De Hollandsche Lelie. Jaargang 23

Hoofdartikel
Voor ‘Hoogland’.

‘Lieve freule, men zou U kunnen noemen een innerlijk-levens-dokter, bij wie menschen, ziek van ziel of hart, komen vragen om genezing, die gij nooit weigert te geven naar uw beste weten. Niet ieder, die zoo'n dokter kan zijn. Ik ben misschien een lastige patient, maar een die toch nog niet op genezing wanhoopt.

Uit brief van ‘Hoogland’.

Gij schrijft mij, dat gij het zoo prettig vindt mijn antwoorden aan U te lezen, en dat gij daarnaar zoo verlangt. Gij ziet dan ook, dat ik daarom U niet lang laat wachten. Gij zoekt bij mij voor Uw innerlijk-leven steun en troost; gij vertrouwt U aan mij toe in geestelijken zin - ik wil trachten voor U te zijn wat

[p. 418]

ik kan in dat opzicht en naar zijn beste weten en meest-oprechte innerlijke overtuiging. - Maar gij zult zelve wel 't met mij eens zijn, dat gij daarmede een zeer groote en zeer ernstige verantwoording op mij laadt, die ik dus in zekeren zin aan een ander zou overdragen, indien ik U verwees naar dezen of dien Roomsch-Katholieken of protestantschen geestelijke, of wien dan ook. - Bovendien spreekt het immers van-zelf, dat zoo-iemand, juist als hij-zelf een overtuigd geloovige is in zijn eigen kerkgenootschap, niet anders kan dan U in partijdigen zin willen overreden naar hem te luisteren en U bij die kerk aan te sluiten - - iets wat gij U in de extasestemming, waarin gij nu verkeert, later bitter zoudt kunnen berouwen wellicht. Die stemming óók is zoo natuurlijk, omdat gij-ook ondervindt wat den méésten menschen eigen is: de gróóte innerlijke behoefte aan een inwendigen steun, aan een geloof, dat U hooghoudt over de afgronden des aardschen levens.

Nadat de ‘verlichte’ menschen het oude bijbel-geloof hebben afgeschaft, en het modernisme daarvoor in de plaats trad, is ook reeds weder dat verdrongen, tengevolge van zijn eigen vaagheid en gebrek aan dogma, door totaal ongeloof. Maar nu komt eindelijk de reactie, het besef van aan een levensbeschouwing van enkel materialisme niet genoeg te hebben, en daarmede een terugkeer tot een behoefte aan geloof. Bij velen openbaart zich dat in het zich aansluiten bij de een of andere nieuwe mode-sekte van theosofie of christian Science, bij anderen door een overgang tot het Roomsch-katholicisme of tot het Leger des Heils of tot de orthodoxen. -

Maar, in al die gevallen, zij of hij die tot zulk een overgang neigt, moge gewaarschuwd zijn niet lichtvaardig en overhaast en om bijredenen, van welken aard ook, tot zulk een hoogsternstigen stap over te gaan. -

Wilt gij daarom van mij mijn raad aannemen, wendt U dan in dit geval niet tot menschen, van welke richting of welk geloof ook, en hoe hoog zij ook staan, maar tot God. Bidt Hem dagelijks en trouw, dat Hij U licht geeft, hoe gij in deze zaak moet handelen. Als er een God is, dan geloof ik voor mij zeer zeker, dat Hij U evengoed in Uw eigen ziel zal openbaren langs welken weg gij tot Hem U moet wenden, dan door den mond van een ander, al is die ook door welke kerk dan ook, protestantsch of Roomsch-katholiek beide, ‘verordineerd’ daartoe. - ‘De Heer wil ook zijn tijd hebben’ - zeide mij jaren geleden eens een eenvoudig Herrnhutter predikant in Silesië, in een tijd, toen ik-zelve mijn weg nog gansch en al niet zag; aan die verstandige woorden heb ik dikwijls teruggedacht later, als aan een gróóte waarheid die ik in mijn verder leven menigmaal heb ondervonden. Daarom herhaal ik ze thans ook aan U. Ga niet in Uw tegenwoordige blijkbaar overspannen-eenzame stemming praten met dezen of dien, die U, hoe inniger zijn eigen geloofsovertuiging is, des te eenzijdiger zal toeroepen: Kom tot ons. Bidt, en wacht af, zeg ik U; en, als God is, dan zal Hij U zeker geven wat gij noodig hebt.

- - Ja, in het algemeen genomen, ben ik dat alles met u eens wat gij mij schrijft over het gelukkige van te zijn geboren als Roomsch-Katholiek; althans ik-voor-mij stel mij dat evenzoo voor als gij, dat de twijfel en de moeilijkheden van den twijfel, die wij protestanten van kind-af doormaken, ons daardoor bespaard blijven; - nuttelooze twijfelingen bovendien omdat zij tot niets leiden, daar alles toch raadsel blijft. Mij treft het zoo dikwijls, hoezeer de zoogenaamd ‘verlichte’ mensch van lieverlede steeds meer terugkeert tot datgene wat hij eerst, toen het modernisme in de mode kwam, als zoo bekrompen verwierp. Immers daar hebt gij b.v. de theosophie, die zweert bij de leerstellingen eener Annie Besant, met haar hoogst twijfel-achtig verleden; ‘gelooven op gezag’ dat is ‘dom’, maar wat doen de hedendaagsche theosophisten anders dan ‘gelooven op gezag’ de meest onbegrijpelijke theorieën en ‘openbaringen’. Gaat b.v. Annie Besant niet in den laatsten tijd zoover, dat zij beweert vroeger te zijn geweest die en die bekende personen uit vroegere eeuwen, ‘volgens haar gedane meedeelingen’, en worden deze praatjes nietplechtig rond-bericht en aangenomen door hare volgelingen? Is dit geen gelooven op gezag? En als men daarbij leest wat haar boezemvriend Leachbetter verkondigt, welke hoogstgevaarlijke theorieën, door haar mir nichts dir nichts voor onfeilbaar verklaard, vraagt men zich dan niet af: Wie is nu eigenlijk werkelijk onnoozel en bevooroordeeld, de geloover naar den letter, in een bijbel, die in elk geval de eeuwen trotseerde en de wereld hervormde, of de hedendaagsche geleerddoenerige belijder van een spiksplinternieuwe, door mevrouw Blavatsky en Annie Besant gemoderniseerd ‘oostersche-wijsheid’ onder

[p. 419]

den modernen naam theosophie! - Voor de Christian Science geldt hetzelfde. Dit is een up to date Amerikaansche uitvinding eener Mrs. Eddy, waarmede - omdat het uit Engeland-Amerika komt en dus chique is er aan mede te doen - vooral Haagsch high-life coquetteert, en, natuurlijk, in den meesleep dáárvan, die groote meerderheid van menschen, die alles wat het high-life doet nádoen, opdat althans iets van 't kroontjes-geschitter afstraalt op hun ongetitelde namen - Ik heb nu reeds in twee gevallen in mijne onmiddelijke nabijheid gezien, hoe in zulke fanatieke christian-science kringen een patiënt stierf zonder eenigen geneeskundigen bijstand, omdat het Mrs. Eddy-geloof meebrengt, dat men alleen door gebed (van dikwijls daarvoor betaalde mede-geloovigen) mag behandeld worden, en niet door een arts. - Ieder moet zelf weten wat hij wil doen met de aan hem of haar toevertrouwde patiënten als het geloofsquesties geldt, ik onthoud mij dus van een oordeel over de zaak als zoodanig, ik wil alleen herinneren aan den smaad en de minachting, waarmede ‘verlichte’ menschen plachten neer te zien op die ultraeenzijdige afgescheidenen en orthodoxen, die van meening zijn, dat de Bijbel verbiedt een ongeloovigen dokter te hulp te roepen, of zich tegen brand en ongevallen te assureeren, en die dus ziekte, dood en rampen zonder eenige voorbehoedmiddelen afwachten, omdat ‘als het God blieft, het gevaar af te wenden dat in Zijn macht staat’. - Alweder, deze menschen gronden in elk geval hun meening op een de eeuwen getrotseerd hebbend geloof; terwijl de Christian-science Mrs. Eddy-aanbidders slechts van den allernieuwsten tijd dateeren. Toch worden niet zij uitgelachen, maar alleen de laatstgenoemden, de orthodoxen. Waarom? Omdat de mensch altijd veel meer wegloopt met al wat nieuw is, en in de mode daardoor, dan met het oude en welbeproefde.

- - En, juist dáárom, omdat we in een tijd leven waarin, wat zoo heel natuurlijk is, de jonge man en de jonge vrouw, te midden den van al de levensmoeilijkheden om hem of haar heen, meer en meer in zich voelt, dat hij of zij niet genoeg heeft aan eigen-ik, waarin zijn of haar hart uitgaat naar het onzienlijke, en naar den onwaardeerbaren steun van een wezenlijk geloof, juist daarom moet gij, ook in Uw tegenwoordige stemming, vóórzichtig zijn, en met U-zelve te rade gaan, eer gij zulk een ingrijpenden en over Uw leven beslissenden stap neemt, als dien welken gij mij voorstelt. - Gij zijt nog jong; daarom drukt U het leven en zijn op U aanstormende strijd; gij moet, en ik ben overtuigd, gegeven Uw karakter, gij zult het leeren onder de knie krijgen. Gij zult over eenige jaren neerzien op deze. Uw moeilijkheden van thans, als op overwonnen dingen. Wij allen - als wij denken, (maar de groote meerderheid denkt niet, wat voor haar zelve het gemakkelijkst is) maken in onze jonge jaren die periode door, die gij mij beschrijft, waarin gij niet vermoogt al Uw eigen aandoeningen te verwerken, waarin zij op U aanstormen als onbekende machten, waarin gij het eene oogenblik U geheel onzeker voelt van U-zelve, het andere waant Uw eigen-ik door en door te begrijpen, waarin gij U het eene moment verwondert over Uw de dingen zoo zwaar opnemen, het andere U bijna schaamt, dat gij over het leed dat U trof U zoo spoedig wist te troosten.

Er is geen andere, ook geen betere leermeesteres, dan het leven-alleen. Maar, evenals er kinderen zijn, die op de school nooit verder komen, evenzoo heeft óók het leven niet veel plezier van vele zijner leerlingen, die in hun graf gaan zonder iets te hebben begrepen van de les, die hun was te leeren gegeven, door zooveel ervaringen heen van lief en leed en schade en schande en blijschap en verdriet.

Ik gelóóf echter niet, dat gij tot die onbevredigende categorie van leerlingen zult behooren; als ik dat dacht zou ik niet zooveel moeite doen U te beantwoorden; maar ik roep U toe, bedenk dat gij een leerlinge zijt nog, dat wij allen eigenlijk dat blijven, leerlingen, tot aan onzen dood toe. En wil daarom niet overhaasten, niet dwingen de toestanden, niet overijld vluchten in een haven van gewaande veiligheid, waarvan gij nu nog niet weten kunt of gij er werkelijk altijd zult willen blijven. Ook zulk een oogenblikkelijke moedeloosheid, als die waarin gij nu verkeert, waarin gij bang zijt voor het leven, gaat weer over dikwijls, op uw leeftijd. Gij zijt nu nog te jong om reeds zeker te weten wat gij wilt; en júist daarom is het zoo gevaarlijk, dat gij U hals over kop wilt overgeven aan de eerste de beste extase-stemming.

Ik heb U op deze plaats beantwoord, omdat het door U aangeroerde onderwerp er een is, dat zoovele gemoederen bezighoudt, en omdat gij zulk een écht kind zijt van Uw zoekenden, en het niet-vindenden, moeilijken tijd. Wat

[p. 420]

helpt het te zeggen: ‘Ik was liever een eeuw vroeger of later geboren.’ Wij moeten nu eenmaal leven op de plaats en in den tijd waarin wij zijn geplaatst. Ik ook ben het met U eens, dat ik haar geen sympatieke, geen mooie, geen gelukkige eeuw vind, de onze. Maar de vroegere dagen óók hadden hunne schaduwzijden, en, wat de toekomst aangaat, wie weet wat zij zal brengen; ik voor mij geloof niet dat het veel betere maar wèl ergere toestanden nog zullen worden. Hoe dat echter zij, in het heden ligt nu eenmaal voor ons onze taak. (zie verder correspondentie.)

ANNA DE SAVORNIN LOHMAN.