken of heb gekend, bij wien het ‘groeien’ en in zich opnemen nimmer ophield. Natuurlijk, dat behoef ik U wel niet te zeggen, kunnen het alleen hoogstaande, wezenlijk diep-doordenkende naturen zijn bij wie zoo iets mogelijk is, en reeds om die reden, spreekt het van zelf, dat zij steeds tot de kleine minderheid zullen behooren. Verreweg de overgroote meerderheid helaas roest vast in eigen inzichten en ideeën, gaat egoïst het eigen afgebakend sleurgangetje, en versluit zich voor al wat anders denkt of afwijkende meeningen heeft. Zoo is het heden ten dage, en zoo zal het wel blijven ook.

Wat gij over visites maken schrijft ben ik geheel met U eens, heb ik-zelve in véél opzichten net zoo doorgemaakt. Ieder onzer, om tot dat standpunt te komen, dat gij nu inneemt, moet innerlijk vrij worden; en het spreekt van zelf dat óók de hoogstaande en veel-nadenkende mensch eerst van lieverlede daartoe geraakt, en niet ineens. Voor zoo iets kan men ook geen regels stellen of wetten; alles hangt af van ieders individueele omstandigheden. - Ik heb een rijk onbeduidend oud-jong-meisje gekend, die mij altijd vertelde hoe ‘vreeselijk druk’ zij het had met visites en jours. Tot op drie weken vooruit was soms elke dag bezet met een verjaardag-bezoek of een digestie-visite of een ontvang-dag. En daarbij vond zij dat alles niets prettig; o neen, zij beschouwde zich geheel te goeder trouw als een zelf-opofferend slachtoffer harer plichten aan haar kring. Dikwijls had ik dan op de lippen te zeggen: ‘Maar scheidt dan toch uit met dat malloot-bestaan, en ga je eigen gang.’ - Echter, aan den anderen kant is het een feit, dat zij thuis niets verzuimde, geen enkele bezigheid of verplichting, en dat integendeel de côterie waartoe zij behoorde, en hare eigen omgeving, het haar euvel zouden hebben geduid, indien zij niet aan al dien nonsens had meegedaan. In zoo'n geval dus, denk ik, gegeven ook nog de absolute onbeduidenheid van de persoon-in-questie: misschien is het veel ‘nuttiger’ dat zij maar aldus haar wereldgangetje gaat, dan dat zij aanstoot en ergernis en gekibbel geeft. Waartoe? Om thuis zich te vervelen, of wel om onnoodige kunstdoenerij en even onnoodig ‘maatschappelijk werk’ na te loopen.? In Uw geval echter, dat ook het mijne is, hebt gij een druk-bezet leven van ernstigen arbeid. Wie dan van U vordert dat gij Uw weinige vrije

[p. 655]

uren zult verkwisten aan jours of visites, die is niet Uw wezenlijke vriendin of vriend, maar integendeel slechts een egoïst zonder nadenken over Uw omstandigheden. Iemands wezenlijke vrienden - dit heb ik-zelve ondervonden - begrijpen héél goed, dat je onmogelijk alles te gelijk kunt doen, werken, en leven als een niets-doener; en dientengevolge berusten zij erin dat je geen jours kunt naloopen. Willen zij je graag toch eens zien, dan is dáárop immers altijd wel een middel te vinden, door een gezellig dagje bij elkaar, door gewoon uit eten te gaan, wat ook van dien aard.

- Ik ben het met alles wat gij in het vervolg van Uw brief daarover schrijft eveneens geheel eens. Lees maar eens wat ik dienaangaande zei in de slothoofdstukken van mijn Dagboekbladen: De wereld vergeeft het je nooit als je bent een innerlijk vrij-gemaakte. Maar, - om wáárlijk gelukkig te wezen, voor je eigen-ik gelukkig, onafhankelijk van de uitwendige omstandigheden, dien je juist dat te zijn: een innerlijkvrijgemaakte. Dat is mijn eigen met dure levensondervinding gekochte ervaring, die ik niet zou willen ruilen voor den rijkdom van vroegere kennissen, of van mijn bloedverwanten, omdat ik overtuigd ben dat zij, verstrikt in allerlei conventioneele angsten en vreezen van: Dit kan niet en Dat moet ik nu eenmaal doen, duizendmaal minder wezenlijk-gelukkig zijn dan ik-zelve.

Wat beschrijft gij dat wakker-worden na een zoogenaamd ‘avondje’ uitstekend, met de gevolgen daaraanverbonden van zelfverwijt, (ofschoon ik geloof dat de meeste menschen veel te weinig doordenken, om zulk zelfverwijt den volgenden dag te voelen). Gij doet dat zoo levendig van stijl, dat gij best van zoo iets een hoofdartikeltje ter waarschuwing zoudt kunnen maken. Hartelijk dank voor Uw vriendelijke woorden over mijn gezondheid; neven Geheimrat Burkart uit Bonn, die mij indertijd van die trional-vergiftiging genas, zal ik met de grootste dankbaarheid denken aan den professor uit Nauheim, wien ik zulk een enorme verbetering van den toestand van mijn hart heb te wijten, nadat eerst andere Zwitsersche doktoren het mij bepaald hadden afgeraden naar Nauheim te gaan, om het àl te aangrijpende van de kuur. Zij grijpt inderdaad ook enorm aan, maar zij heeft mij ten slotte mijn gezondheid teruggegeven voor zoover dat mogelijk was, dank zij de uiterst voorzichtige en zorgvuldige behandeling. - Vreeselijke pijnen lijden schijnt mij-ook altijd zulk een zware bezoeking, maar, wat mij wel het allerergste wil voorkomen, en waarvoor ik innig hoop bewaard te blijven, is een of andere voor anderen afzichtelijke kwaal. Als ik wel eens een oogenblik van moedeloosheid heb, mij vergelijkende met naar hunne gezondheid van alles-kunnende menschen, dan behoef ik maar aan die mogelijkheid eener afzichtelijke kwaal te denken, of aan zulke ongelukkigen die ik ken of kende, om mij innig dankbaar te voelen.

Gij-zelve beschrijft dat trouwens iets verder in Uw brief precies evenzoo. Ik-ook heb, als ik zulke slachtoffers aanzie, altijd dadelijk een Waarom op de lippen. Waarom kan God zóó iets toch toelaten, zulk een onderscheid tusschen het eene schepsel en het andere? Maar dat zie je in de dierenwereld, en bij de planten, evenzoo. Een mooi kleurig vogeltje, een bonte vlinder, wordt gewaardeerd, een worm meedoogenloos vertrapt, door een spade vernield. En dan het verschil tusschen een door iedereen gewaardeerd sneeuwklokje of veld-viooltje, en het aan toch niemand iets misdaan hebbende zoogenaamde onkruid! In Suriname heb ik op een tochtje eens een boom gezien, die van onder tot boven was bedekt met afgrijselijke vinger-dikke roodachtige wormen, een soort ziekte natuurlijk in de vrucht ervan uitgebroken. Je wendde ontsteld je oogen af van zulk een aanblik! En in diezelfde natuur zie je de beeldigste vogeltjes, de aardigste kleine aapjes! - Ziedaar de onrechtvaardigheid overal. - En daarom vind ik het ook onzin te spreken van een natuur die ‘liefde predikt’. Met de Genestet zeg ik veeleer: ‘Zij predikt géén liefderijk God’.

Dat gij het eens zoudt zijn met mijn artikel: ‘Als ik dochters had’, geloofde ik wel reeds te durven aannemen, juist van U. Gij hebt gelijk dat een maatschappij, waarin man en vrouw elkaar verdringen om dezelfde positiën en dezelfde loonen, eenvoudig een onding is. Ik vind dat wij dat ook steeds meer en meer zien reeds om ons heen, en dat de kentering reeds begint te komen. Ook geloof ik met U, dat heel veel menschen er juist zoo over denken als ik, en dat ook dáárom de Lelie zooveel sympathie vindt, omdat ik durf zeggen, als zelve ongehuwde, voor haar brood werkende vrouw, wat menig ander óók zoo denkt en voelt maar niet durft uitspreken hard-op. Daarom is men blij in mij een steun te vinden, een iemand, die eindelijk den moed heeft tegen den stroom op te roeien. Want juist die moed hebben zoo heel weinigen. Vooral vrouwen en meisjes doen zoo gemakkelijk een ander na; laten zich leiden in een eenmaal gewezen voetspoor. In dit geval dat van Hilda van Suylenburg.

Over Ellen Key schreef ik reeds meermalen in de Lelie, en ik geloof, zooals ik het reeds zeide bij die gelegenheden, dat zij geheel en al te goeder trouw is, en het best meent, maar zichzelve verstrikt in allerlei mooie phrasen en geheel onmogelijke idealen.

Het boek van Förster is blijkbaar door U goed-begrepen, maar ik-voor-mij betreur het, dat dit soort literatuur in handen van leeken komt, die er over het algemeen slechts in snuffelen om er heel wat anders uit te halen dan de auteur bedoelde hun te leeren. Daarover meen ik reeds geschreven te hebben in mijn beoordeeling van die uitgave. -

- Ik ben het geheel met U eens, dat het socialisme het groote kwaad is, dat onze maatschappij zedelijk ondermijnt; en ik geloof dat, juist omdat de rijken in die dingen onnoozel meedoen uit modezucht, zij een onberekenbaar kwaad stichten, waarvan zij de gevolgen niet begrijpen. Gelijk ik reeds meermalen schreef, wanneer men leest hoe het toeging vóór de fransche revolutie uitbrak in de eerste jaren van Lodewijk den zestienden's regeering, en wanneer men die met allerlei lieve en nuttige volksopvoedingideeën coquetteerende aristocratie vergelijkt met onze hedendaagsche rijkelui, dan staat men verbaasd over de frappante overeen-

[p. 656]

komst tusschen toen en nu. - Toen hebben al die high-life menschen niet begrepen hoe het aardig spelletje voor hen zelf bittere ernst zou worden; nu zal het stellig evenzoo gaan.

Het is merkwaardig zoo vele correspondenten als mij, met U, gedankt hebben voor dat schrijven ‘voor Hoogland’. Ik ben er zoo blij om, daarmede, met wat ik schreef als mijn wezenlijke, oprechte overtuiging, en wat zeker daarom ook zoozéér heeft getroffen, meerderen nog dan alleen Hoogland te hebben kunnen helpen.

- - Gij schrijft precies evenzoo over Uw overleden bloedverwante als wij ook over haar dachten, nl. dat zij de kunst verstond te leven. Dikwijls verwonderden wij, die zooveel jonger zijn, ons over haar onverzwakte levenslust en levensenergie. Zoo kwam zij, juist dien avond, vóór die jongens-logeer-partij die gij beschrijft, bij ons inééns theedrinken. Ik herinner mij nog zoo goed hoe enthousiast zij ons van die logeerplannen vertelde, en hoe wij beiden haar lust zich met een paar drukke jongens te belasten bewonderden, ook hoe zij 's avonds laat, zonder den minsten angst of vrees voor vermoeienis, alleen naar de tram wilde, om dien verren afstand naar den Haag terug te ondernemen. Het was zomer; dus is de tram hier op dat uur steeds overvol met Kurhaus-menschen, zoodat mijn vriendin haar toen nog, bijna tegen wil en dank, er in heeft geholpen aan de halte, daar wij haar niet alleen vertrouwden. Ook heb ik eens bij haar theegedronken toen zij ons vol vreugde vertelde nog orgelspelen te zijn gaan leeren! Op háár leeftijd! En welk een genot had zij in haar huisje totdat zij ziek werd.! Ons ook trof het, verleden jaar, uit Wiesbaden thuiskomend, hoezeer zij was achteruitgegaan, ofschoon zij zelve toen nog steeds vol hoop was en niet geloofde aan een ernstige kwaal.

Maar dat is zeker, daaraan hebt gij gelijk, dat zij tot aan haar levenseinde een goede uitstekende verpleging heeft gehad, want er zijn weinig menschen, voor wie ik-voor-mij zulk een onbegrensde achting voel in al die opzichten van waarachtige goedheid, dan voor de dame bij wie aan huis zij stierf, en van wie ik U gaarne wil verzekeren, dat ik haar karakter héél, héél hoog stel, omdat zij zoo waarachtig brááf is, en handelt, zonder er ooit eenigen ophef van te maken.

- - - Op reis heb ik Uwe bloedverwante ook nog eens ontmoet, met diezelfde dame. Zij genoot zoo innig, en wij zouden alle vier gezamenlijk naar de Jungfrau gaan, iets waarop zij zich misschien het meest van ons vieren verheugde. Maar ongelukkig werd zij ongesteld, en kon het plan niet doorgaan. - - -

Tenslotte dank ik U nog heel hartelijk voor Uw portret. Ja, ik vind het altijd aardig te weten hoe mijne correspondenten er uitzien, en ik waardeer Uw vriendelijkheid zeer. -

Mevr: A.M.B. - K. - Hartelijk dank voor Uw moeite voor Johanna. Lieve mevrouw, ik mag niemand ‘weren’, die als abonné het recht heeft van meespreken. Vindt U-zelf dat óók niet van mij een onpartijdig en billijk standpunt? Hartelijk gegroet.

K.L. - Zooeven Uw tweeden brief ontvangen; die trouwens onnoodig was. Wat den voorgaanden aangaat, ik ontving Uw manuscript in goede orde, en ik vind het heel natuurlijk, dat mijn correspondentie aan ‘Han’ U inspireerde mij óók eens van Uw kant, aan te manen, maar bedenk, dat ‘Han’, abonné-zijnde, reeds zoo lang moest wachten, zoodat het niet vreemd is, wanneer ik een niet-abonné nog véél later een beurt moet geven. Gij weet mijn eerlijken stelregel; abonnés gaan steeds vóór als correspondenten, al ben ik gaarne bereid lezers, door leesgezelschappen, of anderzinds, óók met raad en daad bij te staan. Dus, heb nog wat geduld. Ik neem U echter Uw noodkreet niets kwalijk. Integendeel.

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.

Sluiting red: ged: